«Ομπρός οι δημιουργοί»…

Αγγελος Σικελιανός: 65 χρόνια από τον θάνατό του

Ηταν πολύ ωραίος και το ’ξερε. Ηταν πολύ μεγάλος λυρικός ποιητής και το ’ξερε. Είχε γράψει ένα μεγάλο τραγούδι θαμαστό –ποιητική ατμόσφαιρα, στίχος, γλώσσα, αρμονία μαγική–, δε χόρταινα να το διαβάζω και να το χαίρομαι.

Ηταν ο ποιητής ετούτος από το γένος των αετών –με το τίναγμα των φτερών έφτανε στην κορυφή. […] Αληθινά, από την πρώτη στιγμή που τον είδα, ένιωσα πως ο νέος αυτός τιμάει το ανθρώπινο γένος

Ο Νίκος Καζαντζάκης για τον Αγγελο Σικελιανό (στο βιβλίο του «Αναφορά στον Γκρέκο») –από τις πιο σημαντικές σχέσεις του, που άρχισε το 1914 και κράτησε, με κάποια διαλείμματα, χρόνια. Μέχρι που έγιναν και κουμπάροι, όταν το 1945 η Εύα και ο Αγγελος πάντρεψαν την Ελένη με τον Νίκο (συζούσαν από το 1926).

Μαζί (Σικελιανός και Καζαντζάκης) συμπορεύτηκαν σε ιδέες και ταξίδια, μαζί (και κατά μόνας) είχαν προταθεί για ακαδημαϊκοί και Νόμπελ, χωρίς να αξιωθούν ούτε το ένα, ούτε το άλλο –«θαμμένοι» από ντόπιες πολιτικές και ομότεχνους.

Στους μεγάλους

«Ο Σικελιανός, αν συγκριθεί με τους σημερινούς, παγκόσμια ξακουσμένους ποιητές, μπορεί να σταθεί πλάι στους μεγάλους. Κ’ η ποίησή του έχει τόσο έντονα δικό της χαρακτήρα, που ξεχωρίζει εύκολα από κάθε άλλη», γράφει ο Μάρκος Αυγέρης, σε εκτενές κείμενό του («Ελληνες ποιητές», Ικαρος, 1993).

Ομως: «Το έργο του Αγγελου Σικελιανού δεν είχε τη μοίρα που του άξιζε», αναφέρεται στο αφιέρωμα στον ποιητή, του περιοδικού «Νέα Εστία», πριν από 15 χρόνια (2001), στα 50 χρόνια από τον θάνατό του. Είχε προηγηθεί αφιέρωμα από το ίδιο περιοδικό το 1942 κι είχε ακολουθήσει ένα τρίτο το 2005. Εχει αλλάξει έκτοτε κάτι σχετικά με τη μοίρα του έργου του Σικελιανού;

Απ’ ό,τι γνωρίζω, όχι. Να μνημονεύσουμε (και) από αυτή τη στήλη τον ποιητή, καθώς στις 19 Ιουνίου συμπληρώνονται 65 χρόνια από τότε (1951) που έφυγε από τη ζωή στα 67 του.

Στον περισσότερο κόσμο ο Σικελιανός είναι γνωστός από την περίφημη ποιητική νεκρολογία στην κηδεία του Κωστή Παλαμά, 23 Φεβρουαρίου 1943 –η πρώτη πνευματική πράξη αντίστασης στην Κατοχή- που αρχίζει με τους στίχους:

«Ηχήστε σάλπιγγες… / Καμπάνες βροντερές, / δονήστε σύγκορμη τη χώρα πέρα ώς πέρα… / Βογκήστε τύμπανα πολέμου… Οι φοβερές σημαίες, ξεδιπλωθείτε στον αέρα! / Σ’ αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα!».

Ακόμα, από το «Πνευματικό εμβατήριο» (γραμμένο το 1945), που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης το 1969, όντας εξόριστος από τη χούντα στη Ζάτουνα, όπου και οι (πάντα επίκαιροι) θριαμβικοί στίχοι:

«Ομπρός, βοηθάτε να σηκώσουμε τον ήλιο πάνω από την Ελλάδα. / Ομπρός, βοηθάτε να σηκώσουμε τον ήλιο πάνω από τον κόσμο. […] Ομπρός παιδιά, και δε βολεί μοναχός του ν’ ανέβει ο ήλιος, / σπρώχτε με στήθος και με γόνα, να τον βγάλουμε από το γαίμα. […] Ομπρός οι δημιουργοί… Την αχθοφόρα ορμή Σας /στηλώστε με κεφάλια και με πόδια, μη βουλιάξει ο ήλιος!».

Η Δελφική ιδέα

Και ακόμα, από την προσπάθεια με την πρώτη σύζυγό του, την πλούσια Αμερικανίδα Εύα Πάλμερ (με την οποία απόκτησαν κι ένα γιο, τον Γλαύκο, που πέθανε το 1994 στην Αμερική), για την αναβίωση των Δελφικών Γιορτών το 1927, για να επαναληφθούν, με έξοδα της Εύας, το 1930. Η ιδέα όμως δεν βρήκε συμπαραστάτες.

Ο Σικελιανός ευτύχησε να απολαύσει εν ζωή την αναγνώριση και τον θαυμασμό, ως ποιητής και ως άνθρωπος, αλλά, προς το τέλος του, να υποστεί την ένδεια και τις αρρώστιες.

Κι ας κλείσω με την πνευματική συνεισφορά του Σικελιανού στην Εθνική Αντίσταση, όπου γράφει θούρια και υμνεί τους αντάρτες που πολεμούν στα βουνά τους κατακτητές. Μερικοί στίχοι από το ποίημά του «Η Αντίσταση»:

«Δεν είναι τούτο πάλεμα σε μαρμαρένια αλώνια, / εκεί να στέκει ο Διγενής και μπρος να στέκει ο Χάρος. / Εδώ σηκώνεται όλη η γη με τους αποθαμένους, / και με τον ίδιο θάνατο πονάει το θάνατό της. / Κι απάνω απάνω στα βουνά, κι απάνω στις κορφές τους / φωτάει μεμιάς Ανάσταση, ξεσπάει αχός μεγάλος. / Η Ελλάδα σέρνει το χορό, ψηλά με τους αντάρτες, -χιλιάδες δίπλες ο χορός, χιλιάδες τα τραπέζια - / κ’ είν’ οι νεκροί στα ξάγναντα, πρωτοπανηγυριώτες!».

Στο πλαίσιο

Το «Ζ» του Βασίλη Βασιλικού και στα αλβανικά –το πρώτο του βιβλίο που μεταφράζεται στη γείτονα. Δικαιολογημένα ο συγγραφέας του μετέβη την περασμένη εβδομάδα στα Τίρανα για την παρουσίασή του, πολύ περισσότερο που η αλβανική είναι η 35η γλώσσα που το έργο αυτό μεταφράζεται. Πενήντα χρόνια αφ’ ότου γράφτηκε, το «Ζ», πολυδιαβασμένο, σε αλλεπάλληλες εκδόσεις και στα ημέτερα εδάφη, απογειώθηκε διεθνώς με τη μεταφορά στην οθόνη από τον Κώστα Γαβρά, ενώ διέπρεψε και στη σκηνή του Εθνικού Θεάτρου.

Πενήντα χρόνια μετρούν και τα «Γράμματα από τη Γερμανία» του Φώντα Λάδη, που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης και πρωτοτραγούδησε ο Γιώργος Ζωγράφος. Κι όπως πληροφορούμαι, τα διαχρονικά αυτά άσματα για τη μετανάστευση και την προσφυγιά θα παρουσιαστούν το καλοκαίρι σε σειρά συναυλιών. Οπότε θα έχω να πω κάτι περισσότερο.

Ο χαλκός είναι, φαίνεται, ιδιαίτερα ελκυστικός για τους άρπαγες και τα παράνομα χυτήρια, οπότε πάνε πέντε προτομές λογίων, που κοσμούσαν το πάρκο του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Αθηναίων. Και μάλιστα με την άνεσή τους: δύο τη μια νύχτα και τρεις την άλλη. Γλίτωσαν οι μαρμάρινες, οπότε είναι προφανές, αν δεν βρεθούν, με τι υλικό πρέπει να αντικατασταθούν.

Κι ενώ οι εργαζόμενοι στο κάποτε κραταιό δημοσιογραφικό συγκρότημα της Χ.Κ.Τ. περιμένουν μάταια τα χρεωστούμενα, η κληρονόμος που το ρήμαξε βρήκε καταφύγιο στο κάποτε αντίπαλο συγκρότημα για τα ασυνάρτητα παραπολιτικά της. Προς μεγάλη τέρψη, υποθέτω, των φιλοξενούντων.

ΚΑΙ… «Είμαι ο βασιλιάς Κωνσταντίνος!». «Κι εγώ είμαι ο Μέγας Ναπολέων!».