Ο προάγγελος των malls

Ηταν ένας πρόδρομος των πολυκαταστημάτων αλλά σε ανθρώπινη κλίμακα. Κατασκευάστηκε στη δεκαετία του 1950 και στο ισόγειό του στέγασε για χρόνια μικρά μαγαζιά.

Η αρχιτεκτονική του αξία, για την οποία έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο από το 1985, χάνεται μέσα στη σημερινή εικόνα εγκατάλειψης, παρόλο που απέχει λίγα μέτρα από την Ερμού, τον πιο εμπορικό δρόμο της πρωτεύουσας

Το επταώροφο στην αρχή της οδού Βουλής ανήκει στο Ταμείο Εμπόρων και ώς τα τέλη του 2006 έσφυζε από ζωή.

Για περισσότερα από 50 χρόνια στέγαζε τα γραφεία του ασφαλιστικού φορέα των μικρών επιχειρήσεων του λιανεμπορίου, που μετακόμισε στο σύγχρονο κτιριακό συγκρότημα της οδού Ακαδημίας γιατί συγχωνεύτηκε με το ΤΕΒΕ και άλλους οργανισμούς ελεύθερων επαγγελματιών, με σκοπό να δουν «καλύτερες μέρες», αλλά τα τελευταία χρόνια ως ΟΑΕΕ αγκομαχά από μήνα σε μήνα για να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του.

Το ΤΑΕ, το πάλαι ποτέ εύρωστο ασφαλιστικό ταμείο των εμπόρων, παρά τις απόψεις ορισμένων που το αποδίδουν στη δικτατορική κυβέρνηση Μεταξά, ιδρύθηκε το 1934, αλλά λειτούργησε μόλις το 1940.

Εξι χρόνια μετά, η διοίκηση αποφάσισε να αγοράσει το περιζήτητο ακίνητο των 455 τετραγωνικών, σε απόσταση αναπνοής από την Ερμού, τον σπουδαιότερο εμπορικό δρόμο της πρωτεύουσας, αλλά και τη Σταδίου, με τα πιο εκλεπτυσμένα καταστήματα.

Διέθετε πρόσοψη επί της οδού Βουλής, που έλκει την ονομασία της από το γεγονός ότι «σημαδεύει» την πίσω πύλη του πρώτου Κοινοβουλίου της χώρας.

Για μικρό διάστημα και για άγνωστους λόγους είχε καταχωριστεί ως οδός Αργεντινής Δημοκρατίας.

Η οικοδομική άδεια για το ακίνητο των περίπου 2.500 τετραγωνικών είχε εκδοθεί το 1946, αλλά οι κατασκευαστικές εργασίες προχώρησαν μετ' εμποδίων και ολοκληρώθηκαν το 1953, αφού κατά την εκσκαφή των θεμελίων διαπιστώθηκε ότι χρειάζεται να γίνουν πρόσθετες θεμελιώσεις για να προστατευτούν τα γειτονικά κτίρια.

Οι αρχιτέκτονες

Στόχος της διοίκησης του ΤΑΕ ήταν να αποκτήσει ένα κτίριο γοήτρου και γι' αυτό επέλεξε δύο σπουδαίους αρχιτέκτονες για να το σχεδιάσουν.

Ο Μανώλης Λαζαρίδης είχε γεννηθεί το 1849 στην Κωνσταντινούπολη και σπούδασε αρχιτεκτονική στο Παρίσι στην περίφημη Σχολή Καλών Τεχνών.

Διέκοψε τις σπουδές του για να έρθει στην Αθήνα και να ενταχθεί στο κίνημα του Βενιζέλου, ενώ γράφτηκε στο Πολυτεχνείο και δούλεψε δίπλα στους καθηγητές Α. Νικολούδη και Β. Κουρεμένο.

Τα πιο δημιουργικά του χρόνια συμπίπτουν με τη θητεία του δημάρχου της Αθήνας Σπύρου Πάτση, παρόλο που μετά την αποχώρησή του από τον δήμο κέρδισε το πρώτο βραβείο και ανέλαβε το Μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη, στο πάνω μέρος της πλατείας Συντάγματος.

Στο Παρίσι είχε γνωριστεί με τον έτερο αρχιτέκτονα του κτιρίου, τον Μικρασιάτη Λεωνίδα Μπόνη (1896-1963), που είχε ξεκινήσει την επαγγελματική του σταδιοδρομία σχεδιάζοντας μαζί με τον Βασίλη Κασσάνδρα το μέγαρο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού, το «Ρεξ» και άλλα σημαντικά κτίρια.

Η συνεργασία του με τον Μ. Λαζαρίδη ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, αλλά δεν ήταν η πιο ποιοτική, όπως σημειώνουν η Ελένη Φεσσά-Εμμανουήλ και ο Εμμ. Μαρμαράς στο βιβλίο τους «Δώδεκα αρχιτέκτονες του Μεσοπολέμου». Πιθανότατα λόγω της γενικότερης πολιτικής και οικονομικής κατάστασης...

Τα καταστήματα

Τα σχέδια των Λαζαρίδη και Μπόνη για το συγκρότημα του ΤΑΕ περιλάμβαναν μια στοά, που εξασφάλιζε την πρόσβαση στην οδό Λέκκα και κυρίως φυσικό φωτισμό στο εσωτερικό όλων των ορόφων.

Στους ισόγειους χώρους, που αναπτύσσονται σε 250 τετραγωνικά, είχαν προβλεφθεί χώροι για καταστήματα, με πρόσοψη επί της οδού Βουλής και επί της στοάς.

Ηταν μακρινός συγγενής των σημερινών malls, αλλά σε διαφορετική κλίμακα και με έμφαση στα μικρά μαγαζιά. Στην εποχή της ακμής στεγάστηκαν σε αυτά δυναμικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις, από τις οποίες σήμερα έχουν απομείνει μόνο δύο.

Η μία είναι γνωστή για τις τυρόπιτες κουρού, που πρώτος έφερε από την Κωνσταντινούπολη ο γενάρχης της οικογενειακής επιχείρησης, όπως επισημαίνει η καθηγήτρια του Πολυτεχνείου, Μάρω Αδάμη-Καρδαμίτση, η οποία έχει την ευθύνη για τα μοναδικά αρχεία αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη.

Η ίδια αναφέρει ότι και το ρολογάδικο που εξακολουθεί να λειτουργεί έχει σπουδαία ιστορία. Παλιότερα ο ιδιοκτήτης του είχε την ευθύνη για τη συντήρηση ρολογιών, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονταν αυτά του Αστεροσκοπείου και του κρατικού ραδιοφωνικού σταθμού στο Ζάππειο, που ενημέρωνε το πανελλήνιο για την «ώρα Ελλάδος».

Οι αρχιτέκτονες έβαλαν τα δυνατά τους στην πρόσοψη του κτιρίου, στην οποία κυριαρχούν τέσσερις κίονες που διατρέχουν τρεις ορόφους και καταλήγουν σε ιδιόρρυθμα κιονόκρανα.

Πρόκειται για αρχιτεκτονικές πινελιές τις οποίες το ηλεκτρονικό Αρχείο Νεοτέρων Μνημείων (www.eie.gr) χαρακτηρίζει «αναχρονιστικές», προσθέτει ωστόσο ότι «εντάσσονται στην αντίληψη ενός νέου ακαδημαϊσμού με εκλεκτικιστικές αναφορές, που αναβιώνει σε ευρωπαϊκό επίπεδο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο».

Είναι πάντως τα στοιχεία που οδήγησαν στον χαρακτηρισμό του σε διατηρητέο, με απόφαση του 1985, η οποία φέρει την υπογραφή τού τότε υπουργού Αντώνη Τρίτση και περιλαμβάνει σημαντικές ρυθμίσεις για την ανάδειξη ολόκληρου του εμπορικού-ιστορικού τριγώνου, όπως έχει πολιτογραφηθεί η ζώνη που περικλείεται από τις οδούς Μητροπόλεως, Σταδίου και Αθηνάς.

Το τελευταίο διάστημα, οι αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Περιβάλλοντος έχουν εισηγηθεί να τεθούν σε καθεστώς προστασίας τα δύο εναπομείναντα καταστήματα της στοάς με όλο τον παραδοσιακό εξοπλισμό τους.

1. Αρχαιοελληνικές ρίζες

Οι στοές επανήλθαν στη μόδα από τη Δυτική Ευρώπη με τις galeria του Μεσαίωνα, οι ρίζες τους όμως ανάγονται στα δημόσια κτίρια της αρχαίας Ελλάδας. Στην Αθήνα έχουν καταμετρηθεί πάνω από 110, από τις οποίες οι 40 βρίσκονται στο εμπορικό-ιστορικό κέντρο και πολλές διακρίνονται για την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική τους.

2. Η σκάλα και τα καταφύγια

Η Στοά των Εμπόρων διαθέτει διπλή μαρμάρινη σκάλα γιατί, παρόλο που δεν είναι αισθητό στους περαστικούς, η οδός Βουλής έχει μεγάλη υψομετρική διαφορά από τη Λέκκα.

Για τον ίδιο λόγο, το κτιριακό συγκρότημα του ΤΑΕ διαθέτει μεγάλα υπόγεια που είχαν χρησιμοποιηθεί ως καταφύγια κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

3. Οι νεότερες πινελιές

Τους τελευταίους μήνες αναπτύχθηκαν δύο ενδιαφέρουσες πρωτοβουλίες από νέους αρχιτέκτονες για να ζωντανέψει πάλι η Στοά Εμπόρων.

Ο Δήμος Αθηναίων χρηματοδότησε τα λειτουργικά έξοδα και μικρές ομάδες δημιουργών παρουσίασαν τις χειροποίητες δημιουργίες τους, καταθέτοντας τη δική τους απάντηση στην οικονομική κρίση.

Τα «σημάδια» έχουν απομείνει στον φωτισμό και στα γκράφιτι στο δάπεδο.