Περιλαμβάνεται στις ιστορικές μονές της πρωτεύουσας, αφού τμήματα του καθολικού της χρονολογούνται από τα τέλη του 10ου αιώνα. Πιθανολογείται ότι χτίστηκε πάνω σε αρχαίο ναό που βρισκόταν δίπλα στα παράλληλα ρέματα του Λυκαβηττού, τα οποία κατέληγαν στον Ιλισό. Πήρε το όνομά της από την ιστορική οικογένεια Πετράκη, από την οποία προέρχεται ο πρώτος δήμαρχος Αθήνας. Παρά τις παλαιότερες μεγάλες δωρεές της μονής στο κράτος, εξακολουθεί και σήμερα να διαθέτει σημαντική ακίνητη περιουσία.
Η σιδερένια πύλη επί της οδού Γενναδίου λειτουργεί σαν φράγμα ανάμεσα στο πολύβουο Κολωνάκι και την ηρεμία του περίβολου της μονής. Ο μακρύς διάδρομος, στρωμένος με μαρμάρινες πλάκες και πλαισιωμένος από κυπαρίσσια, δίνει τον χρόνο στον επισκέπτη να αφήσει πίσω τις έγνοιες και να αναζητήσει τη γαλήνη. Στο βάθος προβάλλει το μικρό καθολικό, το μόνο που απέμεινε από την ιστορική μονή και παραπέμπει στην ιδιαίτερη αρχιτεκτονική που απαντά μόνο σε βυζαντινές εκκλησίες της Κωνσταντινούπολης.
Οι ρίζες της ιστορικής μονής φτάνουν ώς την αρχαιότητα. Ο Διονύσιος Σουρμελής, στο βιβλίο του «Ιστορία των Αθηνών», τοποθετεί τον αρχαίο οικισμό του Κυνοσάργους στην εδαφική έξαρση που υπήρχε ώς τα τέλη του 19ου αιώνα στις παρυφές του Λυκαβηττού, στη διασταύρωση των οδών Αναπήρων Πολέμου και Ευζώνων. Μάλιστα, η αρχική ονομασία της Πατριάρχου Ιωακείμ ήταν οδός Κυνοσάργους, αλλά άλλαξε όταν νεότεροι μελετητές διατύπωσαν αντιρρήσεις για τη θέση του ομώνυμου δήμου της αρχαιότητας. Μερικά μέτρα νοτιότερα βρίσκονταν τα δίδυμα ρέματα που κατέληγαν στον Ιλισό και είναι οι σημερινές οδοί Μαρασλή και Αριστοδήμου.
Ο Αναστάσιος Παππάς, στο έργο του «Κολωνάκι-Λυκαβηττός», αναφέρει πάντως ότι στην ίδια θέση προϋπήρχε αρχαίος ναός και ακολούθησαν δύο παλαιοχριστιανικές εκκλησίες. Η αρχική της ονομασία ήταν μονή Ασωμάτων του Κουκοπούλη και αποτελούσε μετόχι του Αγίου Ιωάννη στον Καρέα. Το 1673 την αγόρασε ο ιατροφιλόσοφος Πέτρος Παπασταμάτης. Πρόκειται για γόνο ιστορικής οικογένειας από τη Δημητσάνα, που τον 17ο αιώνα εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Εθεωρείτο σπουδαίος θεραπευτής, αργότερα όμως μόνασε στον Καρέα και πήρε το όνομα Παρθένιος Πετράκης. Για λόγους ασφάλειας, οι μοναχοί εγκατέλειψαν τον Υμηττό και εγκαταστάθηκαν στο μετόχι στο τότε ακατοίκητο Κολωνάκι, σε μια περιοχή που δεν έφερε τυχαία το τοπωνύμιο «Κατσικάδικα», αφού έβοσκαν ζώα τα οποία εξασφάλιζαν την τροφοδοσία των Αθηναίων.
Η περιουσία της
Ως το 1840 όλοι οι ηγούμενοι της μονής προέρχονταν από την οικογένεια Πετράκη. Ο σημαντικότερος απόγονός της θεωρείται ο Διονύσιος Πετράκης, ο οποίος το 1785 ασκούσε και καθήκοντα ηγουμενοσυμβούλου. Εκτός από το πλούσιο έργο του στους τομείς της εκπαίδευσης και την προσφορά του στην ιατρική, είχε ηγηθεί της εκστρατείας για την εκδίωξη του τυραννικού διοικητή της Αθήνας Χατζή Αλή Χασεκή, πετυχαίνοντας να εξοριστεί στην Κω όπου αργότερα δολοφονήθηκε. Κατά τις επισκέψεις του στην Κωνσταντινούπολη για τα διαβήματα προς τον σουλτάνο, κατάφερε να αποσπάσει την εύνοια της μητέρας του, Βαλιδέ χανούμ, και να τη θεραπεύσει από τη σοβαρή αρρώστια της. Ως αντάλλαγμα, ο Σελήμ ο Γ' εξέδωσε φιρμάνι με το οποίο παραχωρούσε στη μονή σημαντικά βακούφια.
Ηταν η «μαγιά» για τη μεγάλη ακίνητη περιουσία της μονής, που δεν προέρχεται από δωρεές αλλά από αγορές σε βάθος αιώνων. Κατοχυρώνεται από εννέα φιρμάνια σουλτάνων, 170 χοτζέτια (ιδιωτικά τουρκικά έγγραφα μεταβίβασης ακινήτων) που συνομολογήθηκαν από το 1672 ώς και το 1816, επίσημα τουρκικά έγγραφα της περιόδου 1774-1820 και 58 ελληνικά χειρόγραφα αγοραπωλησιών της προεπαναστατικής εποχής (1764-1820).
Μοναδικό δείγμα
Ο βυζαντινός ναός, που είναι αφιερωμένος στους αγίους Ασωμάτους Ταξιάρχες, θεωρείται από τους παλιότερους της Αθήνας. Η κόγχη του ιερού χρονολογείται από τα τέλη του 10ου αιώνα και ενσωματώθηκε στις μεταγενέστερες προσθήκες που συνοδεύτηκαν και από την κατασκευή υποστατικών στην περίμετρο. Η βυζαντινολόγος Μαρία Σωτηρίου θεωρεί ότι το καθολικό ανήκει στον τύπο του «σύνθετου εγγεγραμμένου σταυροειδούς τετρακιόνιου σταυρού».
Αποτελεί μοναδικό δείγμα για την εκκλησιαστική αρχιτεκτονική στην Ελλάδα και απαντά μόνο στη βυζαντινή Κωνσταντινούπολη. Είναι πετρόχτιστη και σε πολλά σημεία έχουν ενσωματωθεί κιονόκρανα και διακοσμητικά στοιχεία από τους προηγούμενους ναούς που υπήρχαν στην ίδια θέση. Κυριαρχεί ο οκταγωνικός τρούλος, που διαθέτει τέσσερα παράθυρα τα οποία εξασφαλίζουν φυσικό φωτισμό στο εσωτερικό του καθολικού. Ο τρούλος στηρίζεται σε εντυπωσιακές κολόνες, που καταλήγουν σε κιονόκρανα αρχαιοελληνικού ύφους.
Το 1719 το εσωτερικό της μονής αγιογραφήθηκε από τον φημισμένο Γεώργιο Μάρκου από το Αργος, που είχε τοιχογραφήσει και άλλες σημαντικές εκκλησίες. Ηταν ακόμη νέος, αλλά έκανε εξαιρετική δουλειά μαζί με τους μαθητές του, φιλοτεχνώντας χριστιανικές παραστάσεις που εμπνέονται από την παράδοση των μεταβυζαντινών χρόνων, κυρίως των Κρητών αγιογράφων του 16ου και του 17ου αιώνα, χωρίς όμως να αποτελούν μιμήσεις.
Η πρόσοψη του καθολικού αποτελεί μεταγενέστερη προσθήκη και κοσμείται από τρία ψηφιδωτά. Το κεντρικό αναπαριστά τη δέηση του Χριστού ανάμεσα στην Παναγία και τον Ιωάννη τον Πρόδρομο. Τα άλλα δύο που βρίσκονται δεξιά και αριστερά απεικονίζουν τους αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ.
Η μονή πλήρωσε βαρύ τίμημα για τη βοήθεια που είχε προσφέρει στην πρώτη περίοδο της Επανάστασης κατά των Τούρκων και υπέστη μεγάλες λεηλασίες, ενώ έχασαν τη ζωή τους πολλοί μοναχοί. Μετά την απελευθέρωση και λόγω της έλλειψης χώρων για τις δημόσιες υπηρεσίες, μετατράπηκε για είκοσι τέσσερα χρόνια (1834-1858) σε πυριτιδαποθήκη και στα περισσότερα κελιά έμεναν στρατιώτες. Στους Βαλκανικούς Πολέμους, οι χώροι του, ακόμη και ο ναός, επιτάχθηκαν, ενώ μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή στέγασε για τρία χρόνια πρόσφυγες. Στη γερμανική Κατοχή οργάνωνε γεύματα για παιδιά, ενώ το 1944 μετατράπηκε σε στρατιωτικό νοσοκομείο.
1. Οι δωρεές
Ριζάρειος, ΝΙΜΤΣ, Ευαγγελισμός, Αιγινήτειο, Αρεταίειο, Νοσοκομείο Συγγρού, Λαϊκό, Σωτηρία, Ασκληπιείο, Ακαδημία Αθηνών, Πολυτεχνείο, Μαράσλειο, Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή, Γεννάδιος Βιβλιοθήκη είναι μερικά από τα κτίρια που χτίστηκαν σε εκτάσεις που είχε δωρίσει η μονή στο κράτος. Δωρεά της είναι και το άλσος Παγκρατίου. Είναι βασικός μέτοχος της Εθνικής Τράπεζας, ενώ διαθέτει μεγάλες εκτάσεις στην Πεντέλη, στον Υμηττό και στην Πάρνηθα. Χαρακτηρίζεται δικαίως εθνικός ευεργέτης, αλλά το 1997, μαζί με άλλες επτά μονές, προσέφυγε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, κατηγορώντας το Δημόσιο για αρπαγή περιουσίας της. Η υπόθεση έκλεισε με συμβιβασμό.
2. Οι έριδες
Το 1777 με πατριαρχικό σιγίλιο η Μονή Πετράκη έγινε κεφαλή και μετόχι ο Αγιος Ιωάννης στον Καρέα. Ηταν η αρχή της μεγάλης πολιτικής δύναμής της, την οποία πολλές φορές στη συνέχεια επιχείρησαν να περιορίσουν ιερωμένοι και κυβερνώντες. Το 1919 ο τότε μητροπολίτης Αθηνών προσπάθησε να την προσαρτήσει στη Μονή Πεντέλης. Είχε προηγηθεί βασιλικό διάταγμα (1899) που προέβλεπε τη μεταφορά της στη Βάρη για να μην περιβάλλεται από... κοσμικά ιδρύματα!
3. Ο εμπνευστής
Στον περίβολο της μονής βρίσκεται ο τάφος του Κωνσταντίνου Οικονόμου (1780-1857) του εξ Οικονόμων. Ηταν Διδάσκαλος του Γένους και ενέπνευσε τους αδελφούς Ριζάρη να ιδρύσουν την ομώνυμη εκκλησιαστική σχολή.
Φωτογραφίες: Βασίλης Μαθιουδάκης
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας