Μετ’ εμποδίων υποδοχή ανήλικων μεταναστών

Παρά τη γραφειοκρατία και τα σοβαρά προβλήματα χρηματοδότησης, η Υπηρεσία Πρώτης Υποδοχής του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη σχεδιάζει να δημιουργήσει μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 2015 τρεις νέες ανοιχτές δομές φιλοξενίας, δύο στην Αττική και μία στη Σπάρτη, για ασυνόδευτους ανηλίκους που έχουν ζητήσει άσυλο (και άλλη μία ανοιχτή δομή φιλοξενίας για μετανάστες που εντάσσονται στο πρόγραμμα εθελούσιων επιστροφών του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης).

Πρόκειται για τις πρώτες 80 από τις 1.500 νέες θέσεις φιλοξενίας που σχεδιάζει η Υπηρεσία για μετανάστες και πρόσφυγες που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες και για όσους ζητούν άσυλο, σύμφωνα με όσα ειπώθηκαν σε πρόσφατη εκδήλωση της Υπηρεσίας. Ωστόσο, τα σχέδια ακούγονται υπερβολικά φιλόδοξα, καθώς οι θέσεις φιλοξενίας ανέρχονται σήμερα σε μόλις χίλιες, αριθμός ελάχιστος σε σχέση με τις διαρκώς αυξανόμενες ανάγκες, ενώ η Υπηρεσία αναγκάζεται να λειτουργεί, τουλάχιστον μέχρι τώρα, μέσα σε ένα αδιάφορο, αν όχι εχθρικό περιβάλλον.

Σε κρατικά κτίρια

Σύμφωνα με τον διευθυντή της, Παναγιώτη Νίκα, η Υπηρεσία έχει εντοπίσει κρατικά κτίρια και έχει ζητήσει να της παραχωρηθεί η χρήση, χωρίς επιβάρυνση ενοικίου. Υπάρχει όμως μεγάλη δυσκολία στην εξασφάλιση χρηματοδότησης για τη λειτουργία τους. Το πρόβλημα εντοπίζεται αφενός στη δημιουργία του νέου ενιαίου Ευρωπαϊκού Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ενταξης από το 2014 ώς το 2020, στο οποίο ενσωματώνεται το Ευρωπαϊκό Ταμείο Προσφύγων που λειτουργούσε από το 2008. Η ανακατανομή των κονδυλίων του νέου ταμείου καθυστερεί και δεν αναμένονται εκταμιεύσεις πριν από το 2016. Προβλήματα (καθυστερήσεις) εντοπίζονται και στις εγκρίσεις του ΕΣΠΑ για όσα προγράμματα ανακατασκευής των δομών εντάσσονται σε αυτό.

Πέρα όμως από τα τεχνοκρατικής φύσης ζητήματα, υπάρχουν σοβαρά προβλήματα που αντανακλούν πολιτικές κατευθύνσεις σε σχέση με το μεταναστευτικό, τόσο της Ελλάδας όσο και της Ε.Ε. Από τον ιδρυτικό νόμο λειτουργίας της (3907/2011), η Υπηρεσία έχει την υποχρέωση να παραπέμπει σε ανοιχτές δομές προνοιακού χαρακτήρα τους πρόσφυγες και τους μετανάστες που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες. Η παραπομπή γίνεται μέσω του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης, το οποίο όμως δεν έχει επαρκή κονδύλια από τον κρατικό προϋπολογισμό για τη φιλοξενία τους.

Για να καλυφθούν αυτές οι ανάγκες, διατίθενται κονδύλια του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (Ε.Ε., Ισλανδία, Λιχτενστάιν και Νορβηγία), τα οποία όμως συνοδεύονται από μια αξιοσημείωτη ρήτρα: προορίζονται μόνο για όσους μετανάστες και πρόσφυγες υποβάλλουν αίτημα ασύλου.

Αυτό σημαίνει πως ένα μέρος των ευρωπαϊκών κονδυλίων για την ένταξη μεταναστών και προσφύγων, και μάλιστα των πιο ευάλωτων, χρησιμοποιείται όχι τόσο για την ανακούφισή τους με στοιχειώδεις παροχές επιβίωσης, αλλά περισσότερο σαν μοχλός πίεσης προκειμένου να υποβάλουν αίτημα ασύλου. Το μέτρο εντάσσεται προφανώς σε μια ευρωπαϊκή πολιτική που προκρίνει τους πρόσφυγες και επιθυμεί να περάσει μήνυμα μηδενικής ανοχής στους μετανάστες χωρίς χαρτιά, ακόμα και σε όσους δεν έχει καταφέρει να κρατήσει έξω από την επικράτεια της Ευρώπης-φρούριο. Εχει όμως τεράστιο τίμημα: την εξαθλίωση των ίδιων, την υποχώρηση του ευρωπαϊκού κεκτημένου της αξίας της ανθρώπινης ζωής και την υπονόμευση της κοινωνικής συνοχής.

«Κάθε κράτος έχει ηθική και ανθρωπιστική υποχρέωση να παρέχει υποστήριξη στους ευάλωτους ανθρώπους, ανεξάρτητα από το αν έχουν υποβάλει αίτημα ασύλου ή όχι, κάτι που αποτελεί δικαίωμά τους και στη μία και στην άλλη περίπτωση», μας λέει ο κ. Νίκας.

Τα πράγματα στην Ελλάδα είναι ακόμα χειρότερα, καθώς το κράτος δεν διαθέτει ίδιους πόρους για την ένταξη των ανθρώπων αυτών, παρ’ όλο που αποτελεί διεθνή υποχρέωσή του η στοιχειώδης εξασφάλιση της επιβίωσής τους, είτε ζητήσουν άσυλο είτε όχι.

Σε περίπτωση απόρριψης του αιτήματος ασύλου, ο μετανάστης οδηγείται σε κράτηση με σκοπό την απέλαση. Αλλά και σε περίπτωση θετικής απάντησης, πάλι στερείται τις στοιχειώδεις παροχές που εξασφαλίζουν την ένταξή του στην κοινωνία, καθώς οι σχετικές δομές είναι ανύπαρκτες στην Ελλάδα.

Σε κέντρα κράτησης

Η πλήρης ανεπάρκεια των δομών ένταξης είναι άλλωστε ένας από τους βασικούς λόγους που δεν επιθυμούν οι πρόσφυγες να υποβάλουν αίτημα ασύλου στην Ελλάδα, όπως φάνηκε ανάγλυφα κατά τη διάρκεια της διαμαρτυρίας των Σύρων στο Σύνταγμα. Το ίδιο ανάγλυφα φάνηκε στο Σύνταγμα η αδυναμία του κράτους να ανταποκριθεί στις ανάγκες των προσφύγων, πολλοί από τους οποίους εξακολουθούν να αναζητούν καταφύγιο σε πάρκα, πλατείες και γέφυρες.

Ανάμεσά τους και πολλοί ασυνόδευτοι ανήλικοι, για τους οποίους φαίνεται ότι το ελληνικό κράτος βρήκε έναν πρωτότυπο τρόπο προκειμένου να μην περιφέρονται στον δρόμο: ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των κρατούμενων στο ειδικό κατάστημα κράτησης νέων στον Βόλο είναι ασυνόδευτοι ανήλικοι μετανάστες.

Αλλωστε, όπως ειπώθηκε στην εκδήλωση της Υπηρεσίας, ακόμα και όσοι ασυνόδευτοι ανήλικοι καταφέρνουν να φιλοξενηθούν σε ανοιχτές δομές και να μην τις εγκαταλείψουν για χάρη ενός πολλά υποσχόμενου αλλά επισφαλούς ταξιδιού σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες αντιμετωπίζουν οξύ πρόβλημα όταν έρθει η μέρα της ενηλικίωσης. Αδεια εργασίας σε όσους ζητούν άσυλο δίνεται σπάνια και μόνο για τον τομέα της εστίασης και οι δομές φιλοξενίας είναι ανύπαρκτες για τους ενήλικες, καθώς θεωρείται ότι δεν ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες.

Στα χαρτιά έμειναν οι δεσμεύσεις

Οι δεσμεύσεις που συνόδευσαν την ίδρυση της Υπηρεσίας Πρώτης Υποδοχής από τον τότε υπουργό Νίκο Δένδια έμειναν στα χαρτιά. Τα κέντρα Πρώτης Υποδοχής αναλαμβάνουν τη φιλοξενία των νεοεισερχόμενων μεταναστών και προσφύγων για τις πρώτες 25 μέρες, προκειμένου να τους δοθεί ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και να ετοιμαστεί ο ιατρικός τους φάκελος, να ταυτοποιηθούν οι φιλοξενούμενοι και να οδηγηθούν στη συνέχεια στις προβλεπόμενες για κάθε κατηγορία δομές.

Το μοναδικό κέντρο έχει δημιουργηθεί στον Εβρο, ενώ η πολλαπλάσια προσφυγική και μεταναστευτική ροή στα νησιά αντιμετωπίζεται με κινητές μονάδες, που απαρτίζονται από το υπάρχον δυναμικό μιας υποστελεχωμένης υπηρεσίας. Οι κινητές μονάδες δεν είναι λύση, καθώς αναγκάζονται να λειτουργούν σε χώρους που δεν πληρούν τις προδιαγραφές.

Σύμφωνα με τον διευθυντή της Υπηρεσίας, Παναγιώτη Νίκα, για να υπάρξει πλήρης κάλυψη όλων των νεοεισερχόμενων μεταναστών και προσφύγων, χρειάζονται τέσσερα κέντρα Πρώτης Υποδοχής σε περιοχές με μεγάλη μεταναστευτική και προσφυγική ροή και επικουρικά η λειτουργία των κινητών μονάδων, όταν εντοπίζονται αφίξεις σε άλλες περιοχές.