Από τη Βάρκιζα ώς τη διαγραφή του και την αυτοκτονία του

Η αντίστροφη μέτρηση για τον Αρη Βελουχιώτη, η πορεία του δηλαδή προς τον θάνατο, ουσιαστικά αρχίζει από την υπογραφή της συμφωνίας της Βάρκιζας στην οποία ήταν κάθετα αντίθετος αν και υπέγραψε την εφαρμογή της, δηλαδή τη διαταγή για τη διάλυση του ΕΛΑΣ.

Ο στρατηγός Στ. Σαράφης μάς πληροφορεί σχετικά με αυτό το ζήτημα:

«Οταν ετοιμάστηκε η διαταγή, κάλεσα τον Αρη να την υπογράψουμε, αλλά αρνήθηκε λέγοντας πως δεν ήταν ανάγκη να υπογράψει και αυτός και πως έφθανε η δική μου υπογραφή.

Γνωρίζοντας ότι ήταν κατά της εφαρμογής της συμφωνίας και ότι θα παρουσιαζόταν πως αυτός είχε τη σωστή γνώμη και γραμμή, του δήλωσα κατηγορηματικά ότι αν δεν υπέγραφε, τότε κι εγώ δεν θα υπέγραφα.

Του ζήτησα δε να αποταθεί στο κόμμα που ανήκε και να ζητήσει τις αποφάσεις του. Την ίδια μέρα ο Αρης μού ανακοίνωσε ότι θα υπέγραφε τη διαταγή.

Ετσι εκδώσαμε τη διαταγή που καθόριζε την έναρξη της αποστράτευσης στις 15 του Φλεβάρη»

(Στέφανου Σαράφη: «Μετά τη Βάρκιζα», εκδόσεις ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ, Αθήνα 1979, σελ. 15- 16).

«…τώρα είναι και έξω από την όρεξή μου καθετί άλλο»

Δύο ημέρες μετά την υπογραφή της Βάρκιζας ο Αρης στέλνει ένα υπόμνημα προς το Π.Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ. Σ’ αυτό- πέρα από τα όσα άλλα λέει και προτείνει- υπάρχει μια φράση που δείχνει πολλά για τα όσα εξελίχθηκαν στη συνέχεια αλλά και τη δική του δύσκολη κατάσταση.

«Παίρνω παράδειγμα τον εαυτό μου και το λέω με ειλικρίνεια. Σ’ όποια δουλειά κι αν με βάλετε δε θ’ αποδώσω ποτέ όσα σε στρατό και πόλεμο. Αλλωστε, τώρα είναι και έξω από την όρεξή μου καθετί άλλο»

(Γρ. Φαράκος: «Αρης Βελουχιώτης- Το χαμένο αρχείο- Αγνωστα κείμενα», εκδόσεις ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, Αθήνα 1997, σελ. 333-334).

Είναι σαφές επομένως ότι τα όσα επακολούθησαν στη συνέχεια αφορούν τη διαφωνία του Αρη με τη συμφωνία της Βάρκιζας και στην άρνησή του, στην αδυναμία του, ή στη μη θέλησή του να ασχοληθεί με οτιδήποτε άλλο πέρα από τον στρατό και τον πόλεμο.

Ο συνδυασμός αυτών ήταν χωρίς αμφιβολία το εκρηκτικό μείγμα που τελικά αποδείχτηκε καταστροφικό για τον ίδιο.

Το νέο ΕΑΜ και ο νέος ΕΛΑΣ

Οπως είναι γνωστό, λίγο μετά την υπογραφή της συμφωνίας της Βάρκιζας ο Αρης επιχείρησε να ανασυγκροτήσει το ΕΑΜ και να φτιάξει ένα νέο μέτωπο, το οποίο το ονόμασε Μέτωπο Εθνικής Ανεξαρτησίας (ΜΕΑ).

Επίσης επιχείρησε να ανασυγκροτήσει τον ΕΛΑΣ φτιάχνοντας τον νέο ΕΛΑΣ ή «ΕΛΑΣ-Ν», όπως τον ονόμασε. Μαζί με τους συντρόφους του που τον ακολούθησαν συνέταξε «Προγραμματικές θέσεις» και «Διακήρυξη» του ΜΕΑ, ενώ στον ΕΛΑΣ-Ν υπήρχε κείμενο όρκου και διαδικασία ορκωμοσίας.

Τα κείμενα αυτά ποτέ δεν εκτυπώθηκαν και ποτέ δεν διακινήθηκαν πλατιά εκείνη την εποχή. Εγιναν γνωστά σε έναν πολύ στενό κύκλο.

Το ΜΕΑ ποτέ δεν πήρε σάρκα και οστά και ο ΕΛΑΣ-Ν σε όλη τη διάρκειά του παρέμεινε ένα πολύ μικρό αντάρτικο σχήμα πιστών συντρόφων του Αρη.

Οπως λέει ο Γρ. Φαράκος, στο προαναφερόμενο βιβλίο του, τα πρακτικά ορκωμοσίας ανταρτών στον Νέο ΕΛΑΣ αναφέρουν 92 άτομα ενώ ορκωμοσίες γίνονταν από τις 24-2-1945 ώς τις 2-6-1945.

Από τα ιδρυτικά κείμενα του ΜΕΑ και τον όρκο του Νέου ΕΛΑΣ προκύπτει αβίαστα ότι ο Αρης δεν κατανοούσε τις νέες συνθήκες της αγγλικής κατοχής, ιδιαίτερα δε τον ποιοτικά διαφορετικό χαρακτήρα αυτής της κατοχής σε σχέση με την τριπλή φασιστική κατοχή της χώρας στα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Τα κείμενα αυτά θέτουν το ζήτημα της πάλης κατά της αγγλικής κατοχής με τον ίδιο τρόπο που ετίθετο στα κείμενα του ΕΑΜ όταν οι δυνάμεις κατοχής ήταν οι Γερμανοί, οι Ιταλοί και οι Βούλγαροι φασίστες, λες και δεν είχε συμβεί τίποτα στη χώρα από τον Σεπτέμβρη του ’41 που δημιουργήθηκε το ΕΑΜ.

Ηταν φανερό πως τόσο ο Αρης όσο και οι άμεσοι συνεργάτες του δεν κατανοούσαν ότι η αγγλική κατοχή δεν εντασσόταν στο πλαίσιο ενός παγκοσμίου πολέμου για τη δημιουργία μιας νέας φασιστικής τάξης όπως συνέβαινε την περίοδο 1941-1944.

Τα αγγλικά στρατεύματα βρίσκονταν στην Ελλάδα για να εμποδίσουν κοινωνικές αλλαγές και να επιβάλουν την παλινόρθωση της αστικής τάξης που είχε ξεθεμελιωθεί από την κρατική εξουσία στα χρόνια της πρώτης κατοχής, για να επανεντάξουν τον παλινορθωμένο ελληνικό καπιταλισμό στο διεθνές καπιταλιστικό σύστημα, να ξαναοικοδομήσουν δηλαδή τις σχέσεις εξάρτησης που υπήρχαν προπολεμικά.

Η ρήξη με το ΚΚΕ

Οπως και να ‘χει η γενικότερη στάση του Βελουχιώτη μετά τη Βάρκιζα τον έφερε σε σύγκρουση με το κόμμα του.

Ιδιαίτερα το γεγονός ότι ενώ -κάνοντας συμβιβασμό με την ηγεσία του ΚΚΕ- μπήκε με το τμήμα του στην Αλβανία, ξαναγύρισε πίσω και κατευθύνθηκε προς τη νότια Ελλάδα. Αυτή του η κίνηση ήταν και η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι.

Το ΚΚΕ κατήγγειλε τη στάση του με δήλωση του Ν. Ζαχαριάδη- εξ ονόματος της Κ.Ε. του Κόμματος- η οποία δημοσιεύτηκε στον «Ριζοσπάστη» στις 12-6-1945.

Η δήλωση εκείνη έλεγε:

«Ο σ. Ζαχαριάδης μας ανεκοίνωσε ότι η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ, αφού συζήτησε πάνω σε εκθέσεις που ήρθαν από διάφορες κομματικές οργανώσεις, αποφάσισε να καταγγείλει ανοικτά την ύποπτη και τυχοδιωκτική δράση του Αρη Βελουχιώτη (Θανάση Κλάρα ή Μιζέρια).

»Ο Βελουχιώτης, και ύστερα από τη σύναψη της συμφωνίας της Βάρκιζας, συνέχισε τη δράση του.

Η δράση αυτή, που μονάχα την αντίδραση μπορούσε να εξυπηρετήσει, γιατί της έδινε όπλα για να χτυπά το ΚΚΕ, να παραβιάζει τη συμφωνία της Βάρκιζας και να δικαιολογεί τα εγκλήματά της, δεν επιτρέπει πια καμιά καθυστέρηση για την ανοικτή καταγγελία του Αρη Βελουχιώτη.

Οπως είνε γνωστό, ο Βελουχιώτης (Θανάσης Κλάρας) στον καιρό της δικτατορίας του Μεταξά είχε πιαστεί και είχε κάνει δήλωση μετάνοιας και αποκήρυξης του ΚΚΕ».

Τέσσερις ημέρες αργότερα, στις 16-6-1945 δημοσιεύτηκε στον «Ριζοσπάστη» η απόφαση για την διαγραφή του Αρη η οποία έχει ως εξής:

«Το Πολιτικό Γραφείο ενέκρινε τη δημοσίευση στο Ριζοσπάστη της απόφασης της 11ης Ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής (σ.σ. συνήλθε αρχές Απρίλη του 1945) για τον Αρη Βελουχιώτη (Θανάση Κλάρα ή Μιζέρια). 

Ο Κλάρας, αφού μια φορά πρόδωσε και αποκήρυξε το ΚΚΕ γιατί λύγισε μπροστά στην τρομοκρατία του Μανιαδάκη, ξαναζήτησε στον καιρό του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα να ξαναγοράσει με το αίμα του την προδοσία του εκείνη που αναγνώρισε και καταδίκασε.

Το ΚΚΕ του ΄δωσε τη δυνατότητα αυτή. Σήμερα όμως, σε μια δύσκολη και κρίσιμη στιγμή, από δειλία και φόβο, παρά τις υποσχέσεις και τη συμφωνία που στα λόγια έδειξε, απειθαρχεί πάλι, ξαναπροδίνει το ΚΚΕ με την τυχοδιωκτική και ύποπτη δράση του, που μονάχα τον εχθρό ωφελεί.

Στο ΚΚΕ δεν έχει θέση κανένας, οσοδήποτε ψηλά κι αν στέκει και οσοδήποτε μεγάλος κι αν είνε, όταν οι πράξεις του δε συμβιβάζονται με το κοινό συμφέρον και όταν παραβιάζεται η δημοκρατική εσωκομματική πειθαρχία»

(βλ. «Το ΚΚΕ – Επίσημα κείμενα», εκδόσεις ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ, τόμος 6ος, σελ. 21).

Το τέλος

Την ημέρα που δημοσιεύτηκε η απόφαση της διαγραφής του, ο Αρης είχε ήδη δώσει τέλος στη ζωή του. Στον θάνατο τον ακολούθησε και ο πιστός του αντάρτης ο Τζαβέλας.

Οι διώκτες τους αποκεφάλισαν τους δύο νεκρούς συντρόφους και κρέμασαν τα κεφάλια τους, από τις 18 ώς τις 20 Ιούνη σ' ένα φανοστάτη στα Τρίκαλα.

Για την αυτοκτονία του Αρη έχουν πολλά γραφτεί. Και για το πώς έγινε και για την αιτία που την προκάλεσε.

Ο πιο διαδεδομένος ισχυρισμός θέλει τον Αρη να αυτοκτόνησε είτε γιατί δεν άντεξε την αποκήρυξή του από το κόμμα είτε γιατί μ΄ αυτό τον τρόπο ήθελε να εκφράσει την πολιτική του διαμαρτυρία για το γεγονός της αποκήρυξης.

Αν δεχτούμε αυτό τον ισχυρισμό τότε θα πρέπει να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι ο Αρης ήταν εντελώς αφελής ή ένας συναισθηματικός τύπος που δεν πολυκαταλάβαινε τη σημασία των ενεργειών του.

Είναι όμως δυνατό να δεχτούμε κάτι τέτοιο για τον Αρη; Μπορούμε δηλαδή να υποθέσουμε πως δεν αντιλαμβανόταν ότι οδηγούνταν εκτός ΚΚΕ -και η διαγραφή του θα καθίστατο τυπικό ζήτημα- όταν αποφάσιζε να εναντιωθεί στην πολιτική του κόμματος μετά τη Βάρκιζα, να προχωρήσει σε νέο αντάρτικο, να επιχειρήσει να φτιάξει το Νέο ΕΛΑΣ και το νέο ΕΑΜ;

Αν υποθέσουμε κάτι τέτοιο τότε δεν μιλάμε για τον Αρη αλλά για κάποιον άλλον.

Ο Αρης αποφάσισε την αυτοκτονία του, αφού ήταν έξω από την όρεξή του κάθε τι άλλο εκτός από πόλεμο, όταν πλέον συνειδητοποίησε ότι το εγχείρημά του είχε οδηγηθεί σε πλήρη αδιέξοδο.

Τρεις μέρες μετά τον θάνατό του, στις 19 Ιουνίου 1945, ο «Ριζοσπάστης» έγραφε, ανάμεσα σε άλλα, στην πρώτη του σελίδα:

«Ο τόσο τραγικός θάνατος του Αρη Βελουχιώτη προκαλεί θλίψη ανάμεσα στους πραγματικούς πατριώτες και αγωνιστές της εθνικής ιδέας.

Γιατί ανεξάρτητα από τη θέση που πήρε μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, θέση που αντικειμενικά εξυπηρετούσε την αντίδραση, δεν μπορεί και δεν επιτρέπεται να ξεχνάει κανείς ότι ο Αρης Βελουχιώτης ήταν ένας από τους πρωτοπόρους του αγώνα της αντίστασης, από τους πρωταθλητές για την οργάνωση του αντάρτικου κινήματος».

Μια μαρτυρία για το τέλος

Αυτόπτες μάρτυρες στον θάνατό του ήταν οι σύντροφοί του Βαγγέλης Γκονέζος και ο Γιάννης Νικολόπουλος (Λέων).

Ο Βαγγέλης Γκονέζος, σε μια έκθεσή προς την ηγεσία του ΚΚΕ, με ημερομηνία 9/8/1955 γράφει για τον θάνατο του Αρη:

«Κατά το βράδυ ο εχθρός, αφού έπιασε τους παρατηρητές μας, μας κύκλωσε κι άρχισε από κοντά να μας βάζει. Κινηθήκαμε προς το ποτάμι του Μυρόφυλλου.

Πριν φθάσουμε κάτω, ο Βελουχιώτης έβγαλε το περίστροφο και μας είπε ‘‘έζησα 42 χρόνια και καλά και άσχημα. - Εσείς σκεφθείτε τι θα κάνετε - γεια σας‘‘. Κι αυτοκτόνησε.

Γύρισε κι ο Τζαβέλας στο ίδιο μέρος άνοιξε μια χειροβομβίδα κι αυτοκτόνησε. 

Στο ίδιο μέρος σκοτώθηκε κι ένας σύντροφος με το ψευδώνυμο Γεροκόζιακας. Εγώ κι ένας Επονίτης Λέων, ο οποίος είχε τραυματιστεί ελαφρά στο κεφάλι μείναμε κυκλωμένοι και κρυμμένοι κάτω από μια πέτρα στο νερό τρεις μέρες.

Από κει βλέπαμε όλες τις κινήσεις. Την επόμενη μέρα αυτοί κατέβηκαν στη χαράδρα και κόψανε το κεφάλι, τα δυο χέρια και τα δυο πόδια από το γόνα και κάτω του Αρη. Επίσης το κεφάλι και το δεξί χέρι του Τζαβέλα.

Την τρίτη μέρα το βράδυ περάσαμε από τα πτώματα γιατί από εκεί ήταν το πέρασμά μας και φύγαμε προς το Ελληνικό.

Ο Λέων έφυγε για το Βαθύρεμα γιατί εκεί είχε έναν παπά γνωστό κι εγώ έφυγα για τα Τζουμέρκα».

Τα ίδια περίπου -με περισσότερες λεπτομέρειες- αναφέρει ο Γκονέζος στο βιβλίο του «Αρης Βελουχιώτης- Μια μεγάλη και τραγική μορφή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα», Αθήνα 1986, σελ. 71-76).