Ο αξεπέραστος άθλος της νεολαίας

Στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης κατά της τριπλής φασιστικής κατοχής η ελληνική νεολαία έγραψε τις δικές της ξεχωριστές σελίδες καθώς συμμετείχε σε όλες τις μορφές αγώνα που χρησιμοποίησε ο ελληνικός λαός για να πετύχει την απελευθέρωσή του.

Η συντριπτική πλειοψηφία των νέων ανθρώπων της εποχής δραστηριοποιήθηκε και εκφράστηκε μέσα από το ΕΑΜικό κίνημα.

Αρχικά μέσω του ΕΑΜ Νέων που ιδρύθηκε στην Αθήνα στις 5 Φλεβάρη 1942 από τις Οργανώσεις νεολαίας ΟΚΝΕ, ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΝΕΩΝ και ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΝΕΑ.

Στη συνέχεια μέσω της ΕΠΟΝ, της μεγαλύτερης νεολαιίστικης οργάνωσης σε όλη τη σύγχρονη ελληνική ιστορία.

Το ΕΑΜ Νέων ήταν μια συμμαχία, ένα μέτωπο, νεολαιίστικων οργανώσεων οι οποίες διατηρούσαν την οργανωτική και πολιτική τους αυτοτέλεια.

Αντίθετα η ΕΠΟΝ ήταν μια ενιαία οργάνωση νεολαίας που ως ποιοτική συνέχεια του ΕΑΜ Νέων προήλθε μέσα από την αυτοδιάλυση και συγχώνευση των οργανώσεων νεολαίας που συμμετείχαν στη συγκρότησή της.

Από το ΕΑΜ Νέων στην ΕΠΟΝ

Η ΕΠΟΝ ιδρύθηκε ύστερα από πρωτοβουλία και απόφαση, στις 14 Ιανουαρίου του 1943, της Κ.Ε. του ΕΑΜ ΝΕΩΝ. Στην ιστορική εκείνη απόφαση, ανάμεσα σε άλλα, αναφερόταν (1): «Μπροστά στους νέους της χώρας μας ανοίγονται καινούργιοι μεγάλοι αγώνες που μόνο ενωμένοι ο ένας κοντά στον άλλο θα μπορέσουμε να τους φέρουμε στο νικηφόρο τέλος τους. Η σημερινή κρίσιμη καμπή του αγώνα απαιτεί την πιο πλατιά ενότητα στους σκοπούς, τη δράση και την οργάνωση της νέας γενιάς. Μονάχα μια πλατιά ενιαία εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση όλων των νέων θα σταθεί αντιμέτωπη στα μέτρα εξόντωσης του καταχτητή. Μονάχα μία τέτοια οργάνωση θα οδηγήσει την νέα γενιά στην κατάχτηση της εθνικής λευτεριάς, την κατοχύρωση ενός λαοκρατικού καθεστώτος και την εξασφάλιση των δικαιωμάτων των νέων στη ζωή και τον πολιτισμό».

Επειτα από αυτή την απόφαση, το εναρκτήριο λάκτισμα για τη νέα εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση των νέων είχε δοθεί. Η προετοιμασία ίδρυσής της ξεκίνησε αμέσως.

Οι ξεχωριστές οργανώσεις νεολαίας του ΕΑΜ Νέων προχώρησαν στις σχετικές αποφάσεις και προετοιμασίες ενώ την 1η Φεβρουαρίου του 1943 πραγματοποιήθηκε σύσκεψη στην οποία συμμετείχαν αντιπρόσωποι των τριών μεγαλύτερων οργανώσεων νεολαίας που ανήκαν σε κόμματα του ΕΑΜ (ΟΚΝΕ, Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία και Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία).

Στη σύσκεψη αφού συζητήθηκε η προαναφερόμενη απόφαση της Κ.Ε. του ΕΑΜ Νέων αποφασίστηκε «α) ότι οι τρεις παραπάνω οργανώσεις θα δώσουν όλες τους τις δυνάμεις και θα κάνουν το παν για την πραγματοποίηση της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης της νέας γενιάς… και β) ότι θ’ αντιμετωπίσουν άμεσα όλα τα οργανωτικά προβλήματα που συνδέονται με την ενοποίηση της Νέας Γενιάς της χώρας μας».

Οταν όλα ήταν έτοιμα, η Κ.Ε. του ΕΑΜ Νέων αποφάσισε τη δημιουργία της νέας Οργάνωσης που θα ονομαζόταν Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ). Στην απόφαση αυτή αναφερόταν ο ενιαίος χαρακτήρας της νέας Οργάνωσης με την αυτοδιάλυση των ξεχωριστών οργανώσεων και υπογραμμιζόταν ότι: «Μπρος στον κίνδυνο του ολοκληρωτικού αφανισμού της νέας γενιάς απ’ την πείνα και την επιστράτευση, την ομηρία και την ομαδική σφαγή των αθώων, με βαθιά κατανόηση των κοινών πόθων και ιδανικών η Κ.Ε. του ΕΑΜΝ πήρε την απόφαση της δημιουργίας μιας γιγάντιας και μονολιθικής Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωση Νέων… Η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση είναι εθνικοαπελευθερωτική στις συνθήκες της υποδούλωσης και πέρα απ’ αυτές μια οργάνωση αντιφασιστική- προοδευτική, αντιπολεμική- φιλειρηνική» (2).

Η ιδρυτική σύσκεψη

Η ιδρυτική σύσκεψη της ΕΠΟΝ πραγματοποιήθηκε σε συνθήκες παρανομίας στις 23 Φεβρουαρίου του 1943, σε ένα σπίτι στην οδό Δουκίσσης Πλακεντίας 3 στους Αμπελόκηπους.

Στη σύσκεψη πήραν μέρος αντιπροσωπείες από τις παρακάτω οργανώσεις: «Αγροτική Νεολαία Ελλάδος», «Ενιαία Εθνικοαπελευθερωτική Εργατοϋπαλληλική Νεολαία», «Ενιαία Μαθητική Νεολαία», «Ενωση Νέων Αγωνιστών Ρούμελης», «Θεσσαλικός Ιερός Λόχος», «Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία», «Λεύτερη Νέα», «Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδος», «Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδος», «Φιλική Εταιρεία Νέων».

Επίσης συμμετείχαν τα μέλη της Κ.Ε. του ΕΑΜΝ, αντιπροσωπείες του ΕΑΜΝ Μακεδονίας και Πελοποννήσου καθώς και αντιπροσωπεία του εθνικού συμβουλίου των φίλων της νέας Γενιάς.

Με την ίδρυση της ΕΠΟΝ οι προαναφερόμενες οργανώσεις αυτοδιαλύθηκαν και συγχωνεύτηκαν στις γραμμές της. Το αυτό ίσχυσε και για το ΕΑΜ Νέων που ήταν τμήμα νεολαίας του ΕΑΜ και είχε ιδρυθεί στις 5 Φλεβάρη 1942 στην Αθήνα με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ και με τη συμμετοχή, αρχικά, των οργανώσεων «Φιλική Εταιρεία Νέων», «Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία», «Δημοκρατική Ενωση Νέων» και «Ελευθέρια».

Η ΕΠΟΝ, σύμφωνα με τα ιδρυτικά της κείμενα και το καταστατικό της, ως σκοπούς είχε (3):

■ Την εθνική απελευθέρωση, την πλέρια ανεξαρτησία και ακεραιότητα της Ελλάδας με καθημερινό και αδιάκοπο αγώνα.

■ Την υπεράσπιση των συμφερόντων και δικαιωμάτων της νέας γενιάς στη ζωή, στη μόρφωση και στον πολιτισμό.

■ Την εξολόθρευση του φασισμού τόσο στα χρόνια τη κατοχής όσο και μετά με όποια μορφή κι αν παρουσιαζόταν.

■ Τον αγώνα κατά των ιμπεριαλιστικών πολέμων για την κατοχύρωση της ειρήνης με βάση την αυτοδιάθεση των λαών και νεολαιών και την αδελφική συνεργασία τους.

■ Την ανοικοδόμηση της Ελλάδας από τα ερείπια του πολέμου προς το συμφέρον και την ευημερία ολόκληρου του λαού της.

Κεντρικό δημοσιογραφικό όργανο της ΕΠΟΝ ήταν η «Νέα Γενιά» που στα χρόνια της αντίστασης κυκλοφορούσε σαν εφημερίδα και μετά την Βάρκιζα σαν περιοδικό. Τα ΕΠΟΝίτικα έντυπα ήταν δεκάδες σε όλη τη χώρα.

Σελίδες ηρωισμού

Στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης, αλλά και μετά, η ΕΠΟΝ έγραψε απαράμιλλες σελίδες ηρωισμού. Η παρουσία της αποδείχτηκε αναντικατάστατη και η συμβολή της στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα μοναδική.

Από τις γραμμές της πέρασαν 600 με 700 χιλιάδες νέοι και νέες, από τους οποίους 35 χιλιάδες έγιναν ανταρτοεπονίτες μαχητές του ΕΛΑΣ και 36 χιλιάδες αγωνίστηκαν στον ΕΛΑΣ των πόλεων, στον εφεδρικό ΕΛΑΣ και στα έμπεδα.

Σε 1.300 υπολογίζονται οι ΕΠΟΝίτες αντάρτες που έπεσαν στο πεδίο της μάχης ενώ άγνωστος παραμένει ο αριθμός αυτών που έπεσαν στις διαδηλώσεις των πόλεων, που εκτελέστηκαν, που πέθαναν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ή που πιάστηκαν και βασανίστηκαν από τις αρχές κατοχής και τα όργανά τους (4).

Μ’ αυτή τη δράση και μ’ αυτές τις θυσίες κέρδισε την εκτίμηση και την αναγνώριση όλων των αντιστασιακών νεολαιών της Ευρώπης ως η κορυφαία, η μοναδική νεολαιίστικη οργάνωση της Ελληνικής Εθνικής Αντίστασης.

Η δύναμη, η δράση και η επιρροή της ΕΠΟΝ, ήταν τεράστια στους νέους ανθρώπους. Ποτέ άλλοτε το κίνημα νεολαίας δεν έφτασε σε αυτά τα επίπεδα. Ακριβώς γι’ αυτό τον λόγο- και για τις προοδευτικές της ιδέες-, προκάλεσε την οργή και το μίσος της ντόπιας και ξένης αντίδρασης, με αποτέλεσμα να υποστεί ανείπωτους διωγμούς στη μεταπελευθερωτική περίοδο και ιδιαίτερα στην περίοδο μετά τη Βάρκιζα με τελική κατάληξη, στα τέλη του 1947, με τον περιβόητο Ν. 509, να τεθεί εκτός νόμου.

Επειτα από αυτή την εξέλιξη η ΕΠΟΝ πέρασε στην παρανομία ενώ στις αρχές του 1949 ανασυγκροτήθηκε στο βουνό, στο πλαίσιο της δράσης του ΔΣΕ.

Συνέχισε, όμως, να υπάρχει παράνομα στις πόλεις- κυρίως στην Αθήνα- και μετά την ήττα του ΔΣΕ για να συγχωνευτεί μετεμφυλιακά στις νόμιμες οργανώσεις Νεολαίας της Αριστεράς, όταν αυτό κατέστη δυνατό.

(1) ΛΕΥΤΕΡΙΑ, όργανο της Κ.Ε. του ΕΑΜ των Νέων, αρ. φύλλου 4, 5/2/1943

(2) Πέτρος Ανταίος: «Συμβολή στην ιστορία της ΕΠΟΝ», εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1977, τόμος ΑII, σελ. 400- 403 και 408- 409

(3) «Κείμενα της Εθνικής Αντίστασης», εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1981, τόμος Α΄ σελ. 518

(4) Πέτρος Ανταίος: «Συμβολή στην ιστορία της ΕΠΟΝ», εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1977, τόμος ΑI, σελ. 28- 29