Το Καρναβάλι της Ξάνθης είναι πλέον γνωστό σε όλη την Ελλάδα, χωρίς να απειλεί την πρωτοκαθεδρία της Πάτρας. Φέτος όμως η γενέτειρα του Μάνου Χατζιδάκι ετοιμάζεται να τιμήσει τα 90ά γενέθλια του κορυφαίου μας συνθέτη, παραδίδοντας στους πολίτες το ανακαινισμένο αρχοντικό στο οποίο έζησε τα πρώτα χρόνια της ζωή του.
Ο πολυχώρος τέχνης και σκέψης, που φέρει το όνομά του, βρίσκεται στην καρδιά της παλιάς πόλης στην οποία διασώζονται περίπου 600 ιστορικά κτίρια, σημάδι αδιάψευστο της ακμής που γνώρισε η πόλη στα τέλη του 19ου αιώνα
Το αρχιτεκτονικό κομψοτέχνημα στη συμβολή των οδών Ελευθερίου Βενιζέλου και Κονίτσης είναι γνωστό ως «Φρουραρχείο» στους πολίτες της Ξάνθης, αφού αυτή ήταν η τελευταία χρήση που φιλοξένησε. Οι παλιότεροι όμως το γνωρίζουν ως «Grand Maison» («Μεγάλο Σπίτι»). Ηταν το μεγαλύτερο αλλά και το ωραιότερο κτίριο της παλιάς πόλης, η οποία από το 1976 έχει κηρυχθεί ιστορικός τόπος.
Δεν είναι τυχαίο ότι το 1995, με υπουργική απόφαση, το αρχοντικό χαρακτηρίστηκε «έργο τέχνης». Λίγα χρόνια πριν, με άλλο νομοθέτημα και μαζί με άλλα 593 κτίρια, είχε ανακηρυχθεί «ιστορικό διατηρητέο μνημείο», πιστοποιώντας με τον πιο αδιάψευστο τρόπο ότι η παλιά πόλη της Ξάνθης αποτελεί ένα από τα ελάχιστα οικιστικά σύνολα του 19ου αιώνα που διασώζονται σχεδόν αλώβητα ώς σήμερα.
Η «αρχόντισσα της Θράκης», βρίσκεται στο κέντρο της εύφορης πεδιάδας που προσδιορίζεται από τους ορεινούς όγκους της Ροδόπης, την υδάτινη γραμμή του Νέστου και τη λίμνη Βιστωνίδα. Τη διασχίζει ο Κόσυνθος, ο χείμαρρος που συνδέθηκε με τους άθλους του Ηρακλή και τα ανθρωποφάγα άλογα του Διομήδη.
Ο μύθος αναφέρεται σε άλογα, αλλά ιστορικοί ανάγουν τις ρίζες του στον ισχυρό άνεμο, τον Θρασκιά, που τους χειμερινούς μήνες σαρώνει τα πάντα στο πέρασμά του. Οι εικασίες για το όνομα της πόλης διίστανται. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η Ξάνθη ήταν Αμαζόνα που ζούσε στην περιοχή, αλλά κατά τον Ησίοδο αποδίδεται σε μια από τις κόρες του Ωκεανού και της Τηθύος, αδελφής του Κρόνου και της Ρέας.
Ελάχιστες είναι οι αναφορές στην αρχαιότητα και τη βυζαντινή περίοδο, ενώ το 1829 η πόλη εγκαταλείφθηκε μετά τον μεγάλο σεισμό. Τριάντα χρόνια αργότερα, χάρη τα ειδικά προνόμια που είχε εκχωρήσει ο σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ και κυρίως χάρη στα προγράμματα μονοκαλλιέργειας που είχαν εισαχθεί στην οθωμανική αυτοκρατορία στα μέσα του 19ου αιώνα, η πόλη κατέκτησε την πρωτοκαθεδρία στην ευρύτερη περιοχή.
Τεράστια έσοδα εξασφάλιζε η παραγωγή μοναδικής ποιότητας ανατολικών καπνών, με αποτέλεσμα να αναδειχθεί σε κορυφαίο εμπορικό και διοικητικό κέντρο. Δυναμικοί καπνέμποροι εγκαταστάθηκαν στην πόλη, λειτουργούσαν τρεις ανθούσες τράπεζες, καθώς και τέσσερα προξενεία, της Ελλάδας, της Αυστρίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας. Το 1860 οι μόνιμοι κάτοικοι έφθαναν τους 10.000 από τους οποίους το 60% ήταν καπνεργάτες. Ανθιση καταγράφεται και στην κοινωνική ζωή, με 150 καταστήματα αλλά και δεκάδες πολιτιστικούς φορείς. Η Ξάνθη ζούσε τη δική της «μπελ επόκ»...
Η αλματώδης ανάπτυξη ανακόπηκε το 1912 με τους Βαλκανικούς πολέμους και επικυρώθηκε με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου που παρέδωσε την Ξάνθη στη Βουλγαρία ώς την οριστική ένταξή της στην Ελλάδα το 1919. Εξαιρείται ένα μελανό «διάλειμμα» κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, όταν οι Γερμανοί την πρόσφεραν για μικρό χρονικό διάστημα «δώρο» στους Βούλγαρους συμμάχους τους.
Η οικονομική άνθηση ανέδειξε την Ξάνθη σε πολυπολιτισμικό κέντρο ολόκληρης της Θράκης. Από το 1870, χριστιανοί, εβραίοι, μουσουλμάνοι, Πομάκοι συνυπήρχαν αρμονικά στην παλιά πόλη της Ξάνθης, στην οποία βεβαίως δεν έλειπαν οι ταξικές διαφορές. Οι έχοντες εγκαταστάθηκαν στο καλύτερο σημείο της πόλης, όπου έχτισαν τα αρχοντικά τους. Μάλιστα, το 1939 ήταν μία από τις πρώτες ελληνικές πόλης που απέκτησε ρυμοτομικό σχέδιο, το οποίο όμως έμελλε να μείνει στο μεγαλύτερο μέρος του στα... χαρτιά.
Το αρχοντικό κατασκευάστηκε το 1897 και είναι έργο άγνωστου αρχιτέκτονα. Ιδιοκτήτης του ήταν ο Εβραίος μεγαλοεπιχειρηματίας Ισαάκ Ντάνιελ, ο οποίος διέθετε και άλλα μεγάλα ακίνητα στην πόλη και ήταν ο πρώτος κάτοικος με ιδιόκτητο αυτοκίνητο. Την εποχή εκείνη η Ελ. Βενιζέλου ήταν ο σημαντικότερος εμπορικός δρόμος της πόλης και είχαν τα αρχοντικά τους κορυφαίοι παράγοντες της πόλης, όπως οι οικογένειες Χασιρτζόγλου και Στάλιου.
Δεν το αποκαλούσαν τυχαία «Μεγάλο Σπίτι», καθώς το τριώροφο κτίριο, μαζί με το υπόγειο και τα βοηθητικά κτίσματα, έφθανε τα 1.492 τετραγωνικά. Στο ισόγειο υπήρχαν καταστήματα που στέγαζαν τις δραστηριότητες του οίκου Ντάνιελ, ενώ οι δύο άλλοι όροφοι αποτελούσαν την κατοικία του επιχειρηματία. Πέθανε το 1924 άκληρος και τα ανίψια του στην αρχή νοίκιαζαν το κτίριο σε επιφανείς πολίτες της πόλης.
Στον δεύτερο όροφο διέμενε η οικογένεια του δικηγόρου Γιώργου Χατζιδάκι, πατέρα του Μάνου, επίλεκτου μέλους της δυναμικής παροικίας Κρητών που είχε εγκατασταθεί στην Ξάνθη μετά τους Βαλκανικούς πολέμους. Σε αυτό το σπίτι γεννήθηκε στις 23 Οκτωβρίου 1925 ο κορυφαίος μας συνθέτης και έζησε τα πρώτα επτά χρόνια της ζωής του. Στο πιάνο του Ντάνιελ έμαθε τις πρώτες του νότες.
Στη συνέχεια, όμως, δεν μπόρεσαν να πληρώσουν τους υψηλούς φόρους κληρονομιάς και το 1939 το ακίνητο βγήκε σε πλειστηριασμό για 790.000 δραχμές. Κατακυρώθηκε στο ελληνικό δημόσιο, στεγάζοντας κατά καιρούς οικονομικές υπηρεσίες. Το 1945 εγκαταστάθηκε σε αυτό η 26η ταξιαρχία και έως το 2000 χρησιμοποιήθηκε για τις ανάγκες του στρατού, γι' αυτό οι ντόπιοι το ονόμασαν «Φρουραρχείο».
Το μεγαλύτερο χτύπημα στο ιστορικό κτίριο ήρθε το 1957 από τη μεγάλη πυρκαγιά, που κατέστρεψε ένα μεγάλο μέρος της στέγης και των ξύλινων κουφωμάτων, με εξαίρεση την περίτεχνη κεντρική πόρτα. Μόλις το 2000 το ακίνητο παραχωρήθηκε στη νομαρχία Ξάνθης και μετά την κατάργησή της στην ομώνυμη περιφερειακή ενότητα, που ανέλαβε τη διάσωση και ανάδειξή του σε πολυχώρο τέχνης και σκέψης «Μάνος Χατζιδάκις». Οι εργασίες ανατέθηκαν σε πολυμελή επιστημονική ομάδα, με συντονιστές τη Μαρία Δούση και τον Μανώλη Αναγνωστίδη. Διδάκτορας της αρχιτεκτονικής η πρώτη, είχε την επιμέλεια της έκδοσης για την ιστορία του αρχοντικού, από την οποία αντλήσαμε υλικό και φωτογραφίες για το δημοσίευμα.
1. Τα σχέδια που έμειναν στα χαρτιά
Το 1978 ο Μάνος Χατζιδάκις είχε επισκεφθεί την Ξάνθη για δύο συναυλίες. Περπάτησε στην παλιά του γειτονιά και θυμήθηκε το νηπιαγωγείο του. Ενθουσιάστηκε με την παλιά πόλη και επέλεξε τη γενέτειρά του για τη φιλοξενία του «Μουσικού Αύγουστου». Αγόρασε μάλιστα ακίνητο στην οδό Αντίκα για τη στέγαση του θεσμού, που, τελικώς, λόγω διαφωνιών με τις τοπικές αρχές, μετακόμισε στην Κρήτη.
2. Η μαρμάρινη σκάλα
Το σημαντικότερο αρχιτεκτονικό στοιχείο του αρχοντικού είναι η μαρμάρινη σκάλα. Αυτή που οδηγούσε στον πρώτο όροφο ήταν ενιαία, αλλά στη συνέχεια σπάει σε δύο τμήματα και συνδέεται με τον εσωτερικό περιμετρικό εξώστη, στον οποίο «έβλεπαν» τα δωμάτια του δευτέρου ορόφου.
3. Οι τοιχογραφίες
Οι σημαντικότερες φθορές διαπιστώθηκαν στις μοναδικές τοιχογραφίες, που υπήρχαν σε όλους τους χώρους των δύο πάνω ορόφων. Η ανάδειξή τους έγινε με υποδειγματικό τρόπο από ομάδα ζωγράφων και συντηρητών.
Φωτογραφίες από την έκδοση της ΠΕ Ξάνθης για τον πολυχώρο τέχνης και σκέψης «Μάνος Χατζηδάκις»
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας