Το έσωσε... η γραφειοκρατία

Η οδός οφείλει το όνομά της στο κομψό κτίριο της Ακαδημίας, που ήταν το πρώτο της περίφημης «αθηναϊκής τριλογίας», όπως αποκαλείται το αρχιτεκτονικό σύμπλεγμα που συνθέτει με το Πανεπιστήμιο και την Εθνική βιβλιοθήκη.

Ως τις αρχές του 19ου αιώνα ήταν έξω από το... σχέδιο πόλης και «πήρε κεφάλι» το 1836, όταν μπήκε ο θεμέλιος λίθος για το νοσοκομείο.

Μάλιστα ώς το 1884 είχε καταχωρισθεί ως «οδός Νοσοκομείου», χρονιά που μετονομάστηκε σε «οδό Ακαδημίας», όνομα που διατήρησε ώς σήμερα, με εξαίρεση μια μικρή περίοδο μετά τον πόλεμο όταν επιχειρήθηκε να γίνει «οδός Φραγκλίνου Ρούζβελτ», προς τιμήν του Αμερικανού προέδρου.

Είναι εποχή που και άλλοι σημαντικοί δρόμοι της Αθήνας είχαν ξαναβαφτιστεί χωρίς επιτυχία και έτσι επέστρεψαν στις αρχικές τους ονομασίες.

Νοσοκομείο

Η έλλειψη περίθαλψης ήταν ιδιαίτερα εμφανής στην Αθήνα, αφού στις αρχές του 19ου αιώνα λειτουργούσε μόνον το Στρατιωτικό Νοσοκομείο στην περιοχή Μακρυγιάννη, το πέτρινο κτίριο Βάιλερ, δίπλα στο νέο Μουσείο της Ακρόπολης.

«Οι Αθηναίοι φροντίζουν διά χορούς, καθώς τρέχει σήμερον ο συρμός. Δεν εφρόντισαν όμως να συστήσουν εν νοσοκομείον και οι δυστυχείς ασθενείς ταλαιπωρούνται και αποθνήσκουν εις τας αγυιάς των», γράφει χαρακτηριστικά εφημερίδα το 1835 (αγυιά σημαίνει απάγκιο και όρμος) και καλεί «τον σεβαστόν βασιλέαν», αντί να οργανώνει χορούς, να περιθάλπει «ασθενείς και δυστυχούντας».

Η έκκληση έγινε αποδεκτή από τον πρώτο δήμαρχο Αθηναίων Ανάργυρο Πετράκη, ο οποίος τον Μάιο του 1836 έθεσε τον θεμέλιο λίθο του νοσοκομείου. Ονομάστηκε «Πολιτικό» σε αντιδιαστολή με το Στρατιωτικό και λίγο αργότερα έγινε «Δημοτικό».

Τα οικονομικά του δήμου αλλά και του κράτους ήταν, όπως πάντα, περιορισμένα, γι' αυτό η δημοτική αρχή απευθύνθηκε σε ευεργέτες.

Ο εγκαταστημένος στη Βιέννη βαρόνος Κωνσταντίνος Μπέλλιος προσέφερε ολόκληρη την κτηματική περιουσία του, ενώ ο βασιλιάς Λουδοβίκος της Βαυαρίας, πατέρας του Οθωνα, διέθεσε 65.000 φοίνικες, ποσό αστρονομικό για την εποχή.

Μικρότερα ποσά είχαν διαθέσει η δούκισσα της Πλακεντίας, η Ραλλού Μουρούζη και ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. Χάρη σ' αυτές τις δωρεές αγοράστηκαν δέκα στρέμματα στην τότε έρημη τοποθεσία «Αγία Σιών», μεταξύ των σημερινών οδών Ακαδημίας, Ασκληπιού και Σόλωνος, ενώ εξασφαλίστηκε και κονδύλι για το κτίριο.

Η Αθήνα διένυε την εποχή της μονοκρατορίας των γερμανόφωνων αρχιτεκτόνων και έτσι δεν είναι τυχαίο ότι τα σχέδια του νοσοκομείου ανατέθηκαν στον Βαυαρό Φρειδερίκο Στάουφερτ.

Στο ενεργητικό του είχε την εκπόνηση του πολεοδομικού σχεδίου της Σπάρτης, ενώ αργότερα επιμελήθηκε τους πρώτους χάρτες της Αττικής και κατηγορήθηκε ότι έκανε συμφωνίες με μεγαλοϊδιοκτήτες γης για να... ξεχειλώνει με το αζημίωτο τα όρια των ακινήτων τους.

Τα αρχικά σχέδιά του πάντως δεν ικανοποίησαν και εκλήθη να τα βελτιώσει ο συμπατριώτης του Εντουαρντ Σάουμπερτ, ο οποίος είχε εκπονήσει μαζί με τον Στ. Κλεάνθη το πρώτο πολεοδομικό σχέδιο της πρωτεύουσας που ουδέποτε θεσμοθετήθηκε.

Ακολούθησε νέα τροποποίηση από τον Δανό Χριστιανό Χάνσεν και με βάση τα σχέδιά του ολοκληρώθηκε το 1842 το κεντρικό τμήμα του νοσοκομείου.

Ακολούθησαν πολλές προσθήκες και το 1892 το Δημοτικό Νοσοκομείο διέθετε 140 κλίνες νοσηλείας, που δεν επαρκούν για τις ανάγκες της πρωτεύουσας.

Από τότε ξεκινά η αναζήτηση νέου χώρου, που εντοπίστηκε στο μεγάλο ακίνητο του δήμου κοντά στη λεωφόρο Αλεξάνδρας, όπου βρίσκεται το σημερινό δημοτικό νοσοκομείο «Ελπίς».

Ο θεμέλιος λίθος τέθηκε το 1904 αλλά χρειάστηκε να περάσουν 70 χρόνια για να μεταφερθούν σ' αυτό όλες οι υποδομές του νοσοκομειακού συγκροτήματος της οδού Ακαδημίας.

Η απειλή κατεδάφισης

Το 1937 η τότε κυβέρνηση Μεταξά είχε αποφασίσει να κατεδαφίσει το νοσοκομείο και στη θέση του να κατασκευαστεί το Ωδείο Αθηνών, για το οποίο υπήρχε μια μεγάλη δωρεά από την Αθηνά Σταθάτου, σύζυγο του Ιθακήσιου εφοπλιστή και εθνικού ευεργέτη Οθωνα Σταθάτου (1844-1924).

Σώθηκε λόγω της... γραφειοκρατίας, αφού η υπόθεση περιφερόταν από γραφείο σε γραφείο και ξεχάστηκε οριστικά όταν κηρύχτηκε ο πόλεμος.

Οι εγκαταστάσεις ήταν ανεπαρκείς αλλά και κακής ποιότητας. Η εικόνα άλλαξε όταν ανέλαβε τη διεύθυνση του νοσοκομείου ο Σπύρος Μερκούρης (1856-1939).

Ο παππούς της αείμνηστης Μελίνας είχε γεννηθεί στην Ερμιόνη Αργολίδας. Γόνος εύπορη οικογένειας, σπούδασε γιατρός και διακρινόταν για τις ριζοσπαστικές του ιδέες.

Αυτές τον έφεραν δύο φορές στον δημοτικό θώκο της Αθήνας (1899-1914 και 1929-1934), θητείες που σημαδεύτηκαν από σημαντικά έργα υποδομής, τα οποία όμως δεν έχουν καταγραφεί.

Το 1971 το δημοτικό νοσοκομείο μεταφέρθηκε στους Αμπελοκήπους και εκλήθη ο αρχιτέκτονας Κίμωνας Λάσκαρις (1905-1978) να εκπονήσει τα σχέδια για τις ανάγκες του Πνευματικού Κέντρου του δήμου.

Γεννημένος στη Λαμία, σπούδασε στο Πολυτεχνείο και το 1929 βρέθηκε με υποτροφία στο Παρίσι, όπου είχε την τύχη να δουλέψει στο γραφείο του Λε Κορμπιζιέ και να ενστερνιστεί τις αρχές του μοντερνισμού.

Συγκαταλέγεται στους σημαντικούς δημιουργούς του Μεσοπολέμου και σχεδίασε, μαζί με τον πολιτικό μηχανικό Δημήτρη Κυριακό, τις προσφυγικές πολυκατοικίες στη λεωφόρο Αλεξάνδρας.

Σπουδαία είναι η μελέτη του για την ανάδειξη της κοίτης του Ιλισού, που αγνοήθηκε και τη μετέτρεψαν σε λεωφόρο.

Τα κακόγουστα κτίσματα που είχαν προστεθεί στο αρχικό κτίριο του νοσοκομείου κατεδαφίστηκαν και αναδείχτηκαν τα αρχιτεκτονικά του στοιχεία.

Αποκαλύφθηκε η συμμετρική του ανάπτυξη γύρω από την κεντρική είσοδο, με τη διπλή σκάλα και το απέριττο αέτωμα.

Διαμορφώθηκαν το αμφιθέατρο που φέρει το όνομα του οραματιστή Αντώνη Τρίτση, το θεατρικό μουσείο, τα γραφεία της υπηρεσίας Europe Direct, που παρέχει ενημέρωση σε ευρωπαϊκά θέματα, και ο χώρος τέλεσης των πολιτικών γάμων.

1. Ο «Κήπος των λογοτεχνών»

Η μελέτη του Κίμωνα Λάσκαρι περιλαμβάνει τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου. Πρόκειται για τον «Κήπο των λογοτεχνών», όπου υπάρχουν αγάλματα σημαντικών εκπροσώπων τους.

Ξεχωρίζει το έργο του γλύπτη Βάσου Φαληρέα που απεικονίζει καθιστό τον Κωστή Παλαμά. Η κατοικία του βρισκόταν στη διασταύρωση της Ακαδημίας με την οδό Ασκληπιού. Αναδείχτηκε και το ιστορικό εκκλησάκι των Αγίων Αναργύρων, που είχε θεμελιωθεί μαζί με το νοσοκομείο.

2. Πολύτιμες υπηρεσίες

Το δημοτικό νοσοκομείο σήκωσε το βάρος στις μεγάλες επιδημίες, κυρίως χολέρας, που γνώρισε η πρωτεύουσα στα τέλη του 19ου αιώνα. Περιέθαλψε τους τραυματίες των Βαλκανικών Πολέμων και τους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, ενώ βοήθησε τους πεινασμένους της Κατοχής.

3. Ενα μουσείο άστεγο μισό αιώνα

Το Θεατρικό Μουσείο είχε ιδρυθεί το 1938 αλλά στην ουσία παρέμενε άστεγο ώς την «υιοθεσία» του από τον Δήμο Αθηναίων. Από το 1977 λειτουργεί σε αίθουσες του ισογείου, αλλά για τις ανάγκες του διαμορφώνεται νέο κτίριο στην οδό Μητροπόλεως.

Καταγράφει την ιστορία του ελληνικού θεάτρου από το 1896, μέσα από φωτογραφίες και προγράμματα, προσωπικά αντικείμενα και κοστούμια ηθοποιών, ενώ περιλαμβάνει δέκα καμαρίνια κορυφαίων του θεατρικού σανιδιού.