«Το σεξουαλικό έγκλημα δεν είναι υπόθεση σεξ, αλλά βίας και εξουσίας»

Βαθύς γνώστης του ποινικού δικαίου, ο διδάκτωρ Νομικής Ευτύχης Φυτράκης μιλάει στην «Εφ.Συν.» με αφορμή το νέο του βιβλίο «Sex - Νόμος - Εγκλημα: το Σεξουαλικό Ποινικό Δίκαιο σε απλά λόγια» (εκδ. Τόπος). Είναι ένα μικρό βιβλίο που μέσα από συνολικά 176 ερωταπαντήσεις καταφέρνει να εξηγήσει με απλά λόγια αυτά που όλοι θέλουμε να γνωρίζουμε για τα σεξουαλικά εγκλήματα: από τη διαδικασία της άσκησης διώξεων, τις πρακτικές των δικαστηρίων ώς την απόδοση ποινών και την έκτιση. Εύληπτα, κατανοητά και εμπεριστατωμένα, το βιβλίο «στοχεύει να ξεκαθαρίσει αυτό το πεδίο με τρόπο κατανοητό από όλους», μας εξηγεί, αν και, όπως μας λέει, αξιοποιείται ακόμη και από δικαστές πίσω από τα έδρανα των ποινικών δικαστηρίων.

Τι είναι το σεξουαλικό ποινικό δίκαιο; Τιμωρείται στην Ελλάδα το «stalking»; Ποιες είναι οι ποινές για τα σεξουαλικά εγκλήματα; Ποιες ποινές προβλέπονται και γιατί, τελικά, τα ισόβια δεν είναι ισόβια; Αυτές είναι μόνο κάποιες από τις πτυχές που το βιβλίο επιχειρεί να φωτίσει γύρω από το σεξουαλικό έγκλημα. Ενα πεδίο τόσο επιρρεπές στην παραπληροφόρηση, που καταλήγει να γίνεται όχημα του ποινικού λαϊκισμού.

● Ποιο είναι το σκεπτικό πίσω από τη συγγραφή του βιβλίου; Υπήρξε κάποια συγκεκριμένη υπόθεση με δημόσιο ενδιαφέρον που σας παρακίνησε;

Το σεξουαλικό έγκλημα προκαλεί μεγάλο δημόσιο ενδιαφέρον. Αν μάλιστα εμπλέκονται γνωστά πρόσωπα, ως δράστες ή θύματα, το θέμα μένει στην επικαιρότητα για αρκετό διάστημα. Συχνά, λοιπόν, οι πολίτες και τα ΜΜΕ αναρωτιούνται για τις προβλέψεις του νόμου, τη διαδικασία που ακολουθείται και τις ποινές που επιβάλλονται. Είναι αλήθεια ότι το ευρύ κοινό ούτε γνωρίζει ούτε κατανοεί νομικούς όρους που ακούει από τα ΜΜΕ και σχηματίζει πολλές φορές εσφαλμένη εικόνα γύρω από πτυχές του σεξουαλικού εγκλήματος (τι είναι, πώς δικάζεται, πώς τιμωρείται κ.λπ.). Το βιβλίο μου «Sex - Νόμος - Εγκλημα» στοχεύει να ξεκαθαρίσει αυτό το πεδίο με τρόπο κατανοητό από όλους.

Επειδή είχα μια μακρόχρονη ενασχόληση με το συγκεκριμένο πεδίο του ποινικού δικαίου, συχνά δεχόμουν ερωτήματα από δημοσιογράφους, αλλά και φίλους ή συναδέλφους, για γνωστές (κυρίως) υποθέσεις, με αποκορύφωμα την υπόθεση της «12χρονης από τον Κολωνό». Οι υποθέσεις αυτές, όσο και αν εξάπτουν το δημοσιογραφικό ενδιαφέρον ή προκαλούν ανούσιο κουτσομπολιό, δεν έχουν τίποτα το χαριτωμένο. Το σεξουαλικό έγκλημα δεν είναι μια υπόθεση σεξ αλλά βίας και εξουσίας. Βιασμός, σεξουαλική κακοποίηση παιδιών, εκδικητική πορνογραφία αλλά και εκπόρνευση είναι ιστορίες γεμάτες φρίκη. Γι’ αυτό οι απαντήσεις δεν είναι εύκολες και γίνονται ακόμα δυσκολότερες όταν πρέπει να δίνονται με ψυχραιμία και ακρίβεια. Αυτό επιχειρεί το βιβλίο μου.

● Το βιβλίο σας κυκλοφορεί στα βιβλιοπωλεία από την περασμένη άνοιξη. Ποιες είναι οι αντιδράσεις που έχετε λάβει μέχρι στιγμής;

Φαίνεται ότι κάλυψε ένα κενό, ενώ βρήκε και απρόσμενους αναγνώστες. Τι εννοώ: Πολλοί δημοσιογράφοι, εκπαιδευτικοί, φοιτητές, γονείς αλλά και ενδιαφερόμενοι πολίτες μού είπαν ότι βρήκαν στις σελίδες του ξεκάθαρες και κατανοητές απαντήσεις για πράγματα που είχαν ακούσει αλλά δεν είχαν καταλάβει. Πολύ κολακευτικό για μένα είναι να μου λένε: «το διάβασα νεράκι», «τα κατάλαβα όλα», «δίνει απαντήσεις “εδώ και τώρα”». Απρόσμενη ήταν η εξαιρετικά θετική υποδοχή του βιβλίου (και) από τους νομικούς, δηλ. δικαστές, εισαγγελείς και δικηγόρους, καθώς δεν απευθυνόταν σ’ αυτούς. Αυτοί, σκεφτόμουν, τα ξέρουν. Είναι μεγάλη τιμή να σου λέει δικαστής ότι το είχε στην έδρα όπου δίκαζε τέτοια υπόθεση και το μοιραζόταν με τον εισαγγελέα ή ότι ο συνήγορος το είχε στο έδρανο, μαζί με τον φάκελο της δικογραφίας.

● Καθημερινά ανακύπτουν στη δημόσια σφαίρα δικαστικές υποθέσεις που αφορούν το σεξουαλικό έγκλημα και μονοπωλούν το ενδιαφέρον. Την ίδια στιγμή όμως τις περικλείει ένα νέφος προκαταλήψεων, κάποιες κοινές πεποιθήσεις που όμως δεν ισχύουν. Ποιοι είναι αυτοί οι μύθοι και πώς προσπαθήσατε να τους καταρρίψετε στο βιβλίο;

Αν και τα σεξουαλικά εγκλήματα καταλαμβάνουν ένα πολύ μικρό ποσοστό του συνόλου των εγκλημάτων, κερδίζουν ωστόσο μεγάλο μερίδιο δημοσιότητας. Ετσι δημιουργείται η εντύπωση ότι μας κατακλύζουν. Τα πενιχρά στατιστικά δεδομένα της αστυνομίας ωστόσο δεν επιβεβαιώνουν μια τέτοια εντύπωση. Ταυτόχρονα εδώ ευδοκιμούν οι προκαταλήψεις (π.χ. «τα ήθελε και αυτή…») ή η σύγχυση σχετικά με το πότε και ποιες συμπεριφορές συνιστούν έγκλημα (π.χ. σεξουαλική παρενόχληση). Πολύ διαδεδομένος μύθος είναι η υψηλή υποτροπή των σεξουαλικών δραστών, αν και έρευνες στο εξωτερικό έχουν δείξει ότι δεν είναι υψηλότερη απ’ ό,τι στους λοιπούς καταδίκους. Τέλος, εσφαλμένη είναι η κυρίαρχη εικόνα (ίσως από τις ταινίες θρίλερ) για το σεξουαλικό έγκλημα και τον σεξουαλικό δράστη: δεν συμβαίνει σε ερημική περιοχή, βράδυ από τον παρανοϊκό, σεσημασμένο και αδιόρθωτο εγκληματία, με θύμα μια όμορφη, νεαρή γυναίκα. Πιο συχνά συμβαίνει εντός της οικογένειας, στο σπίτι, από κείνον που «δεν είχε δώσει ποτέ δικαίωμα», με θύμα τη «γυναίκα της διπλανής πόρτας».

● Μια τέτοια διαδεδομένη αντίληψη είναι ότι δεν υπάρχουν αυστηρές νομοθετικές προβλέψεις για τους δράστες σεξουαλικών εγκλημάτων στην Ελλάδα. «Πουλάει» το δόγμα της αυστηροποίησης των ποινών; Πώς αναλύετε αυτό το φαινόμενο;

Το «αφήγημα» της επιεικούς νομοθεσίας δεν είναι επιστημονική διαπίστωση αλλά προπαγανδιστική εφεύρεση: ο ελληνικός Ποινικός Κώδικας είναι εξαιρετικά αυστηρός, σε βαθμό μάλιστα υπέρβασης του μέτρου, δηλ. της αναλογίας μεταξύ εγκλήματος και ποινής. Ακόμα και τα λεγόμενα «παραθυράκια», πολλές φορές, δεν είναι παρά πάγιες δικονομικές ευχέρειες, π.χ. ανασταλτικό αποτέλεσμα της έφεσης. Ομως, ο ποινικός λαϊκισμός δομείται πάνω στο αφήγημα της ατιμωρησίας. Το δόγμα «Νόμος και τάξη» χρειάζεται λόγο ύπαρξης, γι’ αυτό, κατά σειρά, δημιουργεί ψευδαισθήσεις, εκτοξεύει την τιμωρητικότητα και καταλήγει σ’ έναν νομοθετικό αυταρχισμό χωρίς κανένα αποτέλεσμα στην πρόληψη του εγκλήματος.

● Εχουμε την αίσθηση ότι τα τελευταία χρόνια αυτού του είδους τα εγκλήματα έχουν αυξηθεί. Υπάρχουν στατιστικά στοιχεία που να επιβεβαιώνουν πως υπάρχει έξαρση της εγκληματικότητας;

Η αίσθηση έξαρσης είναι μεν γενική, δεν είναι όμως αληθινή. Παράγεται από τα ΜΜΕ και όχι από πραγματικά στοιχεία. Βέβαια, η στατιστική στη χώρα μας συνιστά μια μεγάλη μαύρη τρύπα. Σκεφθείτε ότι η πλέον πρόσφατη δικαστική στατιστική ανατρέχει στο μακρινό 2010! Εκτοτε δεν ξέρουμε πόσοι καταδικάστηκαν, π.χ., για βιασμό. Από την άλλη, τα στατιστικά της αστυνομίας είναι απλώς ποσοτικά και αφορούν καταγγελίες, τίποτα άλλο. Ετσι προχωράμε και, κάθε τόσο, νομοθετούμε στα τυφλά! Πάντως, έστω κι έτσι, τα αστυνομικά στοιχεία της τελευταίας δεκαετίας (2014-2023), αν και δείχνουν μια αύξηση καταγγελιών, δεν αποδεικνύουν έξαρση του φαινομένου. Δεν συγχωρείται συνεπώς ο «ηθικός πανικός» που πολλές φορείς καλλιεργείται.

● Ποια είναι η άποψή σας για την κυβερνητική ρητορική πως οι νομοθετικές ρυθμίσεις που προωθούνται είναι «υπέρ των θυμάτων»;

Από το 2019 έχουμε μια σαφή στροφή στην αντεγκληματική πολιτική της χώρας μας. Το πολιτικό δόγμα της ποινικής αυστηρότητας προβάλλει εσχάτως ένα νέο δίπολο που θέτει το θύμα απέναντι στον εγκληματία, σ’ ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος. Να τι μας λέει: «Είμαστε με το θύμα και τη δικαίωσή του ενάντια στον εγκληματία και τα δικαιώματά του». Την ίδια στιγμή βέβαια δεν γίνεται τίποτα για την ενδυνάμωση των θυμάτων (ιδίως γυναικών και παιδιών) και τη δημιουργία δομών υποστήριξής τους. Αρα η έγνοια για το θύμα δεν είναι γνήσια. Από την άλλη πλευρά, ο λεγόμενος θυματοκεντρισμός δεν είναι αθώος, υπηρετεί έναν ακραίο, συμβολικό λαϊκιστικό τιμωρητισμό τον οποίο ακολουθεί στην Ευρώπη κυρίως η Ακροδεξιά. Το σύγχρονο ποινικό δίκαιο, αντίθετα, υιοθετεί την ισορροπία μεταξύ της αντεγκληματικής και της φιλελεύθερης λειτουργίας. Ο θυματοκεντρισμός προβάλλει την ανατροπή της χρυσής αυτής ισορροπίας του ποινικού μας συστήματος υπέρ μιας ανεξέλεγκτης ποινικής καταστολής.