Mε απόφαση - ορόσημο του ΣτΕ, την οποία ανακοίνωσε την Παρασκευή ο πρόεδρος Μιχάλης Πικραμένος, το ανώτατο διοικητικό δικαστήριο της χώρας ακύρωσε την αμφιλεγόμενη κεντρική πολιτική επιλογή που εφάρμοζε στο Προσφυγικό η κυβέρνηση, να θεωρεί «ασφαλή τρίτη χώρα» την Τουρκία για πρόσφυγες από πέντε εθνικότητες, τη Συρία, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, το Μπαγκλαντές και τη Σομαλία.
Η απόφαση του ΣτΕ, που ακυρώνει την ΚΥΑ του υπουργού Μετανάστευσης και Ασύλου, Δημήτρη Καιρίδη, και του υπουργού Εξωτερικών, Γιώργου Γεραπετρίτη, με ημερομηνία 12 Δεκεμβρίου 2023, δικαιώνει με τον πιο πανηγυρικό τρόπο τις οργανώσεις δικαιωμάτων στην Ελλάδα και διεθνώς, που είχαν από την πρώτη στιγμή αμφισβητήσει τη νομιμότητα των κυβερνητικών επιλογών. Αποτελεί νίκη ιδίως των οργανώσεων Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες (EΣΠ) και Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (Refugees Support Aegean – RSA), που είχαν προσφύγει εναντίον της απόφασης στο ΣτΕ και είχαν στηρίξει νομικά την υπόθεση ενώπιον του Γενικού Δικαστηρίου της Ε.Ε., στο οποίο είχε στείλει προδικαστικό ερώτημα το ανώτατο ελληνικό δικαστήριο.
Η ακύρωση της κυβερνητικής απόφασης κλονίζει συμβολικά αλλά και στην πράξη ένα θεμέλιο της αμφισβητούμενης κυβερνητικής πολιτικής στο Προσφυγικό, καθώς ο ίδιος ο πρωθυπουργός στήριζε σε κάθε ευκαιρία την επιλογή του χαρακτηρισμού της Τουρκίας ως «ασφαλούς τρίτης χώρας» και μάλιστα εξήγγελλε ότι επιδιώκει να την καταστήσει ευρωπαϊκή πολιτική.
Αιτήματα ασύλου
Η κυβερνητική απόφαση σήμαινε ότι δεν θα γινόταν δεκτή στην Ελλάδα η εξέταση του αιτήματος ασύλου των προσφύγων με εθνική καταγωγή από τις πέντε χώρες και ότι θα έπρεπε να επιστραφούν στην Τουρκία, για να εξεταστεί εκεί το αίτημά τους για άσυλο, εκτός αν ο καθένας ατομικά αποδείκνυε στις ελληνικές αρχές ότι δεν θα ήταν ασφαλές να επιστρέψει ο ίδιος στην Τουρκία. Οι πρόσφυγες από τις πέντε εθνικότητες αποτελούσαν, τότε, τη μεγάλη πλειονότητα των προσφύγων που έφταναν στη χώρα μας, περίπου το 70% των αφίξεων.
Αν και η Τουρκία είχε σταματήσει από το 2020 να δέχεται επιστροφές προσφύγων από την Ελλάδα, επικαλούμενη τους ταξιδιωτικούς περιορισμούς της πανδημίας του κορονοϊού, η Ελλάδα συνέχιζε να θεωρεί την Τουρκία «ασφαλή τρίτη χώρα» και να χαρακτηρίζει «απαράδεκτα» στη χώρα μας τα αιτήματα ασύλου των προσφύγων από τις πέντε εθνικότητες, εξωθώντας τους έτσι σε νομικά μετέωρο καθεστώς, καθώς δεν γινόταν ούτε να γυρίσουν στην Τουρκία ούτε να εξεταστεί εδώ το αίτημά τους για άσυλο.
Οργανώσεις δικαιωμάτων υπογράμμιζαν σε κάθε ευκαιρία ότι είναι αντίθετο με τον νόμο να εκδίδονται αποφάσεις επιστροφής προσφύγων στην Τουρκία, όταν είναι γνωστό ότι έχει «παγώσει» τις επιστροφές η Τουρκία, ώστε να αποφασίσει στη συνέχεια το ΣτΕ επί της αίτησης ακύρωσης κατά της ΚΥΑ για την ασφαλή τρίτη χώρα που είχαν καταθέσει το ΕΣΠ και το RSA. Το Δικαστήριο της Ε.Ε., στο οποίο είχε στείλει προδικαστικά ερωτήματα η Ολομέλεια του ΣτΕ, ζητώντας του να ερμηνεύσει την ευρωπαϊκή νομοθεσία, αποφάσισε πράγματι, στις αρχές Οκτωβρίου, να μην απορρίπτεται ως απαράδεκτο το αίτημα ασύλου προσφύγων, όταν δεν μπορούν να επιστραφούν.
Αυτό το επιχείρημα επικαλείται στο ένα σκέλος της η απόφαση του ΣτΕ, κρίνοντας ότι πρέπει να ακυρωθεί η δευτεροβάθμια απόρριψη της εξέτασης των αιτημάτων ασύλου Αφγανών πολιτών με βάση το σκεπτικό ότι γι’ αυτούς ήταν ασφαλής τρίτη χώρα. «Τούτο διότι, εφ’ όσον προκύπτει από τα στοιχεία του φακέλου ότι η Τουρκία έχει αναστείλει γενικώς την επανεισδοχή των αιτούντων διεθνή προστασία στο έδαφός της από τον Μάρτιο του 2020, οι αρμόδιες ελληνικές αρχές, όπως έγινε δεκτό με την απόφαση του Δικαστηρίου της Ε.Ε. της 4.10.2024 στην υπόθεση C-134/23, δεν δύνανται να απορρίπτουν αιτήσεις διεθνούς προστασίας ως απαράδεκτες [.¯..] με την αιτιολογία ότι η Τουρκία είναι ασφαλής τρίτη χώρα», αναφέρει η ανακοίνωση του προέδρου του ΣτΕ.
Εκτός νόμου
Το άλλο σκέλος της απόφασης του ΣτΕ αφορά την ίδια την επίμαχη ΚΥΑ η οποία έρχεται σε αντίθεση με τη νομοθεσία, καθώς δεν έλαβε υπόψη τα κριτήρια του νόμου που επιτρέπουν να χαρακτηριστεί μια χώρα «ασφαλής τρίτη χώρα», όπως προκύπτει από τα στοιχεία του φακέλου που συνοδεύουν την ΚΥΑ και ιδίως από την εισήγηση του διοικητή της υπηρεσίας Ασύλου. «Τούτο διότι η εισήγηση με το συνημμένο Παράρτημα περιορίζεται στην παράθεση των κειμένων των διεθνών πηγών που ελήφθησαν υπόψη, χωρίς να αξιολογούνται ειδικώς οι πληροφορίες που περιέχονται στις πηγές σε σχέση με τα τασσόμενα στον νόμο κριτήρια, ώστε να τεκμηριώνεται η συνδρομή των νομίμων προϋποθέσεων για τον χαρακτηρισμό», σημειώνει η ανακοίνωση του προέδρου του ΣτΕ.
Η ακύρωση της ΚΥΑ και των συγκεκριμένων αποφάσεων, που απορρίπτουν ως απαράδεκτο το αίτημα ασύλου των Αφγανών που προσέφυγαν στο ΣτΕ μέσω των δύο οργανώσεων, σημαίνει ότι το αίτημα ασύλου των προσφύγων από τις πέντε επίμαχες εθνικότητες δεν μπορεί να απορρίπτεται ως «απαράδεκτο» στην Ελλάδα, αλλά θα πρέπει να γίνεται δεκτό και να εξετάζεται στη χώρα μας. Σημαίνει επίσης ότι πρόσφυγες από τις πέντε εθνικότητες, των οποίων το αίτημα ασύλου έχει απορριφθεί ως απαράδεκτο, έχουν δικαίωμα να ξαναζητήσουν την εξέτασή του στη χώρα μας.
Aπό τον αιφνιδιασμό Μηταράκη στο Συμβούλιο της Επικρατείας
Πιέσεις στην ελληνική κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ να χαρακτηρίσει με νόμο την Τουρκία «ασφαλή τρίτη χώρα» είχαν ασκηθεί και το 2016, στο πλαίσιο της εφαρμογής της ευρωτουρκικής κοινής δήλωσης. Δεν υπήρξε ωστόσο νομοθετική ρύθμιση. Οι επιτροπές εξέτασης των αιτημάτων ασύλου χαρακτήριζαν την Τουρκία ασφαλή τρίτη χώρα, κρίνοντας ατομικά τα αιτήματα ασύλου Σύρων, ενώ το ΣτΕ απέρριψε το 2017 την προσφυγή Σύρων κατά της απόρριψης των αιτημάτων τους ως απαράδεκτων με βάση την επιχειρηματολογία της «ασφαλούς τρίτης χώρας».
Ο χαρακτηρισμός της Τουρκίας ως «ασφαλούς τρίτης χώρας» νομοθετικά για πρόσφυγες από πέντε εθνικότητες έγινε τον Ιούνιο του 2021, με ΚΥΑ που υπέγραψαν ο τότε υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, Νότης Μηταράκης, και ο τότε αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών, Μιλτιάδης Βαρβιτσιώτης. Με την απόφαση, η Ελλάδα γινόταν, τότε, η δεύτερη ευρωπαϊκή χώρα, μετά την Ουγγαρία του Ορμπάν, που χαρακτήριζε «ασφαλή τρίτη χώρα» την Τουρκία. Η ΚΥΑ εκδόθηκε μάλιστα αιφνιδιαστικά, τρεις μήνες πριν ολοκληρώσει το έργο της η ομάδα εργασίας για τον καθορισμό ασφαλών τρίτων χωρών, που είχε συστήσει ο τότε γενικός γραμματέας Μεταναστευτικής Πολιτικής, Πάτροκλος Γεωργιάδης, τον Νοέμβριο του 2020, με συμμετοχή του τότε διοικητή της υπηρεσίας Ασύλου, Μάρκου Καραβία, της προέδρου της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Μαρίας Γαβουνέλη, και άλλων οκτώ εμπειρογνωμόνων. Η έκδοση της ΚΥΑ ακύρωσε στην πράξη τη λειτουργία της ομάδας εργασίας.
«Ο χαρακτηρισμός της Τουρκίας ως ασφαλούς τρίτης χώρας αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για την αντιμετώπιση των παράνομων μεταναστευτικών ροών και της εγκληματικής δράσης των κυκλωμάτων λαθροδιακινητών», δήλωνε τότε ο Νότης Μηταράκης και σημείωνε ότι η ΚΥΑ «είναι απολύτως σύμφωνη με το Διεθνές Δίκαιο και θωρακίζει το νομικό οπλοστάσιο της Ελλάδας».
Καθώς η διάρκεια ισχύος της ΚΥΑ ήταν ετήσια, τα επόμενα χρόνια ανανεωνόταν η υπογραφή της ΚΥΑ από τους μετέπειτα υπουργούς. Η ΚΥΑ που ακύρωσε το ΣτΕ φέρει ημερομηνία 12 Δεκεμβρίου 2023 και υπογράφεται από τον υπουργό Μετανάστευσης και Ασύλου, Δημήτρη Καιρίδη, και τον υπουργό Εξωτερικών, Γιώργο Γεραπετρίτη.
Η ΚΥΑ βασιζόταν σε εισήγηση του νεοδιορισμένου τότε διοικητή της υπηρεσίας Ασύλου, Μάριου Καλέα, ο οποίος είχε αρνηθεί αρχικά να τη δώσει στη δημοσιότητα και την κρατούσε κρυφή για ενάμιση μήνα, ώσπου αναγκάστηκε με εισαγγελική παραγγελία να τη δημοσιοποιήσει, ύστερα από αίτημα των οργανώσεων HIAS και Equal Rights Beyond Borders. Οι οργανώσεις επισήμαναν ότι η εισήγηση του διοικητή, αντίθετα απ’ ό,τι ζητούσε ο νόμος, «είναι απλώς μια συλλογή πηγών πληροφόρησης για την Τουρκία και δεν εμπεριέχει κανένα απολύτως νομικό σκεπτικό σχετικά με το γιατί αυτές οι πηγές οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η Τουρκία είναι μια ασφαλής τρίτη χώρα για τους αιτούντες άσυλο από τις συγκεκριμένες πέντε χώρες». Υπογράμμιζαν, μάλιστα, ότι «στην πραγματικότητα, οι πηγές που αναφέρονται στην εισήγηση φαίνεται μάλλον να τεκμηριώνουν το αντίθετο συμπέρασμα», ότι δηλαδή δεν είναι ασφαλής χώρα για τους συγκεκριμένους πρόσφυγες η Τουρκία. Τέλος, οι οργανώσεις αποκάλυπταν ότι η εισήγηση είχε παραλείψει να αναφερθεί στην τελευταία έκθεση του Ευρωπαϊκού Γραφείου Υποστήριξης Ασύλου, του τότε EASO, «η οποία φαίνεται να υποδεικνύει ότι η Τουρκία δεν μπορεί να θεωρηθεί “ασφαλής τρίτη χώρα”».
Ψάχνουν αποδιοπομπαίο τράγο
Στον διοικητή της υπηρεσίας Ασύλου, Μάριο Καλέα, φαίνεται ότι επιχειρεί να ρίξει την ευθύνη για το φιάσκο με την «ασφαλή τρίτη χώρα» Τουρκία η κυβέρνηση, προκειμένου να αποσοβήσει κατά το δυνατόν τους κραδασμούς για την ακύρωση μιας κεντρικής πολιτικής επιλογής, την οποία υποστήριζε ο ίδιος ο πρωθυπουργός.
Σύμφωνα με δημοσίευμα της ιστοσελίδας ieidiseis.gr, που επικαλείται προσωπικά τον νέο υπουργό Μετανάστευσης και Ασύλου, Μάκη Βορίδη, και συμβούλους του, «η εισήγηση του διοικητή της Υπηρεσίας Ασύλου δεν παρείχε επαρκή στοιχεία [...], γεγονός που υποδηλώνει διοικητική ανεπάρκεια και έλλειψη διαφάνειας». Το δημοσίευμα αποδίδει μάλιστα στον υπουργό και στη νέα ομάδα που θα συγκροτήσει στο υπουργείο τη διαπίστωση ότι «η συγκεκριμένη αποτυχία δεν αποτελεί μεμονωμένο περιστατικό, αλλά εντάσσεται σε μια ευρύτερη δυσλειτουργία της Υπηρεσίας Ασύλου που έχει οδηγήσει σε νομικά κενά και συστηματικές αμφισβητήσεις των αποφάσεών της».
Τίθεται όμως το ερώτημα πώς δεν είχαν αντιληφθεί τα πασιφανή κενά και τις ελλείψεις τεκμηρίωσης της εισήγησης του κ. Καλέα οι υπουργοί που υπέγραφαν την ΚΥΑ που βασιζόταν στην εισήγησή του, κενά και ελλείψεις που, πάντως, τα υπογράμμιζαν από την πρώτη στιγμή οι οργανώσεις δικαιωμάτων.
Είναι εμφανές ότι, αν έχει βάση το δημοσίευμα, ο νέος υπουργός αναζητά αποδιοπομπαίο τράγο και επιδιώκει να δείξει με κάθε τρόπο ότι διαφοροποιείται από τους προκατόχους του, καθώς ο Μάριος Καλέας υπήρξε επιλογή του υπουργού Δημήτρη Καιρίδη, ο οποίος ανανέωσε την τριετή θητεία του πέρυσι, όπως και του Νότη Μηταράκη, ο οποίος τον τοποθέτησε στη θέση του διοικητή τον Απρίλιο του 2021. Λίγους μήνες πριν, τον Ιανουάριο του 2021, είχε διοριστεί προϊστάμενος της διεύθυνσης Γραφείων Ασύλου Νήσων, ενώ από το 2016 ήταν προϊστάμενος του Περιφερειακού Γραφείου Ασύλου της Λέσβου.
Νυχτέρια αρίστων
Πληροφορίες της «Εφ.Συν.» αναφέρουν ότι στους διαδρόμους του υπουργείου έχει προκαλέσει εντύπωση η μάλλον ασυνήθιστη για διοικητή ενέργεια του κ. Καλέα, να παίρνει, πέραν του αδρού επιδόματος που προβλέπεται για θέσεις ευθύνης, επιπλέον αμοιβή για υπερωριακή και νυχτερινή εργασία, όπως και για εργασία τις Κυριακές και τις αργίες. Μάλιστα, οι πληροφορίες αναφέρουν πως εξετάζεται η νομιμότητα της ενέργειας, καθώς οι επιπλέον ώρες εργασίας για υπερωρία, αργίες και νυχτερινή εργασία βεβαιώνονται με εισήγηση υφισταμένου του από το Περιφερειακό Γραφείο Ασύλου της Λέσβου, που υπάγεται στη Διεύθυνση Γραφείων Ασύλου Νήσων Αιγαίου, εκεί δηλαδή που είναι η οργανική θέση του κ. Καλέα, ο οποίος όμως εργάζεται από τον Απρίλιο 2021 ως διοικητής της υπηρεσίας Ασύλου, θέση μετακλητή, στην οποία διορίστηκε απευθείας από τον υπουργό εκτός των διαδικασιών εξέλιξης στη διοικητική ιεραρχία.
Απόφαση που προστατεύει τη δημοκρατία και τη δικαιοσύνη
⇒ Βασίλης Παπαδόπουλος*
Η απόφαση του ΣτΕ, με την οποία ακυρώθηκε ο χαρακτηρισμός της Τουρκίας ως ασφαλούς τρίτης χώρας, πέρα από τη μεγάλη πρακτική της σημασία για την προστασία των προσφύγων, έχει εξαιρετική συμβολική σημασία στην προστασία της δημοκρατίας, της δικαιοσύνης και των θεμελιωδών δικαιωμάτων όλων των πολιτών και όχι μόνο των προσφύγων. Από το 2016 και ιδίως από το 2021 που γενικεύθηκε η χρησιμοποίηση της έννοιας της Τουρκίας ως ασφαλούς τρίτης χώρας, η έννοια αυτή εργαλειοποιήθηκε, με στόχο τη μετάθεση ευθύνης προστασίας θεμελιωδών δικαιωμάτων σε χώρα που υπολείπεται των αναγκαίων προτύπων προστασίας, υποβιβάζοντας έτσι και το επίπεδο προστασίας στην ίδια την Ελλάδα. Ηδη, υπό το φως της πρόσφατης διολίσθησης, για μια ακόμη φορά, του κράτους δικαίου στη γείτονα χώρα με τη σύλληψη Ιμάμογλου, η απόφαση πλέον βρίσκει την απόλυτη δικαίωσή της.
*Δικηγόρος, πρόεδρος Δ.Σ. της οργάνωσης Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες
Στοπ στις πολυετείς και συστηματικές παραβιάσεις
⇒ Ελένη Σπαθανά*
Η απόφαση του ΣτΕ αποτελεί την αυτονόητη και ηχηρή απάντηση της Δικαιοσύνης, που θέτει ένα στοπ στην πολυετή και συστηματική παραβίαση των υποχρεώσεων της χώρας μας, με την άρνηση προστασίας σε πρόσφυγες, ανθρώπους δηλαδή που βρίσκονται σε κίνδυνο. Μια παραβίαση που θεσμοθετήθηκε από το υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου με την υιοθέτηση της ακυρωθείσας, πλέον, ΚΥΑ που βάφτισε αυθαίρετα ασφαλή χώρα την Τουρκία για πρόσφυγες προερχόμενους από τη Συρία, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, το Μπαγκλαντές και τη Σομαλία και οδήγησε τους ανθρώπους αυτούς στον κίνδυνο, στο περιθώριο και στην απόγνωση, απορρίπτοντας τα αιτήματά τους, ενώ μάλιστα ήταν σε γνώση η άρνηση της Τουρκίας να τους δεχθεί. Η μετάθεση της ευθύνης σε άλλες, μη ασφαλείς χώρες για τους πρόσφυγες είναι βεβαίως μια παράμετρος των πολιτικών αποτροπής της Ε.Ε. Το ΣτΕ, ωστόσο, υπενθύμισε με την απόφασή του -όπως και το Ανώτατο Δικαστήριο του Ηνωμένου Βασιλείου που ακύρωσε συναφή απόφαση για «μεταφορά» αιτούντων άσυλο στη Ρουάντα- ότι οι πολιτικές δεν μπορεί να εφαρμόζονται εκτός των αρχών του νόμου και του κράτους δικαίου. Και για τούτο είναι υψηλής σημασίας η απόφαση: γιατί είναι ζήτημα δημοκρατίας.
*Δικηγόρος, Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας