Οταν «καθάριζε» ο μακαρθισμός

Εβλεπα τις προάλλες την ταινία «Trambo», ακόμη μια αφιερωμένη στον μακαρθισμό, με τα δεινά που υπέστη ακόμη ένα θύμα, ο σεναριογράφος Ντάλτον Τράμπο, κατηγορούμενος ως αμετανόητος κομμουνιστής, αφού είχε αρνηθεί να… συνεργαστεί με την αποκαλούμενη Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών και να καταδώσει συντρόφους του.

Και να έντεκα μήνες φυλακή και επαγγελματική απομόνωση. Ωσπου ο άνθρωπος κατέφυγε στο Μεξικό, απ’ όπου διοχέτευε στο Χόλιγουντ σενάρια με ψευδώνυμα. Και όχι ό,τι κι ό,τι: «Διακοπές στη Ρώμη» (βραβευμένο με Οσκαρ), «Σπάρτακος» κ.ά.

Πριν από δέκα χρόνια είχαμε απολαύσει μια αναλόγου περιεχομένου ταινία: «Καληνύχτα και καλή τύχη» -τι είχε τραβήξει από τον μακαρθισμό ένας τηλεοπτικός σχολιαστής. Φυλακή, επαγγελματική απομόνωση, αυτοκτονίες, απόδραση στο εξωτερικό ήταν το αποτέλεσμα των μακαρθικών… εκκαθαρίσεων για όσους διεκδικούσαν τη συνταγματικά κατοχυρωμένη ελευθερία συνείδησης.

Ο Ντασσέν του Κ.Κ.

Ενας από αυτούς που κατέφυγαν στο εξωτερικό και ο δικός μας (και με την έννοια ότι του είχε δοθεί η ελληνική ιθαγένεια) Ζυλ Ντασσέν, ο οποίος έφυγε από τη ζωή πριν από οκτώ χρόνια – 31 Μαρτίου 2008 (δεκατέσσερα μετά τη Μελίνα, κι ας την περνούσε εννέα χρόνια).

Ηταν 23 Απριλίου 1990 όταν δημοσιεύτηκε στην –μακαρίτισσα– «Ελευθεροτυπία» μεγάλη συνέντευξη που είχα πάρει από τον Ντασσέν, ένα μέρος της οποίας αφορούσε το κυνήγι που υπέστη από τον μακαρθισμό, με αποτέλεσμα τον εκπατρισμό του. Να θυμίσω… εις μνήμην μερικά σημεία:

Κατά ομολογία του, ο Ντασσέν υπήρξε μέλος του Κ.Κ., αλλά:

«Δεν τα πήγα καλά από την αρχή. Διαφωνούσα μαζί τους σε πολλά πράγματα, κι αυτό είχε αποτέλεσμα να με διαγράψουν τρεις φορές –την τρίτη φορά οριστικά».

-Πού διαφωνούσατε;

«Από απλά πράγματα μέχρι μεγαλύτερα. Ηθελαν π.χ. να πηγαίνουμε όλοι και να κολλάμε αφίσες ή να μοιράζουμε προκηρύξεις. Εγώ έλεγα ότι καλό είναι να αξιοποιείται ο καθένας σ’ αυτό που μπορεί να κάνει καλύτερα. Εγώ στη δουλειά μου, για παράδειγμα. Δεν άκουγαν…».

-Αν κατάλαβα καλά, όταν σας κάρφωσαν στην Επιτροπή Αντιαμερικανικών Ενεργειών, δεν ήσασταν πια στο Κ.Κ.;

«Οχι, αλλά γι’ αυτούς δεν είχε σημασία».

Προς… ευνουχισμό

-Στο σενάριο [για μια αυτοβιογραφική ταινία που ετοίμαζε ο Ντασσέν, η οποία τελικά δεν έγινε] αναφέρετε ότι σας κάρφωσε κάποιος Φρανκ, αλλά σε κάποια αμερικανική κινηματογραφική εγκυκλοπαίδεια αναγράφεται ότι σας κάρφωσε ο σκηνοθέτης Εντουαρντ Ντμίτρικ.

«Αυτοί οι δύο. Δεν μου είναι ευχάριστο να μιλώ γι’ αυτά τα πράγματα (…)».

-Ο Καζάν δεν είχε αναφέρει τ’ όνομά σας;

-Αλλά δεν του συγχωρείτε, ακόμα κι έπειτα από τόσα χρόνια, που κάρφωσε άλλους.

«Δεν μου αρέσει να μιλάω γι’ αυτό…».

-Διαγραφήκατε από το Κ.Κ., αλλά, απ’ ό,τι γνωρίζω, δεν πάψατε ποτέ να είστε αριστερός.

«Ναι, πάντα με την Αριστερά».

Στο αναφερόμενο σενάριο του Ντασσέν υπάρχει μια εκπληκτική σκηνή με τον Μάγερ, ένα από τα τρία αφεντικά της Μέτρο Γκόλντουιν Μάγερ, με την οποία ο Ντασσέν είχε υπογράψει επταετές συμβόλαιο.

Αλλά καθώς αρνείται να σκηνοθετήσει τα σαχλοσενάρια που του δίνουν, τον βάζουν στο ψυγείο. Τον πληρώνουν, αλλά δεν τον αφήνουν πλέον να κάνει τίποτα –ένας από τους τρόπους να εξοντώσουν κάποιον. Ωσπου απηυδισμένος και θέλοντας να δουλέψει, ζητάει να συναντήσει τον Μάγερ.

Η συνάντηση, στο γραφείο του πανίσχυρου παραγωγού –μια τεράστια επιβλητική αίθουσα, που μόνο η διαδρομή ώς το υπερυψωμένο γραφείο του, με τους υποτελείς ολόγυρα, σ’ εξοντώνει.

Ο Μάγερ εμφανίζεται ως στοργικός πατέρας, σίγουρος για τη μεταμέλεια του «γιου» του. Και αρχίζει να αφηγείται μια ιστορία για ένα άλογο ιπποδρόμου που αγόρασε ακριβά και στο οποίο δεν πίστευε κανένας. Το δοκίμασε σε αγώνες, δεν απέδιδε. Ωσπου κάποιος έδωσε την εξήγηση: Το ζώο είχε μεγάλα αχαμνά και το εμπόδιζαν να τρέξει.

Και τότε ο Μάγερ δίνει εντολή να το ευνουχίσουν. «Και το άλογο αυτό σήμερα τρέχει και κερδίζει!», καταλήγει θριαμβευτικά ο παραγωγός. «Αντε γαμήσου Μάγερ, δεν θα ’χεις ποτέ τ’ αρχίδια μου!», απαντάει ο νεαρός σκηνοθέτης. «Χάσου από τα μάτια μου, κόκκινε γιε σκύλας!», ουρλιάζει έξαλλος ο Μάγερ.

Στο πλαίσιο

Και λέγαμε, δεν μπορεί, κάποιο εθνικοπατριωτικό σόου θα διαπράξει και πάλι ο υπουργός Αμυνας, εν όψει της εθνικής επετείου. Και ιδού, με το πρωθυπουργικό αεροπλάνο πέταξε στη Φλόριντα, μαζί με μουσικούς και καλεσμένους, για τον εκεί γιορτασμό της 25ης.

Οπότε –και μάλλον– μένει ανεκπλήρωτη η αξίωσή του να εκδιωχθεί ο υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής (λέμε – ξελέμε άλλωστε), που εν τη ρύμη του λόγου του αποκάλεσε τη γείτονα με τ’ όνομα που θέλει αυτή και όχι μ’ αυτό που θέλουμε εμείς.

Αυτά ενεργοποιούν τον υπουργό Αμυνας και όχι το προσφυγικό, το ασφαλιστικό, το φορολογικό –και γενικώς το νταραβέρι με τους γδάρτες δανειστές.

Κι ας περάσω στην οικεία θεματολογία: Εξαιρετικός ο «Ριγκολέτο» της Λυρικής, υπό την τριπλή σφραγίδα (σκηνοθεσία – σκηνικά – κοστούμια) του Νίκου Σ. Πετρόπουλου, έστω και μ’ αυτήν την εμμονή στα γκρίζα.

Και πάντα, για ακόμη μια φορά, με την έγνοια πώς το μιας κάποιας ηλικίας, στη μεγάλη του πλειονότητα, κοινό της Λυρικής θα μετακινείται από του χρόνου στο Φάληρο. Υπάρχει θέμα, συναινούσε συνομιλητής.

Και για να μη φανεί ότι σνομπάρω τα λαϊκά (αν και η όπερα ως λαϊκό θέαμα καθιερώθηκε) βρέθηκα να παρακολουθώ μια παράσταση του είδους (δεν χρειάζεται να την κατονομάσω, δεν έχει ανάγκη από διαφήμιση) – μια ντόπια κωμωδία.

Και να τα πλήθη (γυναίκες στην πλειονότητά τους), που έδειχναν, με γέλια και χειροκροτήματα, να την απολαμβάνουν. Δεν συμμεριζόμουν την ευφορία τους, αλλά κατάλαβα, ο κόσμος πήγε να γελάσει, να διασκεδάσει –και εννοούσε να το εκδηλώνει. Το γέλιο που του στερεί η ανελέητη καθημερινότητα.

ΚΑΙ… Είμαστε όλοι Σαρλί, καθαρίστριες, πρόσφυγες, Βρυξέλλες…