Απαξιώνοντας τα Επιδαύρια

Από ένα κείμενο του θεατράνθρωπου Αλέξη Σολομού

Τώρα που τελειώνουν στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου οι παραστάσεις –με τα συν και τα πλην που εισέπραξαν– ας δούμε τι έγραφε πριν από 31 χρόνια ένας άνθρωπος που χρόνια θήτευσε στο κλασικό, αλλά και στο σύγχρονο ελληνικό και ξένο θέατρο. Είναι ο Αλέξης Σολομός, που στις 26 Σεπτεμβρίου συμπληρώνονται πέντε χρόνια από τότε που έφυγε από τη ζωή στα 94 του (1918-2012).

Ηθοποιός, ενδυματολόγος, μεταφραστής, σκηνοθέτης, συγγραφέας, δάσκαλος – ένας, εν πάση περιπτώσει, άνθρωπος του οποίου ο λόγος και τα έργα έφεραν τη σφραγίδα της ποιότητας και του κύρους. Ιδού, λοιπόν, ένα εκτενές απόσπασμα από το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του «Εστί Θέατρον και άλλα» (εκδ. Κέδρος, 1986):

«Το Θέατρο της Επιδαύρου είναι σήμερα ένα παγκόσμιο γνωστό μνημείο, που σχεδόν μοιράζεται τη δόξα ενός Παρθενώνα και μιας Ολυμπίας. Το φεστιβάλ, εξάλλου, που γίνεται εκεί πέρα είναι μια καθιερωμένη λαϊκή γιορτή, ανάλογη με τις Απόκριες, την Πρωτομαγιά ή την Καθαρή Δευτέρα.

»Πιο σημαντική μάλιστα απ’ αυτές, γιατί κρατάει μεγαλύτερο διάστημα και γιατί συνδυάζει το τερπνό με το ωφέλιμο: την ημερήσια εκδρομή με τον Αισχύλο, το θαλάσσιο μπάνιο με το Σοφοκλή, το φρέσκο ψάρι με τον Ευριπίδη και τη ρετσίνα με τον Αριστοφάνη. Ολα αυτά δίνουνε στο πανηγύρι τούτο τη σημασία που σίγουρα θα είχανε στην αρχαιότητα τα Αγροτικά Διονύσια, οι υπαίθριες γιορτές που τιμούσανε το θεό της Μέθης – και συνάμα του Θεάτρου.

»Κι ωστόσο η Επίδαυρος, σαν ζωντανός σύντροφος της ζωής μας, δεν αριθμεί παραπάνω από τριάντα καλοκαίρια. Οταν το πρωτοανακαλύψαμε, δεν ήταν παρά ένα ακόμα αρχαίο ελληνικό ερείπιο μέσα στα τόσα, γνωστό μονάχα στους αρχαιόφιλους ξένους και στα μέλη της Ελληνικής Περιηγητικής Λέσχης.

»Το ξαναζωντάνεμά της κι η θεατρική της αχτινοβολία είναι φαινόμενα πρόσφατα, μια εθνική ευεργεσία που τη χρωστάμε ιδιαίτερα σε δύο ανθρώπους: το Ροντήρη και το Χουρμούζιο. Ο ένας έστησε για πρώτη φορά σύγχρονη παράσταση στο αρχαίο κοίλο. Κι ο άλλος σταθεροποίησε επίσημα το καλοκαιριάτικο φεστιβάλ, που το είχε από τότε καμάρι ο τόπος μας – προτού αρχίσει τώρα στερνά ν’ αναρωτιέται για δαύτο.

Αξέχαστα

»Ξεφυλλίζοντας το θεατρικό χρονικό, παρατηρούμε πως οι πρώτες δεκαετίες της Επιδαύρου στάθηκαν οι πιο αποφασιστικές, αυτές που κυριολεκτικά θαυματούργησαν στην αποκατάσταση της αρχαίας μας δραματικής παράδοσης. Ποιος θα ξεχάσει την Ηλέκτρα και τον Ιππόλυτο του Ροντήρη; Την Εκάβη της Παξινού; Τους Οιδίποδες του Μινωτή; Τον Προμηθέα του Κατράκη; Την αριστοφανική πρωτοπορία του Εθνικού Θεάτρου; Τους κωμικοτραγικούς γέροντες του Νέζερ; Τη Λυσιστράτη της Αρώνη; Τους Αίαντες και τους Δαναούς του Κωστόπουλου;

»Τις Αντιγόνες και τις Ιφιγένειες της Συνοδινού; […] Ποιος θα ξεχάσει την ποιητική ιεροτελεστία και την αισθητική αυτοτέλεια του αρχαίου Χορού; Τα κοστούμια του πρωτοπόρου Φωκά, που λες και γεννιόνταν αυθόρμητα μέσ’ απ’ το φυσικό πλαίσιο; Ή την έμπνευση που άντλησαν απ’ το αρχαίο αυτό τέμενος όλοι οι προικισμένοι μουσικοί μας;

»Ποιος θα ξεχάσει την ανθρωποπλημμύρα που σκέπαζε ακόμα και τους τριγύρω πευκόφυτους λόφους; Ή τους διάσημους ξένους που χειροκροτούσαν μαγεμένοι και δημοσιεύανε στον τόπο τους διθύραμβους για το σπάνιο αυτό καλλιτεχνικό δρώμενο;…

Διορθωτές…

»Μόλο που το κοινό πρόλαβε να χαρεί για κάμποσα χρόνια την απέριττη αρμονία και τη σοφή αυτάρκεια του αρχαίου θεάτρου, οι σκηνογράφοι μας δεν άργησαν να εισβάλουνε στην Επίδαυρο –ιδιαίτερα απ’ την εποχή της Χούντας– για να εξαφανίσουν την αίγλη του κάτω από γιαπιά, κουρέλια κι άλλες αυθαίρετες επινοήσεις. Απ’ τη μεριά τους πάλι, οι σκηνοθέτες –μη διαθέτοντας τώρα πια τους μεγάλους ηθοποιούς που στερεώσανε με την τέχνη τους το θεσμό– βρήκανε στο σκηνογραφικό αυτό κι ενδυματολογικό ραβαΐσι μια θεόσταλτη διέξοδο απ’ τη βαθύτερη αμηχανία τους.

»Ετσι το κοινό έχει σήμερα την εντύπωση πως τα Επιδαύρια παραδόθηκαν ολοκληρωτικά –ή σχεδόν– σ’ ανθρώπους που δεν εγκρίνουν το αιώνιο θέατρο του Πολύκλειτου και θέλουν να το διορθώνουν με δικά τους παιδαριώδη κατασκευάσματα. Που δεν τους λέει τίποτα ο ποιητικός λόγος του Αισχύλου ή του Ευριπίδη και τον πετσοκόβουν με κακόηχες μουσικές κι άναρθρη ερασιτεχνική απαγγελία.

Που δεν τους ικανοποιεί το πηγαίο κι αβίαστο γέλιο του Αριστοφάνη και το μεταβάλουνε σε πορνογραφικό καραγκιοζιλίκι δικής τους όρεξης. Που δεν τους συναρπάζει η αριστουργηματική σύνθεση του αρχαίου Χορού, το μυστήριο κι η αρμονία του, οι νόμοι και οι ρυθμοί του, και προτιμάνε να μας δείξουν ένα τσούρμο γύφτους που βγήκανε σκούζοντας στο παζάρι. Που δε νογάνε, τέλος, τη διαφορά ανάμεσα σ’ ένα κοινό νταμάρι και σ’ ένα μοναδικό στον κόσμο θέατρο “εν τω ιερώ”»…

Στο πλαίσιο

Ολίγα ακόμη από το ενδιαφέρον (και συζητήσιμο) κείμενο του Αλέξη Σολομού, που δεν χώρεσαν παραπλεύρως: «Ολο το κακό αρχίζει απ’ την έγνοια να υπάρξουμε, να επιδείξουμε τον αφανή εαυτούλη μας. Και για τον κλινικό τούτο λόγο αγκομαχάμε και ιδρώνουμε για να σκαρώσουμε το “καινούργιο” και το “αλλιώτικο”. Κι ας μην το υπαγορεύει καμιά ουσιαστική ανάγκη, κι ας έχει γι’ αποτέλεσμα το δημόσιο διασυρμό – αν όχι τη θανατική καταδίκη του έργου που παρουσιάζουμε».

«Η αττική τραγωδία –όπως και η σαιξπιρική– δε στάθηκε ποτέ “απομακρυσμένη”. Γι’ αυτό κι έμεινε αθάνατη στους αιώνες. Την αθανασία δεν την χρωστάει, βέβαια, σε πειράματα εκσυγχρονισμού, μα στους μεγάλους ηθοποιούς, που ζωντανεύανε με τη λαλιά και την καρδιά τους τα λόγια του κειμένου και συγκλονίζανε τους θεατές. Γιατί ο θεατής συνδέει τους τραγικούς ήρωες με τους θεατρίνους κι αυτούς θυμάται σ’ όλη του τη ζωή.

»Οταν η τραγωδία παίζεται από μικρούς και ανάξιους ηθοποιούς είναι ανύπαρκτη – όσα πινοσέτικα κράνη ή χομεϊνικά σαρίκια κι αν της φορέσεις. Το αστείο είναι πως, όσο παραλλάζουμε τους αρχαίους τραγικούς για να τους κάνουμε “πιο κατανοητούς”, τόσο πιο αλαργινούς κι ακαταλαβίστικους τους κάνουμε».

«Ακόμα κι οι μαθητευόμενοι μάγοι, οι πειραματιζόμενοι ξένοι σκηνοθέτες, έχουν ένα τεράστιο ελαφρυντικό: το ελαφρυντικό του θεατρικού χώρου. Δεν ασκούν τους πειραματισμούς τους σ’ ένα συγκεκριμένο αρχαίο θέατρο. Οι κρατικές τους υπηρεσίες δεν τους προσφέρουνε μια Επίδαυρο για να στήσουνε τα παιχνίδια τους. Διαλέγουνε μονάχοι τους το στίβο που ταιριάζει στη σκηνική τεχνοτροπία τους ή την προσαρμόζουνε σε οποιαδήποτε γωνιά διαθέτουν».

ΚΑΙ… Κατακαημένη πατρίδα.