Το μπετόν σε αρμονία με τα αρχαία

Με το «γυμνό» μπετόν να κυριαρχεί, το νέο κτίριο στην «πίσω πλευρά» της πλατείας Κλαυθμώνος κλέβει τα βλέμματα των λιγοστών περαστικών από τη μικρή οδό Παλαιών Πατρών Γερμανού.

Είναι η μοντέρνα πινελιά σε ένα ενδιαφέρον πολεοδομικό σύνολο που συνθέτουν η Αθηναϊκή Τριλογία (Βιβλιοθήκη, Πρυτανεία και Ακαδημία), το σημαντικότερο αρχιτεκτονικό σύμπλεγμα της πρωτεύουσας, και τα ιστορικά κτίρια της πεζοδρομημένης οδού Κοραή.

Μπορεί η ίδια η πλατεία να έχει στην ουσία μετατραπεί σε υπόγειο πάρκινγκ, αλλά στα μέσα του 19ου αιώνα ήταν από τις πιο δυναμικές περιοχές της νέας πρωτεύουσας και την επέλεξαν για να χτίσουν τα αρχοντικά τους σπουδαία «τζάκια».

Το εντυπωσιακό κτίριο κρατά... αποστάσεις, το επιβάλλει άλλωστε ο Γενικός Οικοδομικός Κανονισμός, από το γειτονικό νεοκλασικό.

Πρόκειται για κατασκευή του 1880, με μνημειακή είσοδο αλλά άτεχνες μεταγενέστερες προσθήκες, που επί δεκαετίες στέγαζε το υπουργείο Ναυτικών και σήμερα υπηρεσίες του Πολεμικού Ναυτικού.

Από τη δυτική πλευρά, όμως, ακουμπά σε μια τυπική πολυκατοικία, μια ατυχή δημιουργία δύο σπουδαίων αρχιτεκτόνων, των Β. Κασσάνδρα και Λ. Μπόνη.

Το οικόπεδο των περίπου 1.000 τετραγωνικών αγοράστηκε το 1951 από το ΤΣΜΕΔΕ, το ιδιαίτερα εύρωστο ασφαλιστικό ταμείο που καλύπτει τις ανάγκες των περίπου 100.000 εν ενεργεία μηχανικών και των 28.000 συνταξιούχων.

Ωστόσο η κατασκευή του νέου κτιρίου πέρασε από πολλές «φουρτούνες».

Το 1976 η διοίκηση ανέθεσε την αρχιτεκτονική μελέτη στον Κωνσταντίνο Καψαμπέλη (1909-1984).

Γεννημένος στον Πειραιά και μέλος οικογένειας με παράδοση στις οικοδομικές επιχειρήσεις, σπούδασε στην αρχή στη σχολή πολιτικών μηχανικών στη Γάνδη του Βελγίου και στη συνέχεια στην αρχιτεκτονική σχολή του Πολυτεχνείου.

Ανήκε στη γενιά των μηχανικών που αναδείχθηκε μετά την Κατοχή και θεωρείται από τους πρωτομάστορες της πολυκατοικίας.

Τα θεμέλια

Η κατασκευή του κτιρίου του ΤΣΜΕΔΕ ξεκίνησε με καθυστέρηση και τα προβλήματα ανέκυψαν από τα θεμέλια. Κατά την εκσκαφή, σε βάθος μόλις επτά μέτρων, βρέθηκαν αρχαία και τη σκυτάλη παρέλαβαν οι υπηρεσίες της Ι' Εφορείας προϊστορικών και κλασικών χρόνων.

Οι ανασκαφές έφεραν στο φως έναν αναλημματικό τοίχο της προϊστορικής περιόδου, που αποτελείται από πολυγωνικούς λίθους μεγάλων διαστάσεων.

Πρόκειται για μικρό τμήμα μιας από τις μεγάλες αρτηρίες που εξυπηρετούσαν τον οικισμό, κατά μήκος της οποίας βρέθηκαν τέσσερις αγωγοί, ο καθένας με διαφορετική χρονολογία κατασκευής.

Αναδείχθηκαν επίσης αρχιτεκτονικά σημάδια της ρωμαϊκής περιόδου, τα οποία αφορούν πέντε χώρους που εδράζονται σε φυσικό βράχο.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα βοτσαλωτά τους δάπεδα, με συνθέσεις από μαρμάρινες και πήλινες ψηφίδες. Βρέθηκαν επίσης πηγάδια, που απαντούν σε πολλά σημεία της Αθήνας η οποία πάντα είχε περιορισμένους υδάτινους πόρους.

Οι αρχαιότητες οδήγησαν σε ακύρωση των σχεδίων Καψαμπέλη και το 1995 η τότε διοίκηση του ΤΣΜΕΔΕ επέλεξε να προχωρήσει στον ανασχεδιασμό μέσω αρχιτεκτονικού διαγωνισμού.

Υποβλήθηκαν 36 προτάσεις και επιλέχθηκε η ομάδα «ΑΩ Μελετητική», που πρότεινε την κατασκευή επταώροφου κτιρίου, με πολλά στοιχεία βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής.

Ανέκυψαν όμως νέα θέματα με τις αρχαιότητες, ενώ οι αλλαγές στον κτιριοδομικό κανονισμό επέβαλαν την τροποποίηση των αρχικών σχεδίων.

Η μελετητική ομάδα επικεντρώθηκε στη χρήση του «γυμνού» μπετόν και το απογείωσε, αποδεικνύοντας γι' άλλη μια φορά ότι το παρεξηγημένο υλικό μπορεί να κάνει θαύματα όταν το χρησιμοποιούν άξιοι αρχιτέκτονες.

Επιστράτευσαν με έξυπνο τρόπο και το γυαλί, δημιουργώντας μεγάλα υαλοστάσια στην πρόσοψη αλλά με κλίση ως προς το φυσικό έδαφος για να αποφεύγεται η κάθετη ηλιακή ακτινοβολία που αυξάνει τις ανάγκες τεχνητού κλιματισμού στο εσωτερικό του κτιρίου.

Το τρίτο στοιχείο του κτιρίου είναι το μέταλλο. Μια μεταλλική κατασκευή αιωρείται στην πρόσοψη και ελίσσεται δημιουργώντας γεωμετρικά σχήματα.

Στολίδια

Το ίδιο κτίριο κάνει... τσαχπινιές και στο κεντρικό τμήμα του υποχωρεί από τη ρυμοτομική γραμμή, δημιουργώντας ένας είδος αίθριου, το οποίο σε συνδυασμό με τα γυάλινα τμήματα εξασφαλίζει φυσικό φωτισμό στα γραφεία.

Δεν είναι μοναδικό σημάδι της «πράσινης» ταυτότητας του κτιρίου. Ενα μεγάλο μέρος των ενεργειακών αναγκών των χώρων καλύπτονται από φωτοβολταϊκά συστήματα που έχουν εγκατασταθεί στην οροφή.

Αξιοποιήθηκαν και τα υπόγεια νερά, που προκάλεσαν πονοκέφαλο κατά την κατασκευή των θεμελίων. Συλλέγονται και χρησιμοποιούνται για τις ανάγκες των βοηθητικών χώρων.

Το σπουδαιότερο στολίδι του κτιρίου είναι η ανάδειξη των αρχαίων. Χάρη σε μια γέφυρα από ακατέργαστο μπετόν εξασφαλίζεται η πρόσβαση στο κτίριο και αναδεικνύονται τα ευρήματα που καλύπτουν σχεδόν ολόκληρο το επίπεδο του υπογείου.

Ολα αυτά τα στοιχεία συνθέτουν ένα ενδιαφέρον εγχείρημα και δεν είναι τυχαίο ότι το κτίριο, μαζί με άλλα τέσσερα έργα, εκπροσώπησε την ελληνική αρχιτεκτονική στον διαγωνισμό για τα βραβεία Mies van der Rohe, τα αποκαλούμενα ευρωπαϊκά Οσκαρ των αρχιτεκτόνων.

1. Οικονομία

Το κτίριο μπορεί να κατασκευάστηκε μετ' εμποδίων, αλλά έχει ενδιαφέρον ότι κόστισε 37% λιγότερα σε σχέση με τον αρχικό προϋπολογισμό του!

Το κόστος του είχε υπολογιστεί σε 19 εκατ. ευρώ, αλλά περίσσεψαν 7,04 εκατ., όπως είπε στην τελετή των εγκαινίων ο πρόεδρος του ΤΣΜΕΔΕ Γ. Γαμβρίλης.

Βοήθησε η... οικονομική κρίση που μείωσε το κατασκευαστικό κόστος, αλλά δεν παύει να αποτελεί μοναδικό γεγονός για τα δημόσια έργα, όπου οι αναθεωρήσεις των προϋπολογισμών παραμένουν κανόνας.

2. Η πλατεία

Η Κλαυθμώνος είναι η πλατεία με τα «χίλια ονόματα». Το επίσημο όνομά της από το 1989 είναι πλατεία Εθνικής Συμφιλίωσης και σηματοδοτείται από το μπρούντζινο άγαλμα του Β. Δωρόπουλου, αλλά δεν υιοθετήθηκε από τους πολίτες.

Ξεκίνησε ως... γρασιδότοπος, αφού η Αμαλία δημιούργησε τον πρώτο κήπο της πρωτεύουσας και βάφτισε τον χώρο «Κήπο του Παλατιού».

Εγινε διαδοχικά πλατεία Νομισματοκοπείου, Δημοκρατίας και υπουργείου Οικονομικών, λόγω των ομώνυμων κτιρίων που κατά καιρούς υπήρχαν στους γύρω δρόμους.

Το 1898, από ένα χρονογράφημα του Δημήτρη Καμπούρογλου, ονομάστηκε πλατεία Κλαυθμώνος, γιατί φιλοξενούσε τις συγκεντρώσεις των δημοσίων υπαλλήλων που απολύονταν μετά από κάθε κυβερνητική αλλαγή.