Το ΙΤΕ σε ευρωπαϊκά προγράμματα προστασίας των μνημείων

Επιστημονικός θρίαμβος του Ιδρύματος Τεχνολογίας και ΄Ερευνας (ΙΤΕ) σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αφού τρία Ινστιτούτα του έχουν πρωτεύοντα ρόλο στις μοναδικές δύο προτάσεις που εγκρίθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την αντιμετώπιση των μειζόνων πολλαπλών πλέον που απειλούν τα μνημεία λόγω της κλιματικής αλλαγής και των φυσικών καταστροφών.

Συγκεκριμένα τα Ινστιτούτα Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ, το Ινστιτούτο Υπολογιστικών Μαθηματικών σε συνεργασία με το Τμήμα Χημείας του Πανεπιστημίου Κρήτης, συμμετέχουν στο πρόγραμμα  HERACLES, «Ηρακλής»  μαζί με την Αρχαιολογική Εφορεία Ηρακλείου θα ασχοληθούν πρωτίστως με την προστασία της Κνωσού, του Κούλε και άλλων σημαντικών μνημείων του Νομού καθώς και με μία Ιταλική πόλη.                                                                                                                                                                                                          Το

Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών σε συνεργασία με την Αρχαιολογική Εφορεία Ρεθύμνου θα ασχοληθούν  στο πλαίσιο του προγράμματος STORM «Θυελλώδης» με το Ιστορικό Κέντρο της πόλης του Ρεθύμνου με άλλα πέντε μνημεία  και αρχαιολογικούς χώρους.   Το συνολικό ύψος της χρηματοδότησης για τους Ελληνικούς φορείς ανέρχεται  στο ποσό του 1.700.000 ευρώ.

Η χώρα μας που έχει ένα τεράστιο μνημειακό πλούτο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς καθώς και πάμπολλους ανοιχτούς αρχαιολογικούς χώρους, των οποίων απειλείται η ακεραιότητά τους από την κλιματική αλλαγή, τα ακραία καιρικά φαινόμενα και τις φυσικές καταστροφές. Η αλλοίωση ή η καταστροφή των -εξαιρετικά ευάλωτων- μνημείων Πολιτιστικής Κληρονομιάς θα έχει τεράστιες συνέπειες στρατηγικά σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, λόγω της πολιτιστικής τους σημασίας ως πηγή πληροφοριών για το ιστορικό παρελθόν αλλά και της οικονομικής και κοινωνικής τους βαρύτητας ως σύμβολα εθνικής ταυτότητας.              

Σύμφωνα με ανακοίνωση τοτ ΙΤΕ, «για την αντιμετώπιση των ιδιαίτερων αυτών θεμάτων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε πρόσκληση υποβολής ανταγωνιστικών ερευνητικών προτάσεων με θέμα "Αντιμετώπιση Κινδύνων και Κλιματική Αλλαγή" (Disaster Resilience & Climate Change, H2020-DRS-11-2015) στο πλαίσιο του ιδιαιτέρως ανταγωνιστικού Ευρωπαϊκού Προγράμματος Πλαισίου για την Έρευνα και την Καινοτομία, Horizon 2020. Στην πρόσκληση υπεβλήθησαν 42 αιτήσεις από κοινοπραξίες Ερευνητικών - Ακαδημαϊκών Ιδρυμάτων και εταιριών απ’ όλη την Ευρώπη.  Από αυτές, επιλέχθηκαν μόνο δύο (2): το HERACLES ("HEritage Resilience Against CLimate Events on Site" – "Ανθεκτικότητα της Πολιτιστικής Κληρονομιάς ενάντια στα κλιματικά γεγονότα στον συγκεκριμένο χώρο") και το STORM ("Safeguarding Cultural Heritage, Technical and Organisational, Resources Management" – "Προστατεύοντας την Πολιτιστική Κληρονομιά, διαχείριση τεχνικών και οργανωτικών πόρων").  Ειδικότερα για την συμμετοχή των Ινστιτούτων ανά γνωστικό αντικείμενο και επιστημονική περιοχή στην ίδια ανακοίνωση αναφέρεται: 

«Στα δύο αυτά έργα συμμετέχουν τρία (3) Ινστιτούτα του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), σε συνεργασία με τις Εφορείες Αρχαιοτήτων Ηρακλείου και Ρεθύμνου αλλά και με το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Το Ινστιτούτο Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ (ΙΗΔΛ) και το Ινστιτούτο Υπολογιστικών Μαθηματικών (ΙΥΜ) έχουν ενεργό ρόλο μαζί με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου και το Τμήμα Χημείας του Πανεπιστημίου Κρήτης στο Έργο HERACLES, το οποίο θα ασχοληθεί με την εκτίμηση κινδύνου, το σχεδιασμό και την προώθηση συστημάτων/λύσεων που θα αποκρίνονται στις ανάγκες προστασίας των μνημείων της Πολιτισμικής Κληρονομιάς έναντι των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, με έμφαση σε μνημεία του Ηρακλείου (αρχαιολογικός χώρος του ανακτόρου της Κνωσού και το Ενετικό Θαλάσσιο Φρούριο Rocca a Mare ή Κούλες) και σε μνημεία της Ιταλικής πόλης Gubbio.  Το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών (ΙΜΣ) σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου συμμετέχουν στο έργο STORM, το οποίο θα μελετήσει την βιώσιμη και αποτελεσματική προστασία και διαχείριση της πολιτισμικής κληρονομιάς σε έξι διαφορετικούς αρχαιολογικούς χώρους μεταξύ των οποίων το Ιστορικό Κέντρο του Ρεθύμνου>>. Ως προς την σημασία των προγραμμάτων αυτών  στην υποστήριξη του μνημειακού πλούτου από πλευράς Ι.Τ.Ε., τονίζεται :

«Τα δύο αυτά έργα αναμένεται να προσφέρουν λειτουργικές και αποτελεσματικές λύσεις για την υποστήριξη όλων των Φορέων και ειδικών που εμπλέκονται στη συντήρηση, διατήρηση και διαχείριση των χώρων Πολιτιστικής Κληρονομιάς (αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες, συντηρητές, υπεύθυνοι αρχαιολογικών χώρων και μνημείων, γεωφυσικοί, μετεωρολόγοι, πάροχοι υπηρεσιών ηλεκτρονικής πλατφόρμας πληροφόρησης, φορείς λήψης αποφάσεων και άσκησης πολιτικής κ.α.), τη μείωση του κατακερματισμού στον τομέα της προστασίας και της διαχείρισης της Ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς και την παροχή αποτελεσματικών προτάσεων και δεδομένων για να υποστηριχθούν οι πολιτικές διαχείρισης και προστασίας των κρατικών φορέων».

Η τόσο ισχυρή παρουσία του Ερευνητικού δυναμικού της Κρήτης στα μοναδικά δύο έργα που χρηματοδοτήθηκαν, ένα πολύ σημαντικό επίτευγμα, αποδεικνύει ακόμη μία φορά και πολύ εμφατικά την επιστημονική αρτιότητα και το ανταγωνιστικό προφίλ του Ερευνητικού-Εκπαιδευτικού οικοσυστήματος της Κρήτης, με πρωτοστατούντα τα Ινστιτούτα του ΙΤΕ. Επίσης η επιλογή χρηματοδότησης αυτών των δύο έργων αναδεικνύει τη μοναδική σημασία των μνημείων Πολιτισμικής Κληρονομιάς της Κρήτης καθώς και το υψηλού επιπέδου και αξιόπιστο έργο που επιτελείται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων του Ηρακλείου και την Εφορεία Αρχαιοτήτων του Ρεθύμνου. Οι φορείς της Κρήτης διαμορφώνουν μια ισχυρή κοινοπραξία από Ερευνητικά και Ακαδημαϊκά εργαστήρια αιχμής και υπεύθυνους διαχείρισης μνημείων μοναδικής πολιτισμικής αξίας. Μέσα στους 36 μήνες των δύο έργων οι Φορείς αυτοί θα απορροφήσουν στην Κρήτη συνολικά 1.700.000 ευρώ, μια σημαντική χρηματοδότηση για την υποστήριξη της ερευνητικής, ακαδημαϊκής και πολιτιστικής κοινότητας του νησιού.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ  ΗΡΑΚΛΗΣ

HERACLES: "HEritage Resilience Against CLimate Events on Site" – "Ανθεκτικότητα της Πολιτιστικής Κληρονομιάς ενάντια στα κλιματικά γεγονότα στον συγκεκριμένο χώρο"

Tο έργο έχει λάβει χρηματοδότηση από το πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας “Horizon 2020” της Ευρωπαϊκής Ένωσης . Το έργο έχει προϋπολογισμό 6.564.314 ευρώ και θα εκτελεσθεί από κοινοπραξία 16 φορέων προερχομένων από 7 χώρες (Ιταλία, Γαλλία, Γερμανία, Αυστρία, Πορτογαλία, Βέλγιο, Ελλάδα) με συντονιστή το CNR - Consiglio Nazionale delle Ricerche της Ιταλίας (Δρ. Giuseppina Padeletti, [email protected]).

Το έργο HERACLES έχει ως στόχο το σχεδιασμό, την επαλήθευση και την προώθηση αποκρίσιμων συστημάτων/λύσεων που θα ανταποκρίνονται στις ανάγκες προστασίας των μνημείων της Πολιτισμικής Κληρονομιάς έναντι των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, έχοντας ως προαπαιτούμενο μια ολιστική και διεπιστημονική προσέγγιση, η οποία εξασφαλίζεται με την συμμετοχή στο έργο εταίρων με διαφορετική τεχνογνωσία (τελικοί χρήστες, βιομηχανία/ΜΜΕ, επιστήμονες, συντηρητές, εκπρόσωποι δημοσίων φορέων και φορέων λήψης αποφάσεων και άσκησης πολιτικής). Το αποτέλεσμα του τριετούς έργου HERACLES θα είναι η ανάπτυξη ενός συστήματος που θα εκμεταλλεύεται μια ηλεκτρονική πλατφόρμα πληροφόρησης ικανή να συλλέξει και να ενσωματώσει πληροφορίες από πολλαπλές πηγές με σκοπό να παράσχει πλήρη και επικαιροποιημένη γνώση για την κατάσταση των μνημείων, ώστε να συνεισφέρει στη λήψη αποφάσεων για την ενίσχυσή τους έναντι της κλιματικής αλλαγής καθώς και να προτείνει νέες λύσεις για την προστασία και συντήρηση. Το πρόγραμμα θα συμβάλει επίσης στην εφαρμογή οδηγιών και πρωτοκόλλων όχι μόνο για μια μακροπρόθεσμα βιώσιμη συντήρηση των μνημείων της Πολιτισμικής Κληρονομιάς αλλά και για τη γενική διαχείριση των κινδύνων, ενώ οι μεθοδολογίες και οι στρατηγικές που θα χρησιμοποιηθούν στοχεύουν στη βελτίωση της συνειδητοποίησης της κοινωνικής και πολιτιστικής αξίας των μνημείων της Πολιτισμικής Κληρονομιάς από τις διαφορετικές κοινότητες. Επίσης σημαντικές δραστηριότητες του προγράμματος HERACLES θα είναι η δικτύωση και η ανταλλαγή γνώσης και εμπειριών.

Η Ελλάδα αντιπροσωπεύεται στο HERACLES από: α) δύο Ινστιτούτα του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), το Ινστιτούτο Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ και το Ινστιτούτο Υπολογιστικών Μαθηματικών, β) το τμήμα Χημείας του Πανεπιστημίου της Κρήτης και γ) την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου. Και οι τρεις ελληνικοί φορείς έχουν έδρα την Κρήτη διαμορφώνοντας μια ισχυρή κοινοπραξία από ερευνητικά και ακαδημαϊκά εργαστήρια αιχμής, καθώς και φορείς που διαχειρίζονται μνημεία μοναδικής πολιτισμικής αξίας. Μέσα στους 36 μήνες του προγράμματος οι τρεις ελληνικοί φορείς θα φέρουν στην Κρήτη συνολικά 1.150.000 ευρώ, ένα σημαντικό εισόδημα για την υποστήριξη της ερευνητικής, ακαδημαϊκής και πολιτισμικής κοινότητας του νησιού.

Παράλληλα, μια διεθνής συμβουλευτική επιτροπή που αποτελείται από 14 οργανισμούς και εμπειρογνώμονες διεθνούς εμβέλειας θα παρακολουθεί τις δραστηριότητες του HERACLES προκειμένου να μεγιστοποιηθεί η επιρροή και εμπλοκή των τελικών χρηστών κατά την εξέλιξη των διαφόρων επιπέδων του προγράμματος. Μεταξύ των εμπειρογνωμόνων ξεχωρίζουν οι έδρες της ΟΥΝΕΣΚΟ (UNESCO) για την «Διαχείριση Υδάτινων Πόρων και Πολιτισμού» (“Water Resources Management and Culture”) στην Περούτζια και Ρώμη και την «Επιστήμη και μηχανική των υλικών: ενέργεια, περιβάλλον, υγεία» (“Science and Ingegnerie des Materiaux: energie, environment, santé”) στο Στρασβούργο, καθώς και τρεις διευθύνσεις του Ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού: η Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων (κα. Μ. Μερτζάνη) και η Διεύθυνση Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων (κα. Σ. Χούλια), υπαγόμενες στη Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, και η Διεύθυνση Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων (κ. Δ. Σβολόπουλος) υπαγόμενη στη Γενική Διεύθυνση Αναστήλωσης, Μουσείων και Τεχνικών Έργων.

Η λειτουργική πλατφόρμα του HERACLES θα αξιολογηθεί σε μνημεία δυο διαφορετικών περιοχών, οι οποίες αποτελούν αντιπροσωπευτικές περιπτώσεις μελέτης για τον αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής στα Ευρωπαϊκά μνημεία: α) του Ηρακλείου της Κρήτης, που συμμετέχει με τον αρχαιολογικό χώρο του ανακτόρου της Κνωσού και το Ενετικό Θαλάσσιο Φρούριο (Rocca a Mare ή Κούλες) και β) της Ιταλικής πόλης Gubbio, μιας σημαντικής από πολιτισμικής άποψης περιοχής στην επαρχία της Ούμπρια, που διατηρεί σχεδόν αλώβητο το μνημειακό της απόθεμα από το Μεσαίωνα και την Αναγέννηση, ενώ σώζει τεκμήρια διαρκούς κατοίκησης από τη μέση παλαιολιθική περίοδο. 

ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ  STORM (ΘΥΕΛΛΩΔΗΣ)

Tο έργο έχει λάβει χρηματοδότηση από το πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας “Horizon 2020” της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το έργο έχει προϋπολογισμό 7.297.875  ευρώ και θα εκτελεσθεί από κοινοπραξία 22 φορέων (2 από τους οποίους είναι συνεργαζόμενοι φορείς) προερχομένων από επτά (7) χώρες (Αυστρία, Γερμανία, Ελλάδα, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιταλία, Πορτογαλία, Τουρκία). Το έργο συντονίζει το ENG - Engineering Ingegneria Informatica της Ιταλίας (Δρ. Silvia Boi, [email protected]).

Το έργο STORM σχεδιάζει να παρουσιάσει μία ολοκληρωμένη πλατφόρμα που θα παρέχει εργαλεία και υπηρεσίες, τόσο σε μακρο–κλίμακα για την παρουσίαση μιας  ολοκληρωμένης πρότασης διαχείρισης των μνημείων, όσο και σε μικρο-κλίμακα για τη βελτίωση συγκεκριμένων διαδικασιών προστασίας και πρόληψης κινδύνων. Μια καινοτομία του STORM είναι η προώθηση ενός πλαισίου το οποίο θα υποστηρίζει όλα τα παραπάνω, επιτρέποντας την αντιμετώπιση συγκεκριμένων προβλημάτων με απλές διαδικασίες, με ταυτόχρονη υποστήριξη της βελτίωσης των διαδικασιών αυτών από τους ενδιαφερόμενους φορείς. Το STORM έχει ως στόχο να παρέχει κρίσιμα εργαλεία λήψης αποφάσεων σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Κληρονομιάς που επηρεάζονται από την κλιματική αλλαγή και τις φυσικές καταστροφές. Αυτό θα παρέχει μια νέα καινοτόμο δυνατότητα βελτίωσης των εφαρμοζόμενων διαδικασιών που σχετίζονται με τρεις συγκεκριμένους τομείς που αποτελούν του πυλώνες του έργου: Πρόληψη, Παρέμβαση και Πρακτικές, Σχεδιασμός και Διαδικασίες.

Tο έργο STORM αποσκοπεί στον καθορισμό, την ανάπτυξη και την αξιολόγηση ενός τεχνολογικά ολοκληρωμένου πλαισίου για την παροχή οικο-καινοτόμων, οικονομικά αποδοτικών και συνεργατικών μεθοδολογιών, τεχνικών και υπηρεσιών για την βελτίωση της διαφύλαξης, προστασίας και συντήρησης των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς, προκειμένου να μετριασθεί η επίδραση των συχνότερων και συνεχώς εντονότερων κλιματικών φαινομένων και φυσικών καταστροφών και να μειώσει τις συνέπειες των φθορών που ήδη έχουν συμβεί. Χάρη σε αυτό το όραμα, όλοι οι φορείς που εμπλέκονται στη διαχείριση και τη διατήρηση των μνημείων της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Κληρονομιάς θα επωφεληθούν από τα αποτελέσματά του (αρχιτέκτονες, συντηρητές, αρχαιολόγοι, επιμελητές αρχαιολογικών χώρων, σεισμολόγοι, μετεωρολόγοι, εμπειρογνώμονες κλιματικών αλλαγών, προμηθευτές αισθητήρων, πάροχοι υπηρεσιών ΤΠΕ, πολιτική προστασία, οργανώσεις διάσωσης, φορείς χάραξης πολιτικής και λήψης αποφάσεων, και προφανώς οι πολίτες και επισκέπτες του χώρου).

Στην πραγματικότητα, το STORM θα εξετάσει και θα προτείνει μια σειρά καινοτόμων μοντέλων πρόβλεψης και εξελιγμένων μη-επεμβατικών και μη-καταστρεπτικών μεθόδων αποτύπωσης και διάγνωσης για την αποτελεσματική πρόβλεψη των περιβαλλοντικών αλλαγών και για την ανάδειξη των απειλών και των συνθηκών που θα μπορούσαν να βλάψουν τα υλικά και τις δομές των μνημείων  Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Στο πλαίσιο του έργου θα υλοποιηθεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα που θα συμπεριλαμβάνει καινοτόμους αισθητήρες (π.χ. αισθητήρες ενδο-φθορισμού και ασύρματους ακουστικούς αισθητήρες), κληροδότηση συστημάτων, πλατφόρμες τεχνολογίας αιχμής (συμπεριλαμβανομένων LiDAR και UAV) καθώς και τεχνικών πληθοπορισμού για τη διάχυση της γνώσης. Επιπλέον το STORM στόχο έχει να καθορίσει πόσο επηρεάζονται από τις ακραίες καιρικές συνθήκες διαφορετικής αντοχής υλικά, δομές και κτίρια και να ορίσει τους κινδύνους που συνδέονται με τις κλιματικές συνθήκες ή τις φυσικές καταστροφές, προσφέροντας βελτιωμένες και αποτελεσματικές στρατηγικές, συστήματα και τεχνολογίες για την προσαρμογή και την προστασία των διαφορετικών υλικών και κατασκευών. Ένα σημαντικό αποτέλεσμα του STORM θα είναι μια πλατφόρμα συνεργασίας για την συνδυασμένη συλλογή και ενίσχυση γνώσεων, διαδικασιών και μεθοδολογιών αναφορικά με την βιώσιμη και αποτελεσματική προστασία και διαχείριση της ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς.

Το STORM, καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου εργασιών του, θα υποστηρίζεται επίσης από τον ICCROM ως συνεργαζόμενο φορέα, ένα διακυβερνητικό οργανισμό αφιερωμένο στη διατήρηση και συντήρηση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς που ιδρύθηκε από την UNESCO, αποσκοπώντας να ενισχύσει την επίδραση της διάδοσης του έργου μέσω των διαφόρων διαύλων του.

Τα αποτελέσματα του STORM θα δοκιμαστούν σε σχετικές μελέτες σε πέντε διαφορετικές χώρες: Ιταλία (Θέρμες του Διοκλητιανού, Ρώμη), Ελλάδα (Ιστορικό Κέντρο του Ρεθύμνου, Κρήτη), Ηνωμένο Βασίλειο (Αρχαιολογικό Πάρκο Μελλόρ, Μάντσεστερ), Πορτογαλία (ρωμαϊκά ερείπια της Τροίας), Τουρκία (Έφεσος Ανατολίας) και σε ακόμη μία περιοχή η οποία είναι υπό την επίβλεψη του συνεργαζόμενου φορέα διαχείρισής της  (Πομπηία, Ιταλία). Οι προαναφερόμενες  περιοχές, οι οποίες χαρακτηρίζουν με τον καλύτερο τρόπο την πλούσια Ευρωπαϊκή Πολιτιστική κληρονομιά, έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά και αντιπροσωπεύουν μια πρόκληση ως προς την αντιμετώπιση διαφορετικών προβλημάτων και κινδύνων προερχομένων από την κλιματική αλλαγή, παράλληλα με την ανθρωπογενή επίδραση.

Η Ελλάδα αντιπροσωπεύεται στο STORM από το Εργαστήριο Γεωφυσικής-Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης και Αρχαιοπεριβάλλοντος του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου και το τμήμα Ηλεκτρονικών Μηχανικών Τ.Ε. του Ανώτατου Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα.