Από τη σφαιρική γνώση στις «χρήσιμες» δεξιότητες

Στο πρώτο CNN Insights του CNN Greece (διοργανώθηκε την Τετάρτη από το CNN Greece με το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Αθηνών) με θέμα «Ο ρόλος και η σημασία του εκπαιδευτικού συστήματος στην αναβάθμιση των δεξιοτήτων» πήρε μέρος ο υπουργός Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού Κυριάκος Πιερρακάκης.

Μετά την ολοκλήρωση της συζήτησης ο κ. Πιερρακάκης έκανε σχετική ανάρτηση: «Στο πρώτο CNN Insights του CNN Greece συζητήσαμε με τον Dimitris Mallas για τη σπουδαιότητα της απόκτησης και αναβάθμισης δεξιοτήτων στην αγορά εργασίας και τη συμβολή της εκπαίδευσης προς αυτήν την κατεύθυνση.

Στο υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού είναι πεποίθησή μας ότι η μάθηση είναι πλέον εξ ορισμού διά βίου. Για τον λόγο αυτό, εκσυγχρονίζουμε διαρκώς τα προγράμματα απόκτησης και ανάπτυξης δεξιοτήτων. Κυρίως, όμως, επαναπροσανατολίζουμε τη σχολική εκπαίδευση με στόχο τα παιδιά μας “να μάθουν να μαθαίνουν”».

Κατεύθυνση

Τα τελευταία χρόνια, από την περίοδο της οικονομικής κρίσης και των μνημονίων μέχρι και σήμερα, χαρτογραφούνται στην εκπαίδευση μια σειρά από -εκ πρώτης όψεως- «παράδοξα» χαρακτηριστικά. Πρόκειται για μια σειρά μόνιμων «επεισοδίων» που συνθέτουν όμως μ’ έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο το παζλ ενός σχολείου που αλλάζει.

Οι «ήπιες δεξιότητες», οι «χρήσιμες δεξιότητες», τα «προγράμματα δεξιοτήτων» που κλείνονται σε όλες τις πτώσεις από τις ηγεσίες του υπουργείου Παιδείας από το 2010 (Αννα Διαμαντοπούλου) και μετά απλά αναπαράγουν την εργαλειοθήκη του ΟΟΣΑ και το εκπαιδευτικό του πρόγραμμα στην προοπτική ανάπτυξης μιας ευέλικτης εργατικής δύναμης σε συνθήκες καθολικής εργασιακής ανασφάλειας.

Χέρι χέρι με τις δεξιότητες που προβάλλονται σαν φορέας σωτηρίας, στις θεραπευτικές αγωγές που προωθούνται τα τελευταία χρόνια στην εκπαίδευση προβάλλει και το σύνθημα «εκμάθηση της μάθησης» ή λαϊκότερα «μαθαίνω πώς να μαθαίνω». Το «μαθαίνω πώς να μαθαίνω» προβάλλεται σαν το ελιξίριο της σύγχρονης παιδαγωγικής που αντιμετωπίζει την πλημμυρίδα πληροφοριών και την παλαίωση των γνώσεων.

Δεν υπάρχει κείμενο της Ε.Ε. και του ΟΟΣΑ για την εκπαιδευτική πολιτική που να μην επικεντρώνεται (ως αντίδοτο υποτίθεται στα «παρωχημένα αναλυτικά προγράμματα», στην «κουραστική εγκύκλια γνώση» και στην «αποστήθιση και τη μηχανική μάθηση» που «μετατρέπει τους μαθητές σε παθητικούς αποδέκτες») στη μέθοδο «μαθαίνω πώς να μαθαίνω» (learning to learn), η οποία αποτελεί, μάλιστα, μια από τις οκτώ δεξιότητες που έχει αποφασίσει η Ε.Ε. ότι πρέπει να δίνονται μέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας για τη «διά βίου μάθηση».

Σύμφωνα με την επίσημη εκπαιδευτική ρητορική, ικανός για το μέλλον είναι όποιος είναι σε θέση να αναζητήσει μέσα στην πλημμύρα των πληροφοριών, που πέφτει επάνω του, εκείνη που έχει σημασία για μια συγκεκριμένη ενέργεια. Η «εκμάθηση της μάθησης», προτεραιότητα της κυρίαρχης εκπαιδευτικής πολιτικής, στηρίζεται σε ένα είδος γενικής μόρφωσης, το οποίο δεν καλλιεργεί και δεν αναπτύσσει τη συνθετική-αναλυτική σκέψη, δεν δίνει τις βάσεις για την ερμηνεία της κοινωνίας και του κόσμου.

Ουσιαστικά πρόκειται για ένα είδος γενικής μόρφωσης με κεντρικό χαρακτηριστικό την πολυδιάσπαση της γνώσης, τον κατακερματισμό της. Ο υπερτονισμός του «μαθαίνω πώς να μαθαίνω», αποσυνδεδεμένος από το «τι και για ποιο σκοπό μαθαίνω», αποτελεί φανερή υποτίμηση της ουσίας της μόρφωσης.

Αποστήθιση

Η εκμάθηση μεθόδων μελέτης δεν είναι μια διαδικασία έξω από τη λογική της παιδαγωγικής. Προβληματικός γίνεται ο υπερτονισμός της μεθόδου από την κυρίαρχη πολιτική, καθώς αποσπάται από τα περιεχόμενα της διδασκαλίας-μάθησης και κυρίως από τον σκοπό της όλης μορφωτικής διαδικασίας. Βεβαίως, ο άνθρωπος δεν μπορεί και δεν πρέπει να απομνημονεύει τα πάντα, αλλά εδώ χρειάζεται προσοχή, για να μην πετάμε μαζί με τα απόνερα και το παιδί: Δεν μπορούμε να διαγράφουμε την αξία των γνώσεων.

Η γνώση είναι αναγκαία συνθήκη, επειδή είναι η δημιουργική αντανάκλαση της πραγματικότητας στη συνείδηση του ανθρώπου. Χωρίς αυτήν δεν υπάρχει διάνοια, δεν υπάρχει λειτουργία όχι μονάχα γνωστική, αλλά ούτε και συναισθηματική και βουλητική. Το πρόβλημα είναι τι είδους γνώσεις αποκτάμε και πώς.

Η απομνημόνευση και ο αποθησαυρισμός των γνώσεων δεν είναι κακό, είναι η προϋπόθεση της διανόησης, είναι οι προσλαμβάνουσες παραστάσεις πάνω στις οποίες θεμελιώνεται και κάθε καινούργια γνώση και κάθε προσπάθεια, ενώ το κατευθείαν αρνητικό είναι η αποστήθιση, που και άγονη είναι και σπατάλη δυνάμεων συνιστά, γιατί δεν έχει τη μονιμότητα της αφομοιωμένης γνώσης και σύνδεση με τις γνώσεις άλλων πεδίων.

Βομβαρδισμός

Η συσσώρευση πολλών γνώσεων στα αναλυτικά προγράμματα και ο βομβαρδισμός του μαθητή με αυτές δεν σημαίνει ότι οι μαθητές που κατέχουν πολλές γνώσεις αποκτούν αυτόματα και την ικανότητα της κριτικής σκέψης. Φυσικά και το αντίστροφο είναι προβληματικό, να περιμένουμε ότι ένας άνθρωπος που δεν έχει γνώσεις και δεν έχει σχέση με τον τρόπο παραγωγής της γνώσης να μπορεί να μάθει να σκέφτεται κριτικά αν του διδάξουμε σε φόρμουλες τη διαλεκτική ή την τυπική λογική.

Η ειδοποιός διαφορά ανάμεσα στη γνώση και την πληροφορία έγκειται, ανάμεσα στα άλλα, στο ότι η πρώτη είναι οργανικά δεμένη με τους τρόπους και τους μηχανισμούς παραγωγής της, ενταγμένη στον συνεκτικό αρμό μιας επιστήμης που της δίνει ευρύτερο νόημα και παραπέρα ερμηνευτική δυνατότητα νέων γνωστικών περιοχών για επόμενες μαθητικές εργασίες. Πώς αλλιώς θα μπορούσε να εγχειρήσει ο χειρουργός που διαθέτει μεν άριστες στρατηγικές εύρεσης και οργάνωσης των πληροφοριών αλλά όχι και «έτοιμες» γνώσεις που να τις εφαρμόσει;

Στο παραπάνω πλαίσιο κάνει το ντεμπούτο του στις διακηρύξεις του υπουργείου Παιδείας και ο «Συνδυασμός διαφόρων μαθησιακών εργαλείων είτε ψηφιακών είτε μη ψηφιακών» που πλασάρει και πριμοδοτεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ουσιαστικά αφορά τον εξοβελισμό της στέρεης και ολοκληρωμένης γνώσης και την αντικατάστασή της από εφήμερες δεξιότητες, αλλά και το άνοιγμα του δρόμου για άμεση πρόσβαση των επιχειρήσεων στο σχολείο.