Οδός Αβέρωφ, Πολυτεχνείον, ενταύθα

⇒ Στον Μήτσο Παπαχρήστο

Ανήκω σε μια μάλλον σπάνια συνομοταξία, αυτή των ανθρώπων που θυμούνται από πολύ νωρίς. Από λίγων μηνών. Μνήμες δικές μου, βεβαιωμένες από την οπτική γωνία που μόνο ένα μωρό μπορεί να έχει, από ένα ύψος σχεδόν σύρριζα στο πάτωμα. Λένε ότι οι πρώιμες μνήμες εγκυμονούν τραύματα, χαράζουν συνειδήσεις, ιδίως όταν συνδέονται με γεγονότα ιστορικά. Γεννήθηκα λοιπόν ξανά τον Νοέμβρη του ’73, στο Πολυτεχνείο απέναντι. Κι αυτό το φοβερό δώρο της μοίρας είναι ίσως η πιο ακριβή μου περιουσία.

Πριν από λίγα χρόνια έπεσε στα χέρια μου το φιλμάκι του Βερνίκου από την πρώτη πορεία του Πολυτεχνείου, τον Νοέμβρη του ’74, κι ήταν σαν κάποιος να είχε αποτυπώσει σε ταινία τις παιδικές μου ανεξίτηλες μνήμες. Ημουν εκεί σ’ εκείνη την πρώτη πορεία με τον νεαρό αντιστασιακό θείο μου. Τρεισήμισι χρόνων. Κι έναν χρόνο πριν ήμουν ήδη μεγάλη στην οδό Αβέρωφ μπροστά απ’ το Πολυτεχνείο όπου μέναμε. Ακολουθώντας κάποια μυστική εντολή οι γονείς μου είχαν αποφασίσει ότι μεγάλωναν έναν άνθρωπο κι όχι ένα μωρό. Ετσι στα δυόμισί μου χρόνια πίσω απ’ τις γρίλιες είδα το Πολυτεχνείο. Είδα το μελίσσι των ανθρώπων να κινείται προς τα κει με απελπισμένη ορμή. Ακουγα τις φωνές και χόρευα μαζί τους στον ρυθμό ενός παράξενου παιδικού τραγουδιού που άκουγα στο ραδιόφωνο: «ΕΣΑ, Ες Ες, Βα-σα-νι-στές». Δεν καταλάβαινα ακριβώς την τελευταία λέξη, θα πρέπει όμως να ήταν κάτι σαν το βάσανο. Το βάσανο ήταν η στέρηση, η ανία μιας ζωής χωρίς αδέρφια. Το βάσανό μου γρήγορα θα τελείωνε, το υποσχόταν η τεράστια κοιλιά της εγκύου μαμάς μου.

Τώρα όμως ένιωθα να καταλαβαίνω κι εγώ τα βάσανα των μεγάλων. Πολλές φορές τη μέρα η μαμά μού έβαζε στα μάτια κρέμα για να μην πρήζονται. Δεν παραπονιόμουν. Ηξερα ότι κάτι μεγάλο συνέβαινε. Το μεσημέρι κοιτάζοντας απ’ το παράθυρο είχα δει μια χειροβομβίδα να σκάει με κρότο στα πόδια του μπαμπά ενώ έμπαινε στην πολυκατοικία. Υστερα είδα τις αύρες να φράζουν τον δρόμο μας κι είδα τους ασφαλίτες να κυκλώνουν το τετράγωνο. Ενας τους με είχε ρωτήσει την προηγούμενη πώς με λένε. «Δέσποινο» (μη μ’ αγγίξεις!). «Δέσποινος! Τι παράξενο όνομα!». «Χαριτωμένο, κυρία μου, να σας ζήσει! Να προσέξετε μόνο να μη σας γίνει κομμουνιστής». «Μαμά, τι είναι κομμουνιστής;». Μόνο μικρός ή τρελός μπορούσε να κάνει τέτοια ερώτηση στη μέση της 3ης Σεπτεμβρίου περνώντας μπροστά από το υπουργείο Δημοσίας Τάξεως. «Σσσς!! Θα σου πω μετά!».

Παράξενη νύχτα χωρίς τέλος. Κανείς δεν σκέφτηκε να με βάλει για ύπνο – ευτυχώς. Είχα αναλάβει ενστικτωδώς τον ρόλο του διασκεδαστή παίζοντας με τους περιστασιακούς μου φίλους, την άγνωστη νεαρή φοιτήτρια και τον φοιτητή που κρύβαμε, δίνοντάς τους τις τσίχλες Ανταμς μου και ξεκλέβοντάς τους φοβισμένα χαμόγελα. Το φορητό ραδιοφωνάκι ήταν το κέντρο του κόσμου μας. «Εδώ Πολυτεχνείο».

Ηξερα ότι ο Παπαδόπουλος θα έπεφτε – αυτός που μ’ άρεσε να βλέπω στην τηλεόραση γιατί γελούσα με την αστεία φωνή και τις γκριμάτσες του. Ο Παπαδόπουλος έπεσε, ήρθε ο Ιωαννίδης. Κι άλλα δακρυγόνα. Και κάπως έτσι είχα κερδίσει δικαιωματικά τη συμμετοχή μου στην πρώτη πορεία, έναν χρόνο μετά. Ο κόσμος ήταν χείμαρρος που κυλούσε βιαστικά και αρμονικά. Στην Τοσίτσα όπου τις άλλες μέρες παίζαμε είχαν στήσει στεφάνια στη σειρά κι από κάτω με κόκκινη μπογιά που έσταζε σαν αίμα είχαν γράψει τα ονόματα των νεκρών. Κάποιες μαυροφορεμένες γυναίκες κρατούσαν τις φωτογραφίες των παιδιών τους και σπάραζαν. Ζήτησα απ’ τον θείο να μου διαβάσει τα γράμματα από αίμα. «Διομήδης Κομνηνός». «Μιχάλης Μυρογιάννης»... Ονόματα και ιστορίες αυτών που σήμερα κάποιοι λένε πως δεν υπήρξαν. Τα ονόματα μπλέχτηκαν με τα τραγούδια, Ρωμιοσύνη και πάλης ξεκίνημα – ο Παναγούλης ήταν, ακόμα, ο ζωντανός μας ήρωας. Το Πολυτεχνείο ήταν η γειτονιά μου. Του ανήκα και μου ανήκε. Ηταν ο κόσμος της φωτεινής εκείνης μέρας του Νοέμβρη του ’74. Το Πολυτεχνείο ήταν ο κόσμος όλος. Η γειτονιά μου ήταν ο κόσμος όλος.

50 Νοέμβρηδες κιόλας, μα δεν ξέχασα. Το βλέμμα των παιδιών στο φιλμάκι του Βερνίκου είναι το δικό μου. Η γειτονιά μου είναι ο κόσμος όλος. Του ανήκω και μου ανήκει στο διηνεκές.

50 Νοέμβρηδες μετά, τι τις κάναμε τις δικές μας ζωές;

*Αν. κοσμήτορας Σχολής Νομικών, Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστήμιο Sorbonne Paris Nord

⇒ Παρακάτω ολόκληρο το ένθετο για το Πολυτεχνείο: