«Πότε θα κάνει ξαστεριά»…

Οταν το κρητικό άσμα ήταν παράνομο

Σε έναν τόπο, όπως ο δικός μας, που ο ήλιος λάμπει τις περισσότερες ημέρες του χρόνου, θα μπορούσε να θεωρηθεί παράδοξο ν’ ακούγεται το κρητικής καταγωγής άσμα «Πότε θα κάνει ξαστεριά» (αν σταθείς μόνο στον πρώτο στίχο).

Το άκουσα πρόσφατα από μια κεφάτη παρέα σε ταβέρνα, αλλά δεν κατάλαβα αν σήμαινε κάτι περισσότερο, καθώς έχει συνδεθεί με περιόδους αγωνιστικής έξαρσης, σ’ έναν τόπο όπου εκεί που λες τα πράγματα πάνε καλά, προκύπτουν τα βάσανα. (Υπάρχει όμως ο παρήγορος λόγος του Γιάννη Ρίτσου που τον μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης: «Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις, -εκεί που πάει να σκύψει / με το σουγιά στο κόκαλο, με το λουρί στο σβέρκο / Να τη, πετιέται αποξαρχής κι αντρειεύει και θεριεύει / και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου»)…

Γεγονός είναι ότι το «Πότε θα κάνει ξαστεριά» έχει μεγάλη πέραση σε δύσκολους για τον τόπο καιρούς, πράγμα που ενοχλεί τους κρατούντες και ενοχοποιεί το τραγούδι κι αυτούς που το λένε. Και για να γίνω πιο συγκεκριμένος, κάνω ένα σάλτο πενήντα χρόνων πίσω (1966), στην περίοδο της αποστασίας (την ανατροπή δηλαδή από τα ανάκτορα της κυβέρνησης της Ενώσεως Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου) και τον λαϊκό ξεσηκωμό. Οπου στις καθημερινές σχεδόν διαδηλώσεις, δίπλα στα συνθήματα, ακουγόταν και το εν λόγω άσμα.

Η δίωξη

Η παρέα όμως των 13 φοιτητών –Κρητικοί οι περισσότεροι- που συνελήφθη να το τραγουδάει ήταν -κι αυτή- σε μια ταβέρνα. Μπαγλάρωμα, και την επομένη Αυτόφωρο με αναγκαστικό νόμο του 1946. Ακρως… καταλυτική η μαρτυρία αστυνόμου, που χαρακτήρισε «υπόπτου περιεχομένου και βλαπτικό για την δημόσια τάξη» το τραγούδι, αναφέροντας, για να ενισχύσει τη μαρτυρία του, και μερικούς στίχους: «Πότε θα κάνει ξαστεριά, / να πάρω το ντουφέκι μου / να πάω στα βουνά»! (Το να «πάω στα βουνά» δεν υπάρχει βέβαια στο τραγούδι – ήταν δική του «τσόντα», όπως και άλλοι… ανατρεπτικοί στίχοι). Από 50 ημέρες φυλακή ο κάθε φοιτητής.

Αμεση η αντίδραση του Συλλόγου Κρητών Σπουδαστών, με συζήτηση-καταγγελία, την επομένη, στην αίθουσά τους, με τη συμμετοχή φοιτητών αλλά και άλλων ομιλητών (σχετικό ρεπορτάζ στην εφημερίδα «Δημοκρατική Αλλαγή» - 17 Οκτωβρίου 1966). Εις… μνήμην και για την ιστορία, μερικά αποσπάσματα από τα όσα ακούστηκαν (παραλείπω τα ονόματα των ομιλητών, γιατί αναφέρονται μόνο τα επώνυμα, ενώ υπήρξαν και κάποιοι ανώνυμοι):

■ «Το κρητικό θούριο “Πότε θα κάνει ξαστεριά” έχει τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία και συγκεκριμένα στη μεγάλη Κρητική Επανάσταση του 1866-69. Ο δημιουργός του χάνεται στο πέρασμα των καιρών, μα το τραγούδι πέρασε στο στόμα του λαού, ζυμώθηκε με τους πόθους και τις ελπίδες του κι έγινε θούριο. Σαν περιεχόμενο έχει τους αγώνες του λαού μας για τη λευτεριά του. Στους κάμπους και στα βουνά τραγουδήθηκε από τους αγωνιστές με πάθος και φανατισμό πριν και μετά από τις μάχες. Σήμερα μπορούμε να πούμε ότι αποτελεί τον Εθνικό Υμνο της Κρήτης. Καλούμε τους Κρήτες υπουργούς να δηλώσουν φανερά αν το θεωρούν ανάξιο της κρητικής ιδιότητας, απαγορεύσιμο».

Κι ο Βενιζέλος

■ «Το επίμαχο τραγούδι τραγούδησε ο Ελευθέριος Βενιζέλος το 1928 στα εγκαίνια του εργοστασίου της “Κολούμπια” και ηχογραφήθηκε σε δίσκο που σώζεται μέχρι σήμερα και ακούγεται σε κάθε γιορτή».

■ «Εχθρική προς το λαό η κυβέρνηση των αποστατών, που έχει σαν στόχο την καταδίκη των προϊόντων της λαϊκής κουλτούρας […] Η καταδίκη των φοιτητών ήταν ένα λάθος. Και σε τέτοια λάθη στηρίζονται οι λαοί για να βρουν το δρόμο τους […] Μέτρο [η καταδίκη των φοιτητών] που έχει σαν σκοπό τον παραγκωνισμό των δημοκρατικών ηγετικών στελεχών για να αναρριχηθούν εκείνοι που εξυπηρετούν την Ασφάλεια».

■ Και κάποιοι από τους καταδικασμένους φοιτητές: «Την κυβέρνηση ενοχλεί κάθε ξαστεριά […] Οι διώξεις μάς δυναμώνουν. Θα ξανατραγουδήσουμε κι ας μας ξαναπιάσουν. Είναι βλακώδης η αντίληψη ότι μπορούν να υποτάξουν το φρόνημα των νέων [..] Θα πρέπει ν’ αρχίσει εκστρατεία για την κατάργηση όλων των ανελεύθερων νόμων».

Η συζήτηση έκλεισε με το «Πότε θα κάνει ξαστεριά» απ’ όλους τους παρευρισκόμενους, χωρίς να… συλληφθούν.

Στο πλαίσιο

«Εκ των πραγμάτων, η αποτίμηση του χθεσινού Eurogroup είναι εξαιρετικά δύσκολη. Δεδομένου ότι πρόκειται για ένα σχέδιο που αφορά την ελληνική οικονομία σε βάθος τουλάχιστον πέντε χρόνων», διάβασα εδώ, σ’ εμάς, στο κύριο άρθρο της περασμένης Τρίτης. Οπότε τα πλην (επειδή δεν βλέπω συν) της αποτίμησης θα τα νιώσουμε (ένα μέρος τα έχουμε νιώσει ήδη) στην τσέπη και στην καθημερινότητά μας.

Υπάρχει και το τεράστιο θέμα που αφορά το σινάφι μας – συντάξεις και υγειονομική περίθαλψη, με την κατάργηση του αγγελιόσημου (κι ας μην εξηγώ κι εδώ περί τίνος πρόκειται), έπειτα από απαίτηση (μία από τις πολλές) των δανειστών μας. Μακάρι στην προθεσμία που δόθηκε ώς το τέλος Ιουλίου να βρεθεί κάποια λύση, ώστε να μην καταντήσουμε ζήτουλες - όσοι επιβιώσουμε.

«Μετέωρο βήμα», ο τίτλος της εντυπωσιακής έκθεσης της Λέσχης Ελλήνων Γελοιογράφων, για το προσφυγικό, στο μετρό της Πλατείας Συντάγματος –όλη αυτή την εβδομάδα, μέχρι σήμερα-, με τη συμβολή της ΕΣΗΕΑ και του Μορφωτικού της Ιδρύματος. Είκοσι οκτώ σκιτσογράφοι, με 120 έργα, έβαλαν το ταλέντο και την ευαισθησία τους για την ανάδειξη του τεράστιου αυτού θέματος.

Η έκθεση, που τελεί υπό την αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας και είναι αφιερωμένη στη μνήμη του δικού μας Γιάννη Καλαϊτζή, έχει παρουσιαστεί ήδη σε νησιά του Αιγαίου, με επόμενο σταθμό τις Βρυξέλλες. Ο πρόεδρος της Βουλής Νίκος Βούτσης, που την εγκαινίασε, υποσχέθηκε ότι θα συμβάλει ώστε να παρουσιαστεί σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Μήπως και ευαισθητοποιηθούν κομμάτι.

ΚΑΙ… Ενα ευχάριστο: αποκλειστήκαμε από τη Γιουροβίζιον.