Τον σκότωσε η «Φίλη» του…

Γεράσιμος Σκλάβος: ο σύντομος βίος και το σημαντικό έργο του

Ηταν το βράδυ της 28ης Ιανουαρίου 1967 (ακριβώς σαν σήμερα, πριν από 50 χρόνια), όταν ο γλύπτης Γεράσιμος Σκλάβος, που ζούσε και εργαζόταν στο Παρίσι, καθώς περπατούσε στο βυθισμένο, από ένα βραχυκύκλωμα, στο σκοτάδι ατελιέ του, σκoντάφτει στο έργο του «Η φίλη που δεν έμεινε» - ένα γρανιτένιο γλυπτό βάρους μισού τόνου και ύψους 2.30 μέτρων, που είχε ολοκληρώσει πριν από λίγες ημέρες, καταπλακώνεται και πεθαίνει στα 40 του χρόνια.

«Μ’ αυτόν τον τραγικό τρόπο τελειώνει η πορεία ενός από τους πιο προικισμένους καλλιτέχνες της γενιάς του», γράφει ο τεχνοκριτικός Ρεϊμόν Κονιά.

(Αναφερόμενος στο τραγικό τέλος του Σκλάβου, ας μνημονεύσω κι έναν άλλο δικό μας γλύπτη, τον Δημήτρη Αρμακόλα, που έφυγε κι αυτός από τη ζωή στις 14 Μαΐου 2009 στα 70 του, με ανάλογο τρόπο: πνίγηκε, καθώς φιλοτεχνούσε ένα γλυπτό, όταν το φουλάρι που φορούσε πιάστηκε σ’ έναν ηλεκτρικό τροχό.)

Μολονότι ο δημιουργικός βίος του Γεράσιμου Σκλάβου κράτησε μόλις επτά-οκτώ χρόνια, πρόλαβε και άφησε σημαντικό έργο, όχι μόνο σε γλυπτά, αλλά και λάδια, σχέδια - αρκετά από τα οποία κοσμούν μουσεία και δημόσιους χώρους σε μεγάλες πόλεις: Παρίσι, Μόντρεαλ, Νέα Υόρκη, Σάο Πάολο. Και φυσικά στην Ελλάδα: Εθνική Πινακοθήκη και Δελφοί, όπου (στον κήπο ενός ξενοδοχείου) δεσπόζει το περίφημο γλυπτό του «Δελφικό Φως». Κι από κοντά ατομικές και ομαδικές εκθέσεις - οι περισσότερες μετά τον θάνατό του.

Ηλιογέννητα

Γεννημένος το 1927 στα Σκλαβάτα της Κεφαλονιάς, ο Σκλάβος σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, με καθηγητή τον Μ. Τόμπρο («Ο γλύπτης αυτός υπήρξε εκ των αρίστων. Κατά τας σπουδάς του ήτο πάντοτε νευρώδης και προσεκτικός κι ένας νέος με προσόντα δρομέως της ύλης εκφραστικά και ζωντανά», γράφει ο Τόμπρος).

Το 1957 φεύγει με κρατική υποτροφία για το Παρίσι, όπου σπουδάζει στην εκεί Σχολή Καλών Τεχνών και στη Academie de la Graumiere. Στα χρόνια που ακολούθησαν επιδίδεται στη γλυπτική, δουλεύοντας την πέτρα, το ξύλο, το μέταλλο - για να προχωρήσει σε πιο σκληρά υλικά: πορφυρίτη, γρανίτη και μάρμαρο, που δουλεύει με τεχνική δικής του επινόησης. «Με το έργο του, μνημειακών διαστάσεων, εμβαθύνει τους αισθητικούς κανόνες της κλασικής τέχνης, δίχως αυτό να περιορίζει τη δυνατή εσωτερική ευαισθησία του», γράφει η μεγάλη εγκυκλοπαίδεια Larousse.

«Ποιο είναι όμως το νόημα των γλυπτών του;» αναρωτιέται ο Μαρίνος Καλλιγάς - και απαντάει ο ίδιος: «Βασικό νόημά τους είναι η αναζήτηση του ήλιου, η μαγευτική φανέρωση, η επιφάνεια του φωτός, η απόδοση της ουσίας του στην πιο απλή αλλά και στην πιο μυστηριώδη υπόστασή του, του φωτός, που είναι τόσο κοντά μας χωρίς η ακατανόητη υπόστασή του να μας προβληματίζει. Τα έργα του Σκλάβου παίρνουν τη σωστή τους υπόσταση στον ήλιο και όχι σ’ οποιοδήποτε ύπαιθρο. Είναι, θα ’λεγες, ηλιογέννητα - χωρίς το ηλιακό φως δεν ακτινοβολούν».

Ελληνας

«Είμαι Ελληνας και αισθάνομαι δεμένος με την πατρίδα μου. Εδώ συνειδητοποίησα για πρώτη φορά την επιτακτική ανάγκη να γίνω γλύπτης, χωρίς να ξέρω ακόμη τι θα πει τέχνη», ομολογεί ο ίδιος ο Σκλάβος.

Ο Ελληνογάλλος τεχνοκριτικός και εκδότης Κριστιάν Ζερβός έλεγε στην αδελφή του Σκλάβου, Ελένη, ότι οι Γάλλοι τον θεωρούν τον μεγαλύτερο γλύπτη μετά τον Τζιακομέτι. Και προσθέτει η αδελφή του: «Το 1964 προσκλήθηκε και πήγε στον Καναδά και στη Νέα Υόρκη, όπου δούλεψε επί τόπου. Ηταν μια εποχή ευφορίας και μεγάλης δημιουργικότητας.

Στις αρχές του 1965 ήρθε στην Ελλάδα να δουλέψει στους Δελφούς -το αγαπημένο του μέρος-, με υπόδειξη του Ζερβού, το έργο «Δελφικό Φως». Ο Χρήστος Κουλουβάτος τού παραχώρησε την ύλη (πεντελικό μάρμαρο). Πέραν τούτου δεν του εδόθη άλλη αμοιβή. Επί έντεκα μήνες, στον ήλιο, στο κρύο, στα χιόνια, δούλευε με τη σμίλη».

Τον Ιούλιο του 1966 επιστρέφει στο Παρίσι. Είναι ευτυχισμένος, δουλεύει πολύ, έχει προτάσεις για διεθνείς εκθέσεις, έχει προκύψει κι ένας έρωτας με μια Γερμανίδα ζωγράφο κι ενδυματολόγο, με την οποία σκοπεύουν να παντρευτούν. Ωσπου σκοντάφτει στη «Φίλη που δεν έμεινε». Η «Φίλη» τελικά έμεινε, αυτός «έφυγε»…

*Στοιχεία από τα λευκώματα «Σκλάβος» της Ντόρας Ηλιοπούλου-Ρογκάν (εκδ. Εθνικής Τράπεζας) και «Σκλάβος» (της γκαλερί Ζουμπουλάκη) κι ένα δικό μου κείμενο, πριν από πέντε χρόνια, στην «Ελευθεροτυπία».

Στο πλαίσιο

Μια φωτογραφία -πριν από κάποιες κοντινές δεκαετίες- μ’ ένα κοριτσάκι κι ένα μικρότερο αγόρι, στο εξώφυλλο (αλλά και άλλες μέσα), στο νέο βιβλίο της Μαρίας Καραβία «Παράπλευρες απώλειες». Παιδικά χρόνια στην Αθήνα της Κατοχής και του Εμφυλίου (εκδ. Καπόν). Και στο οπισθόφυλλο: «…μια δραματική προσωπική ιστορία, από τις χιλιάδες που σημάδεψαν εκείνον τον καιρό τη ζωή των ανθρώπων».

Η Μαρία Καραβία ανήκει στη γενιά των δημοσιογράφων που υπηρέτησαν και διέπρεψαν στα καλά χρόνια (που ήταν ή πιστεύουμε ότι ήταν) τα καλύτερα της δουλειάς μας. Στις εφημερίδες «Καθημερινή» και «Μεσημβρινή» της Ελένης Βλάχου και στα περιοδικά «Εικόνες» και «Γυναίκα». Επί χούντας στο Λονδίνο, στην Ελληνική Υπηρεσία του BBC και στο αντιδικτατορικό περιοδικό «Greek Report» που εξέδιδε ο Τάκης Λαμπρίας.

Και μετά τη χούντα, στο επί Μάνου Χατζιδάκι Τρίτο Πρόγραμμα και στις εκπομπές της ΕΡΤ «Εικόνες», «Εικαστικά» και στη σειρά «Οδυσσός» (η τελευταία με τον Γιώργο Εμιρζά). Κι από κοντά, βιβλία (μεταξύ άλλων εξαιρετικές συναντήσεις με τον Γιάννη Τσαρούχη).

Ενδεικτικά μία από τις «παράπλευρες απώλειες» του κατά τα πάντα ελκυστικού βιβλίου της Μαρίας Καραβία: «Ο πόλεμος αλλάζει τις συνθήκες, ενώ στον τόπο μας ορισμένα πράγματα παραμένουν απελπιστικά ίδια. Οι δωσίλογοι έπιναν ανενόχλητοι τον καφέ τους στου ”Φλόκα”. Το περίφημο σχέδιο Μάρσαλ μοιράστηκε στους μεγαλοβιομήχανους και κατατέθηκε στις ελβετικές τράπεζες εν συνεχεία αντί να κινήσει τη βιομηχανία και το εμπόριο. Ο Εμφύλιος κράτησε πολύ στη Βόρεια Ελλάδα και οι συνέπειές του δεν έχουν ξεχαστεί ακόμα…».

ΚΑΙ… Χωρίς τον Σπύρο Ευαγγελάτο, με τον γόνιμο πνευματικό βίο και την οδυνηρή δοκιμασία που του επιφυλάχτηκε στην προσωπική του ζωή.