Από τη «δημοκρατική παρένθεση» στην Αποστασία

Τα Iουλιανά αποτελούν κορυφαίο ιστορικό γεγονός στην ιστορία της ελληνικής πολιτικής σκηνής. Χρονολογικά καλύπτουν την περίοδο απο το έως τις 16 Φεβρουαρίου του 1964 έως και τις 26 Ιουλίου του 1965.

1964

16 Φεβρουαρίου: Εκλογική νίκη της Ενωσης Κέντρου με 52,72% κι 171 βουλευτές. Η συνασπισμένη Δεξιά (ΕΡΕ - Κόμμα Προοδευτικών) περιορίζεται σε 35,26% κι 107 βουλευτές (οι 8 του Κ.Π.), η δε ΕΔΑ σε 11,8% κι 22 βουλευτές.

19 Φεβρουαρίου: Ορκωμοσία της κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου. Υπουργός Εθνικής Αμύνης ο Πέτρος Γαρουφαλιάς, Εσωτερικών ο ναύαρχος Ιωάννης Τούμπας, Οικονομικών ο Κων/νος Μητσοτάκης και Προεδρίας ο Ανδρέας Παπανδρέου.

6 Μαρτίου: Θάνατος του βασιλιά Παύλου και διαδοχή του από τον 24χρονο Κωνσταντίνο.

19 Μαρτίου: Επεισοδιακή εκλογή του συντηρητικού βουλευτή της Ε.Κ. Γεωργίου Νόβα ως προέδρου της Βουλής, στη θέση του κεντροαριστερού Ηλία Τσιριμώκου που είχε εκλεγεί τον Δεκέμβριο με τις ψήφους και της ΕΔΑ. Κατά την πρώτη -άκαρπη- ψηφοφορία, ο Νόβας υπερψηφίζεται μόνο από 136 κυβερνητικούς βουλευτές, ενώ στη δεύτερη από 166. Προσωρινή διαγραφή του Τσιριμώκου και του (επίσης κεντροαριστερού) Σάββα Παπαπολίτη από την Ε.Κ.

30 Μαρτίου: Συμφωνία Αθήνας-Λευκωσίας για τη μυστική αποστολή ελληνικών στρατευμάτων στην Κύπρο. Σταδιακή αποστολή μιας μεραρχίας μέχρι τα τέλη Αυγούστου, με σιωπηρή συναίνεση των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, που την εκλαμβάνουν ως εγγύηση για τη μη μετατροπή του νησιού σε «Κούβα της Μεσογείου».

16 Απριλίου: Διάβημα του Αμερικανού πρέσβη Χάρι Λαμπουίς στον πρωθυπουργό, κατά των επικείμενων αλλαγών στην ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων.

27 Απριλίου: Νομοσχέδιο «μέτρων ειρηνεύσεως», με το οποίο απολύονται 421 πολιτικοί κρατούμενοι της Κατοχής, του Εμφυλίου και των μετεμφυλιακών χρόνων. Στις φυλακές παραμένουν 135 κομμουνιστές καταδικασμένοι με τον Α.Ν. 375/36 για «κατασκοπία».

3 Μαΐου: Δημοσιεύεται η είδηση της απέλασης του Αμερικανού διπλωμάτη Βίνσεντ Τζόις, λόγω της επεισοδιακής διαμαρτυρίας του προς τον υπουργό Προεδρίας Ανδρέα Παπανδρέου επειδή κατάργησε την αναμετάδοση των ελληνόφωνων εκπομπών της «Φωνής της Αμερικής» από το ελληνικό ραδιόφωνο.

5 Ιουνίου: Μετάθεση του Ανδρέα Παπανδρέου από το Υπ. Προεδρίας στο Υπ. Συντονισμού.

24-25 Ιουνίου: Επεισοδιακές συνομιλίες του πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου με τον Αμερικανό πρόεδρο Λίντον Τζόνσον στην Ουάσινγκτον για το Κυπριακό.

5 Ιουλίου: Δημοτικές εκλογές. Σημαντικές επιτυχίες της ΕΔΑ, τόσο στα μεγάλα αστικά κέντρα όσο και στην επαρχία.

9 Ιουλίου: Ελληνοβουλγαρική συμφωνία οικονομικής, πολιτιστικής και τουριστικής συνεργασίας, με παράλληλη ρύθμιση του ζητήματος των βουλγαρικών αποζημιώσεων για την κατοχή της Ανατ. Μακεδονίας και Θράκης το 1941-1944.

22 Ιουλίου: Βίαιη εκκένωση από τη χωροφυλακή του εργοστασίου Καρέλλα στο Λαύριο, μετά την κατάληψή του από εκατοντάδες εργάτες που διαμαρτύρονταν για την απόλυση 12 συνδικαλιστών συναδέλφων τους. Τουλάχιστον 65 τραυματίες και 37 συλλήψεις.

6-10 Αυγούστου: Αιματηρές συγκρούσεις στην Κύπρο με πρωτοβουλία της ελληνοκυπριακής ηγεσίας, προκειμένου να τορπιλιστούν οι υπόγειες διπλωματικές διεργασίες Ελλάδας-Τουρκίας-ΗΠΑ για διπλή ένωση. Παπανδρέου προς Μακάριο και Γρίβα: «Αλλα συμφωνούμεν και άλλα πράττετε». Βομβαρδισμός ελληνοκυπριακών θέσεων από την τουρκική αεροπορία και κατάπαυση του πυρός με απόφαση του Σ.Α. του ΟΗΕ.

22 Αυγούστου: Υπαναχώρηση του πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου από τα συμφωνημένα με τις ΗΠΑ για πραξικοπηματική «διπλή ένωση» της Κύπρου με Ελλάδα και Τουρκία (σχέδιο Ατσεσον). Η μεταστροφή αποδίδεται όχι μόνο στις αντιδράσεις του Μακαρίου αλλά και σε παρέμβαση του Ανδρέα Παπανδρέου.

9 Σεπτεμβρίου: Βολιδοσκόπηση του Αμερικανού πρέσβη απ’ τον βασιλιά, «αν θα ήθελε να ξεφορτωθεί τον Παπανδρέου».

8 Οκτωβρίου: Βολιδοσκόπηση της αμερικανικής πρεσβείας από τους απόστρατους αξιωματικούς Πέτρο Μητσάκο και Αντώνιο Σκαρμαλιωράκη, για ενδεχόμενη ανατροπή της κυβέρνησης από συνωμοτική ομάδα αντικομμουνιστών στρατιωτικών.

24 Οκτωβρίου: Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση (Ν.Δ. 4369). Εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση, κατάργηση των διδάκτρων στα δημόσια εκπαιδευτήρια και καθιέρωση της δημοτικής σε όλες τις βαθμίδες, αντικατάσταση των διαβλητών εισαγωγικών εξετάσεων ανά πανεπιστημιακή σχολή με ενιαίες εξετάσεις σε πανελλαδική κλίμακα («ακαδημαϊκό απολυτήριο»). Δημόσιες αντιδράσεις της ΕΡΕ, των συντηρητικότερων πανεπιστημιακών σχολών (Θεολογική-Φιλοσοφική) και εκκλησιαστικών κύκλων, που διαβλέπουν «αφελληνισμό» της παιδείας.

1 Νοεμβρίου: Πρώτη επίθεση της εφημερίδας «Ελευθερία» του Πάννου Κόκκα, προσκείμενης στον Κ. Μητσοτάκη, εναντίον της κυβέρνησης: «Ούτε Κράτος Δικαίου επραγματοποιήσαμε, ούτε καν ένα ευπρεπές κομματικόν κράτος. Η δεξιά δεσπόζει ακόμη και υπονομεύει το κυβερνητικόν έργον. [...] Διακεκριμένοι μασκαράδες επέπλευσαν, χωρίς καν να διαθέτουν κομματικάς περγαμηνάς και τίτλους. [...] Η αξιοκρατία παραμένει όραμα».

4 Νοεμβρίου: Σε έκθεσή της προς το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, η αμερικανική πρεσβεία εκφράζει την ανησυχία της για την «ανοχή» της κυβέρνησης και του κρατικού μηχανισμού απέναντι στην Αριστερά.

15 Νοεμβρίου: Παραίτηση του αναπληρωτή υπουργού Συντονισμού Ανδρέα Παπανδρέου ύστερα από σκανδαλοθηρικές επιθέσεις δεξιών εφημερίδων για μια (νομότυπη) ανάθεση μελέτης σε προσωπικό φίλο του. Από τον Τύπο και την ΕΔΑ η απομάκρυνσή του αποδίδεται σε αμερικανικές πιέσεις, λόγω της διαφωνίας του με την πολιτική των ΗΠΑ.

29 Νοεμβρίου: Επίσημος εορτασμός του σαμποτάζ στον Γοργοπόταμο, με μαζική συμμετοχή κυρίως της Αριστεράς. Εκρηξη νάρκης (που επισήμως αποδίδεται σε κατάλοιπα του Εμφυλίου) με 13 νεκρούς και 45 τραυματίες. Η ΕΔΑ κάνει λόγο για «οργανωμένη δολοφονία», έργο σκοτεινών κύκλων, ενώ η Δεξιά επικεντρώνεται στις «οχλοκρατικές» εκδηλώσεις των συγκεντρωμένων μετά το μακελειό.

1965

6 Ιανουαρίου: Ανασχηματισμός της κυβέρνησης. Υπουργός Εσωτερικών αναλαμβάνει ο Ηλίας Τσιριμώκος, πάλαι ποτέ ηγετικό στέλεχος του ΕΑΜ (αν και με μοιραίο, προδοτικό ρόλο κατά τις διαπραγματεύσεις της Βάρκιζας). Ακατάσχετη κινδυνολογία του δεξιού Τύπου.

21 Ιανουαρίου: Διάβημα του Αμερικανού πρέσβη στον πρωθυπουργό για την υπουργοποίηση του Τσιριμώκου, που θεωρείται υπερβολικά αριστερός κι αντιαμερικανός.

21 Ιανουαρίου: Εκθεση του σταθμάρχη της CIA στην Αθήνα Τζον Μόρι αποκαλύπτει πως ο βασιλιάς έχει αποφασίσει να ωθήσει τον Παπανδρέου σε παραίτηση, με πιθανότερο νέο πρωθυπουργό τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Στέφανο Στεφανόπουλο, που έχει ήδη πάρει την εντολή «να βολιδοσκοπήσει βασικά στελέχη της Ε.Κ. και της ΕΡΕ». Ως αρχιτέκτονας της επικείμενης αποστασίας σκιαγραφείται ο Μητσοτάκης, η υλοποίηση δε του όλου σχεδιασμού θα ξεκινήσει «σε δυο-τρεις εβδομάδες» με επιθέσεις της «Ελευθερίας» κατά των δύο Παπανδρέου.

24 Ιανουαρίου: Το κύριο άρθρο της «Ελευθερίας» επιτίθεται στην κυβέρνηση, «φωτογραφίζοντας» τους Ανδρέα Παπανδρέου και Μακάριο ως υπόλογους για την αποτυχία της εθνικής πολιτικής στο Κυπριακό: «Η ελληνική εξωτερική πολιτική του Κέντρου είχε καταστήση την Ενωσιν σχεδόν πραγματικότητα. Την εματαίωσαν ένας υπεύθυνος εις την Λευκωσίαν και, δευτερευόντως, ένας ανευθυνοϋπεύθυνος εις τας Αθήνας. Ποίον ήτο το ποσοστόν του δόλου και ποία η μερίς της μωρίας των δύο αυτών σπουδαρχηδών θα είναι δύσκολον να διευκρινισθή. Αλλ’ όχι ακατόρθωτον...». Η «Καθημερινή» αποφαίνεται (27.1.) πως «ετέθη ο μηχανισμός προς διάλυσιν της ΕΚ».

27 Ιανουαρίου: Βολιδοσκόπηση του Αμερικανού πρέσβη από τον Κωνσταντίνο για το ενδεχόμενο εξαναγκασμού τού Παπανδρέου σε παραίτηση και τον κίνδυνο ο τελευταίος «να καταφύγει στο πεζοδρόμιο». Ο Λαμπουίς εκτιμά «πως η συγκυρία δεν είναι εύθετη κι ότι αν ο βασιλιάς ενεργήσει πρόωρα, θα μπορούσε να προκαλέσει ανήκεστο βλάβη στο καθεστώς», παραδέχεται ότι «μπορεί να έρθει στιγμή που [ο συνομιλητής του] θα αισθανθεί ότι πρέπει να δράσει», τον προειδοποιεί όμως «να μην κάνει τίποτα βιαστικά». Η συνάντηση ολοκληρώνεται με τη διαβεβαίωση του Κωνσταντίνου «ότι στο μεταξύ το κύριο πρόβλημα είναι να διατηρηθούν κι ενισχυθούν οι δυνάμεις του νόμου και της τάξης, ώστε ν’ αντισταθμιστεί πιθανή αυξημένη θρασύτητα της άκρας αριστεράς».

1-4 Φεβρουαρίου: Επίσκεψη Παπανδρέου στο Βελιγράδι. Κινδυνολογία των δεξιών εφημερίδων περί αναθέρμανσης του Μακεδονικού.

5 Φεβρουαρίου: Η Βουλή υπερψηφίζει πρόταση της ΕΔΑ για τη σύσταση ανακριτικής επιτροπής σε βάρος του τέως πρωθυπουργού Καραμανλή και των υπουργών του Παναγή Παπαληγούρα και Νικολάου Μάρτη, για σκάνδαλα της ΔΕΗ επί των κυβερνήσεων της ΕΡΕ.

8 Φεβρουαρίου: Εμμεσες οδηγίες Καραμανλή προς τον βασιλιά για την επικείμενη αποστασία, σε επιστολή του από το Παρίσι προς τον Κων/νο Τσάτσο: «Να καταστήσητε σαφές εις το Στέμμα ότι θα σας εύρη αντιμετώπους οιαδήποτε σκέψις περί διαλύσεως της Βουλής πριν εξαντληθούν όλαι αι δυνατότητες εξ αυτής. Και αι δυνατότητες είναι πολλαί. Ο βασιλεύς δύναται να στείλη εις την Βουλήν δέκα Κυβερνήσεις διαδοχικώς».

19 Φεβρουαρίου: Σε ομιλία του σε συγκέντρωση στην Κλαυθμώνος για την επέτειο των εκλογών του 1964, ο πρόεδρος της ΕΡΕ Παναγιώτης Κανελλόπουλος καλεί δημόσια τους βουλευτές τής Ε.Κ. να αποστατήσουν, τον βασιλιά «να συγκροτήση εκ της παρούσης Βουλής άλλην κυβέρνησιν» και δηλώνει πως «η ΕΡΕ θα ήτο διατεθειμένη να βοηθήση με την ψήφον της τοιαύτην κυβέρνησιν, χωρίς να δεχθή συμμετοχήν και αξιώματα».

23 Φεβρουαρίου: Αποκάλυψη από τον πρωθυπουργό στη Βουλή του επιτελικού Σχεδίου Περικλής, βάσει του οποίου είχε πραγματοποιηθεί η βία και νοθεία των εκλογών του 1961.

5 Μαρτίου: Σε γεύμα με στελέχη της αμερικανικής πρεσβείας, ο Ηλίας Τσιριμώκος αυτοπροβάλλεται ως συναρχηγός (μαζί με τον Ανδρέα) της αριστερής πτέρυγας της Ε.Κ., εκδηλώνοντας ταυτόχρονα τη διαθεσιμότητά του να συμβάλει σε ενδεχόμενη ανατροπή του Παπανδρέου.

25 Μαρτίου: Η αμερικανική πρεσβεία προβλέπει εξαναγκασμό του πρωθυπουργού σε παραίτηση μόλις συγκρουστεί με τον βασιλιά για το Κυπριακό ή την ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων, σκιαγραφεί δε ως πιθανότερο αντικαταστάτη του τον συντηρητικό αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Στέφανο Στεφανόπουλο.

2 Απριλίου: Βίαιη διάλυση από την αστυνομία φοιτητικής διαδήλωσης κατά της αμερικανικής επέμβασης στο Βιετνάμ. 51 προσαγωγές και δικαστική καταδίκη 9 φοιτητών, μεταξύ των οποίων ο πρόεδρος της ΕΦΕΕ, Γιάνης Γιαννουλόπουλος και ο γ.γ. Λ. Τσίλογλου (9.4.).

21 Απριλίου: Διορισμός από το Πρωτοδικείο νέας προσωρινής διοίκησης της ΓΣΕΕ. Από τα 35 μέλη της τα 21 πρόσκεινται στην Ε.Κ., 14 στη Δεξιά και κανένα απολύτως στην Αριστερά.

29 Απριλίου: Ανασχηματισμός της κυβέρνησης. Ο Ανδρέας Παπανδρέου ξανά αναπληρωτής υπουργός Συντονισμού.

12 Μαΐου: Εκθεση του στρατηγού Γρίβα προς τον ΥΠΕΘΑ Γαρουφαλιά σχετικά με τη «χαλάρωση της πειθαρχίας» στο στράτευμα και την ύπαρξη φιλοκυβερνητικής συνωμοτικής οργάνωσης με την ονομασία ΑΣΠΙΔΑ.

18 Μαΐου: Πρώτο δημοσίευμα για τον ΑΣΠΙΔΑ στον «Ημερήσιο Κήρυκα» της Λάρισας, όργανο του παλαίμαχου βουλευτή της ΕΡΕ, Κ. Ροδόπουλου. Σύμφωνα με την έκθεση της CIA (21.1.), ο τελευταίος είχε επιτελικό ρόλο στη συνωμοσία για την ανατροπή της κυβέρνησης. Στοχοποίηση του Ανδρέα Παπανδρέου από τον δεξιό Τύπο ως επικεφαλής της οργάνωσης.

1 Ιουνίου: Προανακριτικό πόρισμα για την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ. Καταλογισμός ευθυνών σε 9 λοχαγούς, εις βάρος των οποίων εισηγείται πειθαρχικές ποινές, όχι όμως και σε πολιτικά πρόσωπα.

5 Ιουνίου: Παραπομπή της υπόθεσης ΑΣΠΙΔΑ στο στρατοδικείο, σύμφωνα με επιθυμία του βασιλιά που διαβίβασε στον πρωθυπουργό ο υπ. Αμυνας Πέτρος Γαρουφαλιάς.

10 Ιουνίου: «Αποκάλυψη» από δεξιές εφημερίδες ενός πρόσφατου «σαμποτάζ» σε μονάδα πυροβολικού στον Εβρο, από «κομμουνιστές» φαντάρους που (υποτίθεται πως) έριχναν... ζάχαρη στα ρεζερβουάρ των οχημάτων. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για σκευωρία οργανωμένη από τον διοικητή της μονάδας (και μελλοντικό δικτάτορα), αντισυνταγματάρχη Παπαδόπουλο. Ταχύτατο ξεφούσκωμα της υπόθεσης κι απόλυση των περισσότερων από τους συλληφθέντες φαντάρους και πολίτες. Ο Παπαδόπουλος αποφεύγει ωστόσο τη δίωξη, χάρη σε παρέμβαση του πατέρα του στον (συμπατριώτη και προσωπικά γνωστό του) πρωθυπουργό.

17 Ιουνίου: Η Βουλή ψηφίζει υπέρ της παραγραφής των ποινικών ευθυνών του Καραμανλή και των υπουργών του για το σκάνδαλο της ΔΕΗ (113 υπέρ, 49 κατά, 7 «παρών», αποχή της ΕΡΕ).

21 Ιουνίου: Ο πρωθυπουργός γνωστοποιεί στο «μικρό υπουργικό συμβούλιο» την πρόθεσή του να αντικαταστήσει τον αρχηγό ΓΕΣ, Ιωάννη Γεννηματά.

23 Ιουνίου: Επιστολή του διευθυντή του Π.Γ. του βασιλιά, Κω/νου Χοϊδά, προς τον πρωθυπουργό, όπου τον ενημερώνει για την αντίθεση του Κωνσταντίνου στην αντικατάσταση του Γεννηματά. Σχετική βολιδοσκόπηση από τον Χοϊδά του Αμερικανού επιτετραμμένου Νόρμπερτ Ανζουτζ, που τίθεται υπέρ μιας συμβιβαστικής λύσης για να αποφευχθούν η προσφυγή του Παπανδρέου «στο πεζοδρόμιο, με τη βοήθεια της ΕΔΑ και των κομμουνιστών» και η συνακόλουθη αναβίωση του πολιτειακού.

24 Ιουνίου: Συμβιβαστική επιστολή Παπανδρέου προς Χοϊδά, αποδίδει την αντίδραση του βασιλιά σε στρεβλή ενημέρωσή του από τον ΥΠΕΘΑ Π. Γαρουφαλιά.

25 Ιουνίου: Ψήφος εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση, ύστερα από σχετικό αίτημα του πρωθυπουργού. Αποχή της Δεξιάς (ΕΡΕ-Κ.Π.) από την ψηφοφορία, ενώ η ΕΔΑ ψηφίζει «παρών». Δήλωση Παπανδρέου ότι «ο στρατός θα εξυγιανθή και θα ανήκη μόνον εις το έθνος».

28 Ιουνίου: Σε γεύμα που παραθέτει στο σπίτι του στον Αμερικανό επιτετραμμένο Ν. Ανζουτζ και τον επικεφαλής του τμήματος ελληνικών υποθέσεων του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Ρίτσαρντ Μπάρχαμ, ο Μητσοτάκης δηλώνει πως ο Ανδρέας Παπανδρέου «θα έπρεπε να απομακρυνθεί όχι μόνον από την κυβέρνηση αλλά κι από την Ελλάδα».

30 Ιουνίου: Ο πρωθυπουργός ζητά την παραίτηση του Γαρουφαλιά κι ανακοινώνει την πρόθεσή του να αναλάβει ο ίδιος το υπ. Αμύνης. Ο Γαρουφαλιάς αρνείται να παραιτηθεί κι εξακολουθεί να ασκεί τα καθήκοντά του, συνεργαζόμενος στενά με τον Α/ΓΕΣ, που επίσης παραμένει στη θέση του. Σε έκθεσή του προς το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, ο Ανζουτζ ανησυχεί για ενδεχόμενη προκήρυξη εκλογών που θα καταλήξουν σε σαρωτική νίκη του Παπανδρέου και θεωρεί προτιμότερη τη μετάθεση της κρίσης για το φθινόπωρο, με την ελπίδα πως η επιδείνωση της οικονομίας θα διευκόλυνε τη διάσπαση της Ε.Κ.

7 Ιουνίου: Αίτημα του πρωθυπουργού προς τον βασιλιά, που παραθερίζει στην Κέρκυρα, για ακρόαση. Κατάθεση του Ανδρέα Παπανδρέου στον ανακριτή για τον ΑΣΠΙΔΑ.

8 Ιουλίου: Επιστολή Κωνσταντίνου από την Κέρκυρα προς τον πρωθυπουργό, επισείει το φόβητρο του ΑΣΠΙΔΑ για να δικαιολογήσει την άρνησή του να δεχτεί αντικατάσταση του ΥΠΕΘΑ και του Α/ΓΕΣ: «Ανώμαλος κατέστη η κατάστασις, αφ’ ης στιγμής εκ της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, η οποία υπάγεται προσωπικώς εις υμάς και διοικείται υπό προσώπων της απολύτου εμπιστοσύνης σας, εξεπορεύθη η επαναστατική, συνωμοτική οργάνωσις εις τας Ενόπλους Δυνάμεις [ΑΣΠΙΔΑ], μοναδικόν σκοπόν έχουσα την ανατροπήν του Συντάγματος της χώρας και την επιβολήν δικτατορίας ελεεινής μορφής, αποκρουστικής εις πάντα ελεύθερον άνθρωπον. [...] Σας καλώ να καταδικάσετε δημοσία την εναντίον μου συκοφαντικήν εκστρατείαν και να λάβετε σύντονα και αμέσου αποδώσεως μέτρα διαλύσεως πάσης οργανώσεως ή προπαρασκευής λαοκρατικών εκδηλώσεων ή στάσεων [...]. Η προειδοποίησίς μου αύτη είναι η τελευταία».

9 Ιουλίου: Απαντητική επιστολή Παπανδρέου προς Κωνσταντίνο: «Συμφώνως προς το πολίτευμα της Βασιλευομένης Δημοκρατίας, ο Βασιλεύς βασιλεύει και ο Λαός κυβερνά διά της νομίμου κυβερνήσεως. Ο βασιλεύς συμβουλεύει, αλλά η κυβέρνησις αποφασίζει. [...] Διεκδικείτε το δικαίωμα όπως ορίζετε Υμείς και τον υπουργόν Εθνικής Αμύνης και την ηγεσίαν των Ενόπλων Δυνάμεων, έστω κατ’ αντίθεσιν προς την απόφασιν της υπευθύνου κυβερνήσεως. Αλλά τούτο δεν είναι σύμφωνον προς το πολίτευμα. [...] Συναποστέλλω προς υπογραφήν το διάταγμα της αναλήψεως υπ’ εμού του υπουργείου Εθνικής Αμύνης».

10 Ιουλίου: Πρώτες διαδηλώσεις υποστήριξης του Παπανδρέου, με το σύνθημα 1-1-4. Δεύτερη βασιλική επιστολή, στοιχειοθετεί πολιτικά την άρνηση του Κωνσταντίνου να υπογράψει το επίμαχο διάταγμα: «Ως εγγυητής της διαφυλάξεως του Συντάγματος, είμαι υποχρεωμένος να ενδιαφέρωμαι ιδιαιτέρως διά τας ενόπλους δυνάμεις, αίτινες ως λόγον υπάρξεως έχουν την προάσπισιν του έθνους από εξωτερικούς ή εσωτερικούς κινδύνους. [...] Εάν υφίσταται σήμερον πρόβλημα, τούτο συνίσταται εις κρίσιν εμπιστοσύνης, την οποίαν προεκάλεσαν αι ενέργειαί σας απροκαλύπτως σχεδιασμέναι και εσκεμμέναι διά να περιορίσουν την απρόσκοπτον άσκησιν των συνταγματικών μου καθηκόντων. Ουδείς όμως θα δυνηθή να επιτύχη τοιούτον τι, διότι στηρίζομαι εις την ακατάλυτον δύναμιν η οποία είναι η αγάπη του λαού».

11 Ιουλίου: Συνάντηση βασιλιά-πρωθυπουργού στην Κέρκυρα. Ο Παπανδρέου συζητά το ενδεχόμενο ανάληψης του ΥΠΕΘΑ από τρίτο πρόσωπο (αντιστράτηγο ε.α. Παπανικολόπουλο) και, βγαίνοντας, κάνει δηλώσεις για «πλήρη αρμονία απόψεων». Συνάντηση του βασιλιά με τον πρόεδρο της Βουλής Γεώργιο Νόβα, που έχει επίσης μεταβεί στην Κέρκυρα – επισήμως, για να συγχαρεί τον βασιλιά για τη γέννηση του διαδόχου.

12 Ιουλίου: Υπουργικό συμβούλιο χωρίς τον Γαρουφαλιά. Ομόφωνη συμφωνία για τη διαγραφή του απείθαρχου υπουργού από την Ε.Κ.

13 Ιουλίου: Σύνοδος της Κ.Ο. της Ε.Κ. και ομόφωνη διαγραφή ερήμην του Γαρουφαλιά. Βραδινή συνομιλία Παπανδρέου-Χοϊδά στο Καστρί και επιβεβαίωση της πρόθεσης του πρωθυπουργού να αναλάβει το υπ. Αμύνης. Ανακοίνωση της ΕΔΑ: «Παραίτησις της κυβερνήσεως κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες δεν ενισχύει την ομαλή πορεία».

14 Ιουλίου: Τρίτη βασιλική επιστολή προς Παπανδρέου. Επιβεβαίωση της άρνησής του να αναλάβει ο πρωθυπουργός το ΥΠΕΘΑ, ρητή σύνδεσή της με τη συνεχιζόμενη ανάκριση για τον ΑΣΠΙΔΑ και καταγγελία της «ωργανωμένης εκστρατείας ψεύδους και εξαπατήσεως των πολιτών» που αναπτύσσεται τις τελευταίες μέρες γύρω από την αντιπαράθεσή τους: «Δεν πρόκειται να ωφεληθήτε εκ της τεχνητής και διά τελείως σαθρών μέσων δημιουργίας κλίματος στρεφομένου κατ’ εμού παρά τη κοινή γνώμη. Η αλήθεια ενίκησε πάντοτε».

14 Ιουλίου: Διαπίστωση της αμερικανικής πρεσβείας, μετά από εκτεταμένες βολιδοσκοπήσεις, ότι «σχεδόν όλοι οι βουλευτές της Ε.Κ. πιστεύουν πως πρέπει να απομακρυνθεί ο Γαρουφαλιάς».

15 Ιουλίου: Δεύτερη επιστολή Παπανδρέου προς βασιλιά, επιβεβαιώνει το διακύβευμα της μεταξύ τους αντιπαράθεσης. «Καθιερούται η αρχή ότι δύναμαι να είμαι Πρωθυπουργός αλλά όχι και Υπουργός ωρισμένου Υπουργείου. Θα είμαι επομένως Πρωθυπουργός υπό απαγόρευσιν. Αλλά εάν δεν εμπνέω εμπιστοσύνην θα πρέπει να παύσω να είμαι Πρωθυπουργός. Πολιτικός ανήρ, ο οποίος θα εδέχετο τοιούτον εξευτελισμόν, θα καθίστατο άξιος περιφρονήσεως υπό του λαού. [...] Η χώρα έχει ανάγκην ομαλότητος. Αλλά η ομαλότης δεν δύναται να στηριχθή ούτε επί της μειώσεως του Πρωθυπουργού, ούτε επί παραβιάσεως των αρχών της Βασιλευομένης Δημοκρατίας».

15 Ιουλίου: Συνάντηση του πρωθυπουργού με τον βασιλιά (7 μ.μ.), ενώ τα ανάκτορα πολιορκούνται από πλήθη λαού, κι ενημέρωσή του ότι προτίθεται να παραιτηθεί την επομένη. Προτού υποβληθεί η παραίτηση, μέσα σε μια ώρα διορίζεται πρωθυπουργός ο πρόεδρος της Βουλής, Γεώργιος Νόβας, και δύο -μόνο- υπουργοί: Δημοσίας Τάξεως (Ιωάννης Τούμπας) και Αμύνης (Σταύρος Κωστόπουλος). Νυχτερινό ραδιοφωνικό μήνυμα Παπανδρέου: «Συνετελέσθη σήμερον παραβίασις του Πολιτεύματος. Η κυβέρνησις του Λαού εξηναγκάσθη εις παραίτησιν. Και εκλήθη να κυβερνήση μία ομάς προδοτών της Ενώσεως Κέντρου. [...] Αρχίζει από σήμερον νέος ανένδοτος αγών υπέρ της Δημοκρατίας».

16 Ιουλίου: Δημοσίευση των βασιλικών επιστολών στις εφημερίδες. Μαζικές διαδηλώσεις και συγκρούσεις με την αστυνομία στο κέντρο της Αθήνας, με 114 τραυματίες και 10 συλλήψεις. Ορκωμοσία 13 ακόμη υπουργών και υφυπουργών: Κ. Μητσοτάκης (Συντονισμού και -προσωρινά- Ναυτιλίας), Δημ. Παπασπύρου (Δικαιοσύνης και -προσωρινά- Προεδρίας), Στ. Αλαμανής (Οικονομικών), Γ. Μπακατσέλος (Εργασίας και -προσωρινά- Βιομηχανίας), κ.ο.κ. Παρέμβαση του Ανζουτζ για να πειστούν όσοι δίσταζαν να εκδηλωθούν λόγω των λαϊκών αντιδράσεων.

17 Ιουλίου: Δηλώσεις Μητσοτάκη: «Χρέος της Ε.Κ. είναι να δώση Κυβέρνησιν η οποία θα εξαντλήση την τετραετίαν».

19 Ιουλίου: Θριαμβευτική κάθοδος του Γ. Παπανδρέου από το Καστρί στα γραφεία της Ε.Κ., στην οδό Κολοκοτρώνη. Υποδοχή του κατά μήκος της διαδρομής από εκατοντάδες χιλιάδες λαού.

20 Ιουλίου: Αποστασία πέντε ακόμη βουλευτών της Ε.Κ., που αναλαμβάνουν αμέσως ισάριθμα υπουργεία.

21 Ιουλίου: Πολύωρες συγκρούσεις στο κέντρο της Αθήνας μετά την απόπειρα της αστυνομίας να εμποδίσει πορεία στη Βουλή. 200 τραυματίες, 258 συλλήψεις κι ένας νεκρός: ο 25χρονος φοιτητής της ΑΣΟΕΕ Σωτήρης Πέτρουλας, στέλεχος της ριζοσπαστικής πτέρυγας της Νεολαίας Λαμπράκη – «εκ διασείσεως» λόγω της προσβολής του από δακρυγόνο, σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή.

23 Ιουλίου: Η κηδεία του Σωτήρη Πέτρουλα μετατρέπεται σε διαδήλωση δεκάδων χιλιάδων λαού, δίχως επέμβαση της αστυνομίας.

26 Ιουλίου: Υπογραφή μυστικού «πρωτοκόλλου» από ηγετικά στελέχη της Ε.Κ. (Στεφανόπουλος, Τσιριμώκος, Κατσώτας Παπαπολίτης) και τους εκδότες Χρ. Λαμπράκη («Βήμα» - «Νέα»), Ι. Παπαγεωργίου («Αθηναϊκή») και Ι. Βελλίδη («Μακεδονία»), για συμβιβαστική επίλυση της κρίσης, με παραμερισμό του Παπανδρέου αλλά σε συνεννόηση μαζί του.

27 Ιουλίου: Πανελλαδική πανεργατική απεργία, με ισχυρή εργοδοτική τρομοκρατία και μερική μόνο επιτυχία (καθολική στους οικοδόμους, πολύ περιορισμένη στα εργοστάσια και την Κοινή Ωφέλεια). Ο ΣΕΒ υπολογίζει το ποσοστό των απεργών σε 15%. «Η Αστυνομία προέβη εις συλλήψεις πολλών εμποδιζόντων την εργασίαν και "Λαμπράκηδων" απειλούντων καταστηματάρχας και εμποροϋπαλλήλους με ζημίας» («Καθημερινή», 29.7.). Διαδήλωση χιλιάδων εργατών, κυρίως οικοδόμων, στο κέντρο της Αθήνας.

28 Ιουλίου: Ομιλία Τσιριμώκου σε πελώρια συγκέντρωση κατά των αποστατών στη Θεσσαλονίκη: «Το πείραμα της παρεκκλίσεως από την συνταγματικήν τάξιν απέτυχε. Δεν υπάρχουν εις τας αποθήκας των ανακτόρων κατεψυγμένοι πρωθυπουργοί και υπουργοί, ανασυρόμενοι όταν υπάρξει χρεία. Διότι οι πρωθυπουργοί πρέπει να είναι ολοζώντανα γεννήματα της λαϊκής κυριαρχίας».

29 Ιουλίου: Υπογραφή πρωτοκόλλου 143 βουλευτών της Ε.Κ. ότι καταψηφίζουν «από τούδε» την κυβέρνηση Νόβα.

2 Αυγούστου: Αρχίζει η συζήτηση για την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση Νόβα, μέσα σε φορτισμένο κλίμα και με χειροδικίες μεταξύ βουλευτών, ενώ η Βουλή είναι κυκλωμένη από ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις και πλήθη λαού που αποδοκιμάζουν τους αποστάτες.

5 Αυγούστου: Αποτυχία της κυβέρνησης Νόβα να αποσπάσει ψήφο εμπιστοσύνης. Υπερψηφίζεται από 131 βουλευτές (25 της Ε.Κ., 98 της ΕΡΕ κι 8 του Κ.Π.), ενώ την καταψηφίζουν 145 της Ε.Κ. κι οι 22 της ΕΔΑ. Ο Παπανδρέου ζητά από τον βασιλιά να του δώσει εντολή ή να προκηρύξει εκλογές, αίτημα που επαναλαμβάνει την επομένη και ο πρόεδρος της ΕΔΑ, Ι. Πασαλίδης.

7 Αυγούστου: Επίσκεψη στο Καστρί ηγετικών στελεχών της Ε.Κ. (Στεφανόπουλος, Τσιριμώκος, Παπαπολίτης, Μπαλτατζής) και 3 εκδοτών (Λαμπράκης, Βελλίδης, Παπαγεωργίου). Ακαρπη προσπάθειά τους να πείσουν τον Παπανδρέου να δεχτεί τον συμβιβαστικό διορισμό άλλου πρωθυπουργού, διατηρώντας την τυπική ηγεσία της Ε.Κ.

8 Αυγούστου: Συνάντηση Παπανδρέου με τον Κωνσταντίνο, που ξεκαθαρίζει ότι απορρίπτει τόσο τον επαναδιορισμό του όσο και την προσφυγή στις κάλπες. «Διερευνητική» εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον τέως αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Παπανδρέου, Στέφανο Στεφανόπουλο.

9 Αυγούστου: Η Κ.Ο. της Ε.Κ. απορρίπτει με ψήφους 113 έναντι 26 τον διορισμό άλλου πρωθυπουργού εκτός του Παπανδρέου. Υποστήριξη του συμβιβασμού από τον Τσιριμώκο, με το επιχείρημα ότι ενδεχόμενη συντριπτική υπερψήφιση της Ε.Κ. στις εκλογές θα οδηγούσε τον βασιλιά σε παραίτηση και τη χώρα σε περιπέτειες. Διαδηλωτές καίνε φύλλα των εφημερίδων «Τα Νέα» και «Αθηναϊκή», επειδή εκδήλωσαν τάσεις υποστήριξης της λύσης Στεφανόπουλου.

12 Αυγούστου: Επίσημη πρόταση της αμερικανικής πρεσβείας προς το Στέιτ Ντιπάρτμεντ για (πρόσθετη;) χρηματική εξαγορά βουλευτών της Ε.Κ. που προσφέρονταν να αποστατήσουν απορρίπτεται από τα κεντρικά. Σύμφωνα με τον Ανζουτζ, η πρεσβεία εξακολουθεί να στηρίζει την αποστασία «εντός των ορίων των μέσων που διαθέτει».

16 Αυγούστου: Ανεξαρτητοποίηση των Τσιριμώκου και Στεφανόπουλου από την Ε.Κ. Παπανδρέου: «Κίρκη δυστυχώς αποδεικνύεται η Αυλή, η οποία με το δέλεαρ της εξουσίας εξευτελίζει τους ανθρώπους».

17 Αυγούστου: Μεγάλη συγκέντρωση κατά της αποστασίας στο γήπεδο του Παναθηναϊκού με αντιμοναρχικά συνθήματα, παρά την προσπάθεια της Ε.Κ. και της ΕΔΑ να αποφύγουν την ανακίνηση πολιτειακού.

18 Αυγούστου: Εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Τσιριμώκο, μετά από διαβούλευση του ίδιου και του Στεφανόπουλου με τον βασιλιά. Αρνηση του Μαρκεζίνη να τον υποστηρίξει λόγω του ΕΑΜικού παρελθόντος του. Αποκάλυψη από το «Βήμα» του μυστικού πρωτοκόλλου της 26.7.

19 Αυγούστου: Βίαιη διάλυση φοιτητικής διαδήλωσης, με 40 τραυματίες και 15 συλλήψεις.

20 Αυγούστου: Ορκωμοσία της κυβέρνησης Τσιριμώκου. Μετατροπή όλου του κέντρου της Αθήνας σε πεδίο μάχης από δεκάδες χιλιάδες διαδηλωτές, μέχρι το πρωί. Οδοφράγματα, ρίψη μολότοφ, πυρπόληση αυτοκινήτων, 101 τραυματίες και 226 συλλήψεις. Ο Τσιριμώκος καταγγέλλει ότι πρόκειται περί «καθαρώς επαναστατικής ωργανωμένης εκδηλώσεως» και απειλεί ότι «θα πέσουν κεφάλια», ενώ η ΕΔΑ κάνει λόγο για έργο «προβοκατόρων».

22 Αυγούστου: Σε επιστολή του προς τον Κ. Παπακωνσταντίνου, ο Καραμανλής σχολιάζει από το Παρίσι τις αιτίες της μέχρι στιγμής αποτυχίας της αποστασίας: «Την επομένην της απομακρύνσεως του Παπανδρέου όλαι αι λύσεις ήσαν και δυναταί και ακίνδυνοι. Ηδη, λόγω των διαπραχθέντων σφαλμάτων, όλαι κατέστησαν επικίνδυνοι. Ο Παπανδρέου θα ήτο δυνατόν να εξουδετερωθή εντός του πρώτου 48ώρου εάν οι διαχειρισθέντες την υπόθεσιν δεν αγνοούσαν την σημασίαν του αιφνιδιασμού και της αποφασιστικότητος. Η πολιτική δεν είναι παρά πόλεμος ψυχολογικός και τον κερδίζει εκείνος που εμπνέει πεποίθησιν και εάν θέλης και φόβον».

24 Αυγούστου: Προγραμματικές δηλώσεις Τσιριμώκου, με τη Βουλή ξανά περικυκλωμένη από πλήθη λαού.

26 Αυγούστου: Συνομιλία του Γ. Παπανδρέου με τον απερχόμενο α' γραμματέα της αμερικανικής πρεσβείας, Νταν Μπρούστερ, κι εκδήλωση της πρόθεσής του να δεχτεί τον σχηματισμό μεταβατικής κυβέρνησης που θα διενεργήσει εκλογές αφού πρώτα εκτονωθεί η πολιτική ένταση.

28 Αυγούστου: Αποτυχία του Τσιριμώκου να αποσπάσει ψήφο εμπιστοσύνης στη Βουλή: 135 υπέρ (98 ΕΡΕ και 37 αποστάτες), 159 κατά (134 Ε.Κ., 22 ΕΔΑ και 3 Κ.Π.) και 6 αποχές (Κ.Π., Αχιλλέας Καραμανλής της ΕΡΕ).

1-2 Σεπτεμβρίου: Συμβούλιο του στέμματος, με αποκλεισμό της ΕΔΑ, και συμμετοχή υπέργηρων πάλαι ποτέ πρωθυπουργών. Ο Παπανδρέου ζητά εκλογές, αποδεχόμενος τη διενέργειά τους από υπηρεσιακή κυβέρνηση Ε.Κ.-ΕΡΕ. Με εξαίρεση τον 85χρονο Στυλιανό Γονατά, όλοι οι υπόλοιποι υποστηρίζουν την άρνηση του Κωνσταντίνου να συναινέσει σε εκλογές, με επιχείρημα την «τρομοκρατία» που (υποτίθεται ότι) έχει επιβληθεί στη χώρα από τους... Λαμπράκηδες. Τελικά ο Κανελλόπουλος δηλώνει πως αποδέχεται τη διάλυση της Βουλής, υπό την προϋπόθεση ότι θα διενεργήσει τις εκλογές κυβέρνηση μειοψηφίας της ΕΡΕ. Διαφωνία του Κων/νου Δόβα, υπηρεσιακού πρωθυπουργού των εκλογών βίας και νοθείας του 1961, με το επιχείρημα ότι «δεν είναι δυνατόν εις 45 ημέρας να βάλωμεν εις την θέσιν των τους κομμουνιστάς».

4 Σεπτεμβρίου: Ο Παπανδρέου ανακοινώνει ότι δέχεται τον σχηματισμό κυβέρνησης Κανελλόπουλου, «προς διεξαγωγήν εκλογών εντός των συνταγματικών προθεσμιών». Ο Κανελλόπουλος συμφωνεί μόνο αν η κυβέρνησή του σχηματιστεί «άνευ όρων» και «προς αποκατάστασιν του νόμου και της ελευθερίας, ούτως ώστε η μεγάλη λαϊκή παράταξις [η ΕΡΕ], η οποία κυρίως υφίσταται τας συνεπείας της τρομοκρατίας, να ανακτήση, όσον το δυνατόν περισσότερον, την ελευθέραν αναπνοήν της».

5 Σεπτεμβρίου: Συνάντηση Παπανδρέου-Κανελλόπουλου στο Καστρί. Αντιδράσεις σκληροπυρηνικών στελεχών στους κόλπους της ΕΡΕ.

8 Σεπτεμβρίου: Υπαναχώρηση Κανελλόπουλου. Με επιστολή του προς τον Παπανδρέου ζητά ψήφο ανοχής (ή τον διορισμό άλλου πρωθυπουργού κοινή συναινέσει) για να διαλύσει τους Λαμπράκηδες και να πάρει «άμεσα και δραστικά μέτρα διά της εξαφάνισιν του φαινομένου της "μονίμου βίας" την οποίαν αι αντιδημοκρατικαί δυνάμεις, άριστα οργανωθείσαι κατά το διάστημα των δύο τελευταίων ετών, έχουν εξαπολύσει εις την χώραν». Δεδηλωμένος στόχος της πρότασης είναι να «σημειωθή η διάστασις Ε.Κ. και ΕΔΑ προ της διαλύσεως της Βουλής». Απόρριψη της πρότασης από τον Παπανδρέου.

15 Σεπτεμβρίου: Η Κ.Ο. της ΕΡΕ εγκρίνει τον σχηματισμό κυβέρνησης Στεφανόπουλου, με συμβολική συμμετοχή 1 υπουργού της ΕΡΕ κι 1 του Κ.Π.

17 Σεπτεμβρίου: Ορκωμοσία της κυβέρνησης Στεφανόπουλου, ύστερα από όργιο συναλλαγής με νέους αποστάτες.

19 Σεπτεμβρίου: Ομιλία Παπανδρέου σε τεράστιο πλήθος στη Θεσσαλονίκη: «Ποιος κυβερνά την Ελλάδα; Ο βασιλεύς ή ο λαός; [...] Είναι βέβαιον ότι δεν κινδυνεύει ο θρόνος. Οι Ηρακλείς του θρόνου κινδυνεύουν! Και τον ιδικόν των προσωπικόν κίνδυνον επονομάζουν κίνδυνον του θρόνου».

24 Σεπτεμβρίου: Ψήφος εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση Στεφανόπουλου, με 152 υπέρ (99 ΕΡΕ, 45 αποστάτες, 8 Κ.Π.) έναντι 148 κατά (126 Ε.Κ., 22 ΕΔΑ).