Ο δικός τους κομμουνισμός

Για τα 100 χρόνια της Οκτωβριανής Επανάστασης

Στα όσα γράφονται, προβάλλονται και ακούγονται τις ημέρες αυτές για τα 100 χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση, να παραθέσω τις απόψεις ανθρώπων της τέχνης, που είχα την καλή τύχη να συνομιλήσω μαζί τους ως δημοσιογράφος (για την «Ελευθεροτυπία»). Ανθρωποι που, παρά την κατάρρευση (όσοι την έζησαν) και παρά τις απογοητεύσεις, δεν έπαψαν να πιστεύουν στο κομμουνιστικό ιδεώδες – ό,τι χωρέσει η σελίδα:

Ελλη Αλεξίου (συγγραφέας, 1894-1988): Από νεαρή ΚΚΕ: «Λέω, αφού μου αρέσουν αυτές οι ιδέες, δεν είναι δυνατό να τις έχω σε επιπόλαιη μορφή». - Οι διάφορες κρίσεις που πέρασε το κομουνιστικό κίνημα, δεν σας κλόνισαν; «Βρίσκω σ’ όλα επιχειρήματα ισχυρά». -Διότι άλλους, μεταξύ τω οποίων και διανοούμενοι, τους κλόνισαν, σε σημείο μάλιστα όχι μόνο να πάψουν ν’ ανήκουν σ' αυτό τον χώρο, αλλά και να τον καταγγείλουν. «Πιστεύω ότι με τον κλονισμό βρήκαν τρόπο ν’ απαλλαγούν από τις ταλαιπωρίες, τις περιπέτειες, διότι είχαν καταλάβει ότι αυτή τους η τοποθέτηση ήταν επικίνδυνη. Είχε μόνο κινδύνους, καμιά αμοιβή». - Ούτε για το σταλινισμό το πιστεύετε αυτό; «Μα δεν είναι δυνατό να είναι αφορμή να με αποσπάσει από την ιδεολογία. Ο Στάλιν, άλλωστε, δεν είναι ο μόνος που έκανε σφάλματα. Και δικοί μας, Ελληνες, έκαναν πράγματα που δεν μου άρεσαν».

Zυλ Ντασσέν (σκηνοθέτης, 1911-2008). Από νέος στο Κ.Κ. Αμερικής, από το οποίο: «Δεν τα πήγα καλά από την αρχή, διαφωνούσα μαζί τους σε πολλά πράγματα, κι αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να με διαγράψουν δυο και τρεις φορές – την τρίτη οριστικά». - Που διαφωνούσατε; «Σε απλά πράγματα, μέχρι μεγαλύτερα. Ηθελαν π.χ. να πηγαίνουμε όλοι και να κολλάμε αφίσες ή να μοιράζουμε προκηρύξεις. Εγώ έλεγα ότι καλό είναι να αξιοποιείται ο καθένας σ’ αυτό που μπορεί να κάνει καλύτερα. Εγώ στη δουλειά μου, για παράδειγμα. Δεν άκουγαν…» - Διαγραφήκατε από το Κ.Κ., αλλά, απ’ ό.τι γνωρίζω, δεν πάψατε ποτέ να είστε αριστερός. «Ναι, πάντα με την Αριστερά».

Μέμος Μακρής (γλύπτης, 1913-1993), αναφερόμενος στην κατάρρευση, καθώς είχε ζήσει πολλά χρόνια στην Ουγγαρία: - Περιμένατε αυτή την εξέλιξη; «Οχι. Πίστευα ότι θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε σε μια πραγματική δημοκρατία, στην οποία δεν έπαψα ποτέ να πιστεύω. Γιατί βέβαια δημοκρατία δεν είναι να λέει ο καθένας ό,τι θέλει. Δημοκρατία είναι να προσφέρεις και να παίρνεις, και στις μέρες μας υπάρχει η τάση όλοι να παίρνουν […] Πιστεύω ότι θα βρούμε τον δρόμο με τον ουμανισμό, την ανθρωπιά».

Νίκος Καρούζος (ποιητής, 1926-1990), αναφερόμενος κι αυτός στην κατάρρευση: «Δεν είναι κατάρρευση του κομμουνισμού, είναι κατάρρευση του σταλινικού καθεστώτος. Δεν υπήρξε κομμουνισμός. Υπήρξε μια στυγνή γραφειοκρατία, όπου ο εργαζόμενος είχε απλώς δυνατότητες επιβίωσης. Τη μερίδα του λέοντος ενέμετο η γραφειοκρατία […] Θα πρέπει όμως να ομολογηθεί ότι ο επαναστατικός μαρξισμός, όπως τον διαμόρφωσε ο Λένιν, έπαιξε τεράστιο ρόλο στον εικοστό αιώνα υπέρ των εργαζομένων […] Ο Μαρξ δεν είχε καταλάβει ότι ο καπιταλισμός έχει ένστικτο αυτοσυντήρησης – και νά που σήμερα είναι σε θέση να παίρνει πίσω παραχωρήσεις από τους εργαζόμενους, να τις μειώνει ή να τις παγώνει».

Δημήτρης Χριστοδούλου (ποιητής, 1924-1991): «Η αναζήτηση κεφαλαίων στην παγκόσμια χρηματαγορά είναι ένα αγγούρι που βρήκε χωράφι ν’ αναφυεί. Συνεπώς, δίνουμε τη μάχη με τους τοκογλύφους, με απρόβλεπτες συνέπειες. Από εδώ κι εμπρός, η πολιτική μας ζωή, εάν δεν καταλάβουμε, θα είναι περιστασιακή και άκρως επικίνδυνη».

Μίκης Θεοδωράκης. Βλέποντας, καθώς μιλάμε, πίσω του μια προτομή του Στάλιν, ρωτάω αν σημαίνει κάτι. «Ο Στάλιν και δίπλα ο Μάο! Εγώ παραμένω ένας κομμουνιστής ουτοπικός. Ψάχνω να βρω την κοινωνία της αλληλεγγύης – εκεί βλέπω τη λύση του προβλήματος». - Ο Στάλιν και ο Μάο, πού κολλάνε; «Αντιπροσωπεύουν μια ηρωική εποχή, η οποία, για μένα που μεγάλωσα πια και δεν βλέπω κάτι αντίστοιχο, παραμένει ιδανικό, ανεξάρτητα από τις διαφορές που μπορεί να έχω. Εξιδανικεύω αυτές τις συνθήκες».

(Αποσπάσματα από κείμενα που περιλαμβάνονται στο πόνημά μου «Ενας κι ένας… 46 + 1 άνθρωποι της τέχνης από κοντά» εκδ. Αγκυρα - με τον Θεοδωράκη τον μόνο ζώντα. Ξέρω, γκρίζα διαφήμιση, αλλά να μην πω από πού τα πήρα;)

Στο πλαίσιο

Σαρανταοκτάωρη απεργία στα μέσα ενημέρωσης, για την ασφάλιση και την υγεία των μελών τους, κήρυξαν τα συνδικαλιστικά μας όργανα, αλλά ο ΣΚΑΪ προτίμησε να μείνει απέξω. Σε κατάσταση ευφορίας το ζεύγος των πρωινών τηλεπαρουσιαστών – να εκφωνούν ακόμα και τα πιο ασήμαντα, ακόμα και τις καλημέρες των τηλεθεατών, τα γενέθλια της παρουσιάστριας και την επικείμενη ονομαστική εορτή του παρουσιαστή, αλλά για την απεργία, μούγκα. Και μόνο εκεί προς το τέλος, να… ισοφαρίζουν το ιερό δικαίωμα της εργασίας με το ανίερο του απεργοσπάστη. Οπου, βέβαια, στην ουσία, νόμος είναι το δίκιο του εργοδότη.

Αναρωτιόμουν, γράφοντας το παραπλεύρως κείμενο για την Οκτωβριανή Επανάσταση, πότε πρόλαβαν μερικοί Ρώσοι, λίγο μετά την κατάρρευση να γίνουν ζάπλουτοι. Οπως ο ηλικίας μόλις 47 ετών Ρώσος μεγιστάνας, που αγόρασε -πεσκέσι στην κόρη του– το νησί Σκορπιός του Ωνάση. Η πιθανή εξήγηση: είχαν τον τρόπο τους και πριν, γι' αυτό και ήταν τόσο εύκολη η κατάρρευση, αφήνοντας έτσι χωρίς αντίπαλον δέος τον πέραν του Ατλαντικού -πλέον- μονοκράτορα.

Μέρες στην Αθήνα του 1988, όταν μαινόμενοι θρησκόληπτοι όρμησαν στους κινηματογράφους που πρόβαλλαν την ταινία «Ο τελευταίος πειρασμός» του Μάρτιν Σκορσέζε, από το ομότιτλο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη, και τα έκαναν λίμπα, αναβίωσαν στη Θεσσαλονίκη, όπου: ρασοφόροι και άλλοι θρησκευόμενοι, κραδαίνοντας σταυρούς, εικόνες και σημαίες εκστράτευσαν εναντίον θεάτρου και θεατών προκειμένου να εμποδίσουν την παράσταση «Η ώρα του διαβόλου», σε κείμενα του Πορτογάλου ποιητή και συγγραφέα Φερνάντο Πεσόα. Ούτε στην κόλαση δεν σ’ αφήνουν πια να πας σ’ αυτό τον τόπο.

ΚΑΙ… Ζήσε κι άσε τους άλλους να πεθάνουν.