Μισό αιώνα μετά η εξέγερση του Νοέμβρη εμπνέει και συγκινεί

«Ωρα 1.44' π.μ. Πρόσωπα και μάτια και στόματα σε σχήμα τραγουδιού παρατάχτηκαν απέναντι ακριβώς από τα τανκς. Αναποφάσιστα τανκς απέναντι σε τόσα μάτια ερωτηματικά και μπροστά σ’ αυτή τη γωνιώδη απορία που σχηματίζει το τραγούδι σ’ ένα πρόσωπο παιδικό. Αυτό διαρκεί τρία ολόκληρα λεπτά. Μια ολόκληρη εποχή κυκλική και εύηχη». Στο συνταρακτικό «Το χρονικό των τριών ημερών» που έγραψε εν θερμώ η Κωστούλα Μητροπούλου (Κέδρος) μιλάει για μια εποχή εύηχη –στο κείμενό της θα ήταν ιεροσυλία να προσθέσει κανείς έστω και μία λέξη, διαβάζοντάς το ξανά κανείς μισό αιώνα μετά μπορεί να πει με σιγουριά μια εποχή εύηχη και αειθαλής.

Παρά τη συστηματική προσπάθεια κατασυκοφάντησης της εξέγερσης και αποδόμησης της Μεταπολίτευσης από δυνάμεις της Δεξιάς και της Ακροδεξιάς, παρά τη λάσπη και την προπαγάνδα, η φλόγα του Νοέμβρη είναι ζωντανή και εμπνέει ακόμα και τα παιδιά των παιδιών του Πολυτεχνείου.

Πενήντα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από εκείνον τον φλογερό Νοέμβρη. Το κόκκινο νήμα που διατρέχει δεκαετίες συνδέει ανθρώπους κάθε γενιάς –σήμερα θα κορυφώσουν την απόδοση τιμής στους αγωνιστές του ’73 με την πορεία που θα φτάσει στην αμερικανική πρεσβεία νοηματοδοτώντας την εξέγερση στο σήμερα. Με τα μέτωπα των πολέμων που κατασκευάζουν οι μεγάλες δυνάμεις να φλέγονται, με τον λαό μας να φτωχοποιείται συστηματικά και το κράτος δικαίου να δέχεται αλλεπάλληλες επιθέσεις στην Ελλάδα, το σύνθημα «ψωμί - παιδεία - ελευθερία» παραμένει ανατριχιαστικά επίκαιρο. Σε πείσμα πολλών, το Πολυτεχνείο ζει –κι αυτό δεν επιβεβαιώνεται μονάχα στον δρόμο αλλά και από έρευνες που μόλις είδαν το φως της δημοσιότητας.

Το πόσο σημαντικό γεγονός πιστεύουν οι Ελληνες ότι ήταν αυτή η εξέγερση και πόσο ζωντανή η φλόγα της αποδεικνύεται από την έρευνα της Κάπα Research. Για τη μεγάλη πλειοψηφία η εξέγερση θεωρείται ένα σημαντικό γεγονός (70%) που επηρέασε θετικά την πορεία της χώρας (72%), ενώ ένας στους δύο ερωτώμενους θεωρεί επίκαιρα τα μηνύματα του Νοέμβρη (47%). Με δεδομένο ότι η γενιά του Πολυτεχνείου σφράγισε με την παρουσία της δεκαετίες του δημόσιου βίου στην Ελλάδα, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και η ερώτηση για το πώς κρίνεται ο ρόλος της από την πτώση της δικτατορίας έως σήμερα. Δυστυχώς μονάχα το 30% κρίνει «θετικά και μάλλον θετικά» τον ρόλο της περίφημης «γενιάς του Πολυτεχνείου» ακόμα κι από ανθρώπους άνω των 65 ετών (54% τη βλέπουν αρνητικά και μάλλον αρνητικά) –κι αυτή είναι μια απάντηση που επιδέχεται πολλές ερμηνείες. Και ενώ ό,τι φώτισε εκείνον τον Νοέμβρη είναι ζωντανό σαν έμπνευση, οι περισσότεροι πιστεύουν στην πράξη ότι τα οράματα της γενιάς του Πολυτεχνείου κατά κύριο λόγο διαψεύστηκαν (60%) και μόνο ένας στους τρεις εκτιμά ότι έγιναν πράξη, έστω και ώς έναν βαθμό, και άλλαξαν τη χώρα.

«Ναι, αλλά η χούντα έφτιαχνε δρόμους και κοιμόμασταν με τις πόρτες ξεκλείδωτες» –όλοι κάπου έχουμε ακούσει την κλασική ακροδεξιά ατάκα. Είχε και θετικές όψεις η δικτατορία της 21ης Απριλίου; ρώτησε η aboutpeople στη μεγάλη πανελλαδική έρευνα «Ακτινογραφία της Ακροδεξιάς» για λογαριασμό του Eteron - Ινστιτούτο για την Ερευνα και την Κοινωνική Αλλαγή. Οι απαντήσεις είναι ανακουφιστικές: το 70,9% διαφωνεί και μάλλον διαφωνεί. Ακόμα καλύτερα, η ηλικιακή κατηγορία 17-24 καταγράφει το μικρότερο ποσοστό θετικών απαντήσεων (12,6%), αν κι ένα σημαντικό 19% «Δεν ξέρει-Δεν απαντά». Η ηλικιακή ομάδα 55-64, το μεγαλύτερο (22,8%). Ωστόσο σχεδόν τρεις στους δέκα δεν απορρίπτουν ολοκληρωτικά τη χούντα.

«Προφανώς το να πιστεύεις ότι είχε και κάποια “θετικά” η χούντα ή (πολύ περισσότερο) να μην απαντάς δεν σημαίνει πλήρη αποδοχή μιας φασίζουσας αντιδημοκρατικής ιδεολογίας» υπογραμμίζει ο συντονιστής Project στο Eteron, Γιάννης Αλμπάνης. «Δείχνει όμως αμφιβολία ή και αμφισβήτηση για τις δημοκρατικές αξίες. Αν μάλιστα λάβουμε υπόψη την κομματική και την ιδεολογική τοποθέτηση όσων απαντούν θετικά, καθίσταται σαφές ότι έχουμε να κάνουμε με συνειδητοποιημένες στάσεις –και γι’ αυτό ανησυχητικές. Τα πολύ υψηλά ποσοστά θετικών ψηφοφόρων στους ψηφοφόρους των ακροδεξιών κομμάτων («Σπαρτιάτες» 68,3%, Ελληνική Λύση 56,9%, Νίκη 55,9%) μάλλον είναι αναμενόμενα. Πιο πολύ κάνει εντύπωση το 23,9% των νεοδημοκρατών που θεωρούν ότι υπήρχαν και “θετικά” στη δικτατορία της 21ης Απριλίου».

Στην ερώτηση αν σε ορισμένες περιπτώσεις η δικτατορία (γενικά) είναι ίσως προτιμότερη από τη δημοκρατία, το 81,8% διαφωνεί και μάλλον διαφωνεί, ενώ το 15,7% συμφωνεί και μάλλον συμφωνεί.

«Η εξέγερση του Πολυτεχνείου σφράγισε μια γενιά αλλά και τη νεότερη ιστορία της χώρας, αποτέλεσε μία από τις ιδρυτικές “στιγμές” της πιο μακρόχρονης και σταθερής δημοκρατίας που γνώρισε η Ελλάδα. Ποιο είναι όμως το ίχνος της μισό αιώνα μετά;» σημειώνει ο Στράτος Φαναράς αναλύοντας την έρευνα της Metron Analysis, η οποία εξετάζει τρεις αλληλένδετες όψεις της επετείου: το γεγονός, τη μνήμη, το σημερινό βλέμμα στη δημοκρατία. Η συντριπτική πλειοψηφία (81%) θεωρεί ότι η εξέγερση του Πολυτεχνείου συνέβαλε πολύ/αρκετά στην πτώση της χούντας, ενώ ο μύθος -που κυρίως φασίστες και ακροδεξιοί καλλιεργούν- ότι δεν υπήρξαν νεκροί μέσα ή γύρω από το Πολυτεχνείο δεν βρίσκει απήχηση, καθώς το 84% θεωρεί ότι όντως υπήρξαν.

Οπως σημειώνεται στην έρευνα, αν και οι περισσότεροι δεν ταυτίζουν τους πρωταγωνιστές της εξέγερσης με τη «γενιά του Πολυτεχνείου» εν γένει, εντούτοις αξιολογούν θετικά το αποτύπωμά τους στην ιστορική εξέλιξη μέχρι σήμερα με ποσοστά γύρω στο 60%. Ως προς τον τρόπο απόδοσης τιμής, η κατάθεση στεφάνων στον τόπο της εξέγερσης και η διοργάνωση εκδηλώσεων μνήμης στα σχολεία έχουν μεγάλη αποδοχή (αντίστοιχα 86% και 79%), όπως άλλωστε και η καθιερωμένη πορεία στην αμερικανική πρεσβεία θεωρείται από έναν στους δύο σημαντικό να γίνεται –47% διαφωνεί. Οπως σημειώνει ο κ. Φαναράς, «σε όλες τις παραπάνω απόψεις, δύο είναι οι βασικές παράμετροι διαφοροποίησης: η πρώτη και σημαντικότερη είναι η αυτοτοποθέτηση στον άξονα Αριστεράς - Δεξιάς, με τους δεξιούς να είναι πιο επιφυλακτικοί στις αποτιμήσεις και στις αξιολογήσεις, και η δεύτερη είναι η ηλικία, με τους νέους να είναι πιο υποστηρικτικοί της σημασίας του Πολυτεχνείου».

Οι χουντικοί έχουν γράψει μέχρι και βιβλία... τεκμηρίωσης για να αποδείξουν ότι τάχα στο Πολυτεχνείο δεν άνοιξε ρουθούνι –πόσο μάλλον ότι υπήρξαν νεκροί. Πόσο έχει απήχηση αυτό το εξοργιστικό ψέμα; Το Eteron έθεσε το ερώτημα και τρεις στους τέσσερις συμπολίτες μας απαντά πως, ναι, ο Νοέμβρης ήταν αιματοβαμμένος, το 10,7% απαντά ότι δεν υπήρξαν, ένα 13,3% δεν εκφράζει άποψη. Οπως τονίζεται στην ανάλυση της συγκεκριμένης απάντησης, με βάση την ηλικιακή κατηγορία των ερωτηθέντων οι απαντήσεις περί μη ύπαρξης νεκρών είναι πιο αυξημένες στις ηλικίες 55 και άνω, κάτι που καταρρίπτει το στερεότυπο ότι οι νέοι δεν ξέρουν την Ιστορία μας ενώ οι πιο μεγάλοι τη γνωρίζουν καλύτερα. Οπως σημειώνουν οι ερευνητές, «η τοποθέτηση περί “μη ύπαρξης νεκρών στο Πολυτεχνείο” συνιστά μια ακραία παραδοξολογία που απορρέει από μια πολύ σκληρή ακροδεξιά τοποθέτηση. Πρόκειται για την άρνηση ενός άριστα τεκμηριωμένου ιστορικού γεγονότος, που θυμίζει (τηρουμένων των αναλογιών) την άρνηση του Ολοκαυτώματος. Κατά συνέπεια έχουμε σοβαρό λόγο να το τοποθετήσουμε στον σκληρό πυρήνα των ακροδεξιών αντιλήψεων το 10,7% που απαντά ότι δεν υπήρξαν νεκροί στο Πολυτεχνείο. Αν συνυπολογίσουμε ότι 13,3% δεν εκφράζει άποψη, φτάνουμε περίπου στο ¼ των ερωτηθέντων που είτε πιστεύει, είτε αμφιταλαντεύεται για αυτό το έωλο ακροδεξιό fake news».

Η έρευνα της Metron Analysis έθεσε ερωτήματα και για τη σημερινή δημοκρατία και τη Μεταπολίτευση εν γένει, αξιοποιώντας και ένα ερώτημα που είχε τεθεί και σε έρευνα του ΕΚΚΕ το 1988, 15 χρόνια τότε μετά τα γεγονότα. «Η απόσταση του χρόνου δεν φαίνεται να κλονίζει τη σαφήνεια της δημοκρατικής επιλογής» σημειώνουν οι ερευνητές: 81% θεωρούν τη δημοκρατία προτιμότερη από κάθε άλλο πολίτευμα (87% στην τότε έρευνα). Δυστυχώς, ένα 12% θεωρεί ότι σε ορισμένες συνθήκες μια δικτατορία μπορεί να είναι προτιμότερη (μόλις 5% στην τότε έρευνα) και μόνο ένα 6% απαντά ότι το πολίτευμα δεν έχει σημασία. Δυστυχέστερα, η αποτίμηση της δημοκρατίας είναι θλιβερή και οι απαντήσεις των πολιτών μπορούν να διαβαστούν και σαν σήμα κινδύνου: μόνο ένα 15% θεωρεί ότι είναι σταθερή και δεν απειλείται, ενώ ένα 28% θεωρεί ότι λειτουργεί καλά παρά τα προβλήματά της, ένα 29% πιστεύει ότι λειτουργεί όλο και χειρότερα και ένα 27% ότι μετατρέπεται σταδιακά σε αυταρχικό καθεστώς.

⇒ Παρακάτω ολόκληρο το ένθετο για το Πολυτεχνείο: