Απο-ανάπτυξη: η επικαιροποίηση της Πολιτικής Οικολογίας

Τη δεκαετία του 1970 εμφανίζεται η Πολιτική Οικολογία ως μια τάση του ευρύτερου οικολογικού κινήματος.

Το 1972 θεωρείται χρονιά-ορόσημο για την ανάπτυξη του οικολογικού κινήματος αλλά και για την εμφάνιση της Πολιτικής Οικολογίας.

Εκείνη τη χρονιά δημοσιεύτηκε η έκθεση της Λέσχης της Ρώμης, η οποία αναδείκνυε τις περιβαλλοντικές πιέσεις που δέχεται ο πλανήτης από τη μεγέθυνση της οικονομίας.

Η Πολιτική Οικολογία προέρχεται, κατά κύριο λόγο, από δύο ρεύματα θεωρητικών που συνέβαλαν στη διαμόρφωσή της.

Το πρώτο είναι αυτό του Nicholas Georgescu-Roegen, ο οποίος θεωρείται εμπνευστής της απο-ανάπτυξης.

Το δεύτερο ρεύμα προέρχεται από τους μεγάλους στοχαστές Ιβάν Ιλιτς και Αντρέ Γκορζ, που ασχολήθηκαν περισσότερο με την κριτική της Πολιτικής Οικονομίας.

Ο Georgescu-Roegen άσκησε κριτική στη διαδικασία της οικονομικής μεγέθυνσης από την πλευρά της οικολογικής επιστήμης, προτείνοντας τη μηδενική ανάπτυξη.

Ο λόγος είναι ότι το υπάρχον οικονομικό μοντέλο είναι εντροπικό με αποτέλεσμα να οδηγούμαστε σε ένα στάδιο πλανητικής «κατάρρευσης».

Από την άλλη μεριά, οι Ιλιτς και Γκορζ άσκησαν ευρύτερη κριτική, από οικολογική σκοπιά, στην Πολιτική Οικονομία.

Ο πρώτος ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας και τις «εύθυμες τεχνολογίες», ενώ ο δεύτερος ασχολήθηκε περισσότερο με την κοινωνική και οικονομική οργάνωση.

Ετσι λοιπόν, όπως αναφέρεται και στον τίτλο, η απο-ανάπτυξη αναζωπυρώνει την κριτική της οικολογικής επιστήμης αλλά και του οικολογικού κινήματος προς το υπάρχον οικονομικό μοντέλο και το σύστημα της αγοράς. Η μαγεία όμως της απο-ανάπτυξης έγκειται στην επιφόρτισή της από ετερόδοξες θεωρίες και σκέψεις.

Αναλύοντας την απο-ανάπτυξη από την πλευρά της οικολογίας, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι ασκεί κριτική προς το όραμα της «βιώσιμης ανάπτυξης», αντί να προτείνει τον δρόμο της «κοινωνικά βιώσιμης απο-ανάπτυξης».

Ο δείκτης του οικολογικού αποτυπώματος παρουσιάζει την επιβάρυνση της ποιότητας ζωής από τη «λογική της ανάπτυξης», δεδομένου ότι η ανθρωπότητα χρησιμοποιεί το 125% της ικανότητας της Γης.

Παράλληλα, εκτιμάται ότι η συνολική παραγωγή αστικών αποβλήτων θα είναι 900 εκατομμύρια τόνοι ετησίως ώς το 2030, ενώ το 60% των οικοσυστημάτων χρησιμοποιούνται με μη βιώσιμο τρόπο.

Η απο-ανάπτυξη θεωρείται «ριζοσπαστική» πράσινη πολιτική προτάσσοντας την οικολογία και την υπεράσπιση των οικοσυστημάτων.

Τα δύο βασικότερα επιχειρήματα της απο-ανάπτυξης περιστρέφονται γύρω από την κατανάλωση και την παραγωγή των προϊόντων, δεδομένου ότι η βιώσιμη ανάπτυξη δεν μπορεί να αποφύγει τον καταναλωτισμό.

Ετσι, παρόλο που αρκετές οικονομίες παγκοσμίως είναι αποτελεσματικότερες στην παραγωγή εμπορευμάτων, λόγω της αύξησης της κατανάλωσής τους, η συνολική οικολογική επίπτωση εξακολουθεί να αυξάνεται.

Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται το παράδοξο του Jevons, δηλαδή η βελτίωση της αποτελεσματικότητας των εμπορευμάτων δεν οδηγεί πάντα στη μείωση των οικολογικών επιπτώσεων, αφού συχνά αντισταθμίζεται από την αύξηση της κατανάλωσης των εμπορευμάτων.

Ενα παράδειγμα: εξοικονομώντας χρήματα ένα νοικοκυριό από συσκευές εξοικονόμησης ενέργειας, μπορεί να τα χρησιμοποιήσει στο μέλλον για ένα ταξίδι με αεροπλάνο.

Το δεύτερο επιχείρημα που μπορεί να προστεθεί στην κριτική της θεωρίας της απο-ανάπτυξης προς αυτήν της βιώσιμης ανάπτυξης είναι η αποκαλούμενη απαξίωση.

Ενας ορισμός που θα μπορούσε να δοθεί είναι η απώλεια της αρχικής κατασκευής των αντικειμένων, ενώ αναφέρεται στη βαθμιαία αχρήστευση ενός αντικειμένου, όχι λόγω της τακτικής χρήσης του αλλά λόγω της τεχνικής προόδου ή της μόδας.

Ενώ λοιπόν τα τελευταία χρόνια δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην παραγωγή προϊόντων μέσω των τεχνο-καινοτομιών και της «πράσινης» επιχειρηματικότητας, τα αποτελέσματα δεν είναι καθησυχαστικά για το περιβάλλον.

Πλέον γίνεται λόγος για ένα διαφορετικό μοντέλο αγοράς, όπου θα συνδυάζεται η μείωση της οικονομικής ανάπτυξης με την αύξηση της πράσινης αποδοτικότητας των προϊόντων.

Επιπρόσθετα, οι υποστηρικτές της απο-ανάπτυξης αναφέρονται σε μια επιστροφή της παραγωγής, της κατανάλωσης και της διακίνησης των εμπορευμάτων σε τοπική βάση, δημιουργώντας μια οικονομία μικρών αποστάσεων που στοχεύει στη μείωση του οικολογικού αντίκτυπου από τις οικονομικές δραστηριότητες.

Μια οικονομία που θα επικεντρώνεται σε λιγότερη χρήση υλικού, λιγότερη τάση για παραγωγή και χαμηλότερη κλίμακα οικονομικών δραστηριοτήτων, όπου τα ποσοστά των πόρων που θα χρησιμοποιούνται δεν θα υπερβαίνουν τα ποσοστά αναγέννησής τους.

Ομως, η απο-ανάπτυξη δεν επικεντρώνεται μόνο στην παραγωγή αλλά και στην κατανάλωση των προϊόντων.

Ετσι, η αντικαταναλωτική της πολιτική βασίζεται σε μια παραγωγή σε «σωστό μέγεθος».

Παράλληλα, «καλεί» τους ανθρώπους για μια «βαθιά» αλλαγή του καταναλωτικού προτύπου, αποφεύγοντας τη χειραφέτηση της αγοράς με σκοπό τον καταναλωτισμό και την προσωπική πρόοδο μέσα από τον υλισμό.

Συνακόλουθα, η απο-ανάπτυξη προτάσσει έναν απλούστερο τρόπο ζωής με συγκρατημένη κατανάλωση.

Οι οικολογικοί επιστήμονες δείχνουν ότι η απεριόριστη ανάπτυξη της οικονομίας σε πεπερασμένο πλανήτη δεν είναι εφικτή.

Ετσι λοιπόν, η απο-ανάπτυξη, ως «παιδί» της Πολιτικής Οικολογίας, ανοίγει ξανά τη συζήτηση μεταξύ της οικονομικής μεγέθυνσης και των οικολογικών επιπτώσεών της.

Η πρόταση της απο-ανάπτυξης αναφέρεται σε ισχυρή βιωσιμότητα, αναγνωρίζοντας ότι τα ανθρώπινα συστήματα περιέχονται από το περιβάλλον, ενώ παράλληλα προτείνει μια ισχυρή βιώσιμη κατανάλωση, μειώνοντας τα επίπεδα κατανάλωσης και αυξάνοντας την ανθρώπινη ευημερία.