Οδύσσεια για το αίτημα ασύλου

Πρώτα πρέπει να ξεπεράσουν τον σκόπελο της ψηφιακής πλατφόρμας, τα μηνύματα «λάθος – η σελίδα δεν βρέθηκε», την έλλειψη καθοδήγησης, το σύστημα που έμεινε τρεισήμισι μήνες ανενεργό το καλοκαίρι λόγω αναβάθμισης. Είναι ο μόνος τρόπος για να μπορέσουν οι πρόσφυγες της ενδοχώρας, της Κρήτης και της Ρόδου να κλείσουν ραντεβού για να υποβάλουν στη συνέχεια διά ζώσης αίτημα ασύλου στα δύο μοναδικά Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης της ενδοχώρας, στη Μαλακάσα και στα Διαβατά Θεσσαλονίκης, σύμφωνα με το νέο σύστημα υποδοχής που εφάρμοσε το υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου τον Σεπτέμβριο του 2022.

Περισσότερο από έναν χρόνο μετά, το σύστημα παρουσιάζει δυσλειτουργίες που μετατρέπουν σε οδύσσεια μηνών μια διαδικασία που θα έπρεπε να κρατάει λίγες μέρες και να διασφαλίζει την προστασία όσων ζητούν άσυλο. Η νέα έκθεση των οργανώσεων Mobile Info Team και Refugee Legal Support, που κυκλοφορεί σήμερα («Η προστασία δεν βρέθηκε: δυσλειτουργικές πρακτικές και περιορισμοί του δικαιώματος στο άσυλο – αξιολογώντας την εφαρμογή των διαδικασιών υποδοχής και ταυτοποίησης στην ελληνική ενδοχώρα» [«Protection unavailable: Dysfunctional Practices and Restrictions on the Right to Asylum – Assessing the implementation of reception and identification procedures on the Greek mainland»]), καταγράφει τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες σε κάθε στάδιο της διαδικασίας, βασισμένη σε συνεντεύξεις με 19 πρόσφυγες που ζήτησαν άσυλο στην ενδοχώρα τον τελευταίο χρόνο.

Τα ευρήματα είναι χαρακτηριστικά: Το 69% των ερωτηθέντων δηλώνουν ότι δεν θα είχαν καταφέρει να κλείσουν ραντεβού χωρίς βοήθεια από άλλους πρόσφυγες, από οργανώσεις ή, χειρότερα, από ιδιώτες δικηγόρους, στους οποίους κατέφυγε το 23%, πληρώνοντας μέχρι και 100 ευρώ.

Και όταν το καταφέρουν, το ραντεβού καθυστερεί πολύ. Αν και ο νόμος προβλέπει ότι η απλή καταγραφή του αιτήματος ασύλου ολοκληρώνεται σε τρεις μέρες μετά την υποβολή της αίτησης και η πλήρης καταγραφή σε άλλες 15 μέρες, στο 50% των περιπτώσεων το ραντεβού κλείστηκε δύο μήνες μετά ή περισσότερο, ενώ στο 11% περισσότερο από 5 μήνες μετά. Σύμφωνα με στοιχεία της έκθεσης, σε 124 πρόσφυγες που ζήτησαν ραντεβού στη Μαλακάσα από τον Ιούλιο του 2022 μέχρι τον Μάιο του 2023, ο μέσος χρόνος αναμονής ήταν 83 ημέρες, ενώ ο μέσος χρόνος από την άφιξη στην Ελλάδα μέχρι την καταγραφή του αιτήματος ασύλου περίπου εννέα μήνες.

Οσο περιμένουν, δεν έχουν χαρτιά, επομένως ούτε δυνατότητα νόμιμης εργασίας, πρόσβαση σε στέγη, τροφή, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και οικονομική ενίσχυση, αυτά που δικαιούνται δηλαδή όσοι ζητούν άσυλο, ενώ ο ένας στους τρεις ζει με τον φόβο της σύλληψης ή της επαναπροώθησης, βγαίνοντας από το σπίτι μόνο για τα απολύτως αναγκαία.

«Ηταν στ' αλήθεια δύσκολο (να ζεις χωρίς χαρτιά στην Ελλάδα). Δούλευα στη μαύρη αγορά, ό,τι έβρισκα – δυο μέρες, τρεις μέρες. Ηταν συνήθως βαριές δουλειές, δουλειές που δεν κάνει ο καθένας, τις έκανα γιατί έπρεπε. Κοιμόμουν στον δρόμο, σε κήπους, σε πλατείες. Δεν ήταν εύκολο», αναφέρει Σύρος, 34 ετών.

Το πρόβλημα δημιουργείται διότι η κυβέρνηση, αντίθετα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία, θεωρεί ότι το ψηφιακό κλείσιμο ραντεβού δεν αποτελεί εκδήλωση της βούλησης κάποιου να ζητήσει άσυλο, καθώς δεν μπορεί να αποδείξει ψηφιακά την ταυτότητά του. Ωστόσο, η έκθεση επισημαίνει ότι σ’ αυτή την περίπτωση θα έπρεπε να κλείνεται ραντεβού για τη διά ζώσης καταγραφή του αιτήματος μέσα σε τρεις μέρες, όπως προβλέπεται, όχι να θεωρείται ως μη γενόμενη η εκδήλωση της βούλησης για άσυλο. Είναι χαρακτηριστικό ότι τουλάχιστον οκτώ αποφάσεις διοικητικών δικαστηρίων θεωρούν παράνομη τη σύλληψη προσφύγων που έχουν κλείσει ραντεβού για καταγραφή αλλά συνελήφθησαν καθώς δεν είχαν χαρτιά.

Η ταλαιπωρία των προσφύγων και οι αυθαιρεσίες των Αρχών συνεχίζονται και τη μέρα του ραντεβού. Ενας Σύρος έπρεπε να ταξιδέψει από τα Χανιά στην Αθήνα και από κει να βρει πώς να πάει στη Μαλακάσα μέσα στον χιονιά, πληρώνοντας συνολικά περίπου 1.000 ευρώ σε έξοδα μετακίνησης και διαμονής. Η συγκοινωνία δεν εξυπηρετεί, ενώ η σιδηροδρομική σύνδεση είχε διακοπεί μετά το δυστύχημα στα Τέμπη, αναγκάζοντας οργανώσεις να πληρώνουν μακρινές αποστάσεις σε ταξί για να μη χαθεί το ραντεβού.

Αλλά και αφού περάσουν οι πρόσφυγες την πύλη των κέντρων, τους περιμένει αυθαίρετη κράτηση - το 50% των ερωτηθέντων κρατήθηκαν για περισσότερο από δύο εβδομάδες, ενώ ένας ξεπέρασε το ανώτατο όριο των 25 ημερών-, χωρίς ενημέρωση ή επίσημες αποφάσεις, σε κοντέινερ συχνά ακάθαρτα, γεμάτα σκόνη, ρούχα και αποφάγια από τους προηγούμενους, χωρίς καλή ποιότητα φαγητού και κυρίως χωρίς την προβλεπόμενη ιατρική και ψυχολογική αξιολόγηση και περίθαλψη.