Μια γυναίκα στην προεδρία, μια χώρα γεμάτη ανισότητες

Το Μεξικό για πρώτη φορά στην ιστορία του θα έχει μια γυναίκα πρόεδρο. Οι δύο βασικές υποψήφιες για το αξίωμα είναι γυναίκες, με την Κλάουδια Σέινμπαουμ του κυβερνώντος κόμματος Morena να προηγείται με περισσότερες από 20 μονάδες από τη Σοτσίτλ Γκάλβες του συντηρητικού συνασπισμού των παραδοσιακών δεξιών κομμάτων.

Η μεξικανική κοινωνία έχει αλλάξει και η ψήφος των γυναικών, που είναι περισσότερες από τους άντρες (65,4 από τα 126 εκατομμύρια κατοίκων), είναι καταλυτική για την έκβαση των εκλογών. Είναι η πλειοψηφία των μελών των κομμάτων. Συμμετέχουν περισσότερο από ό,τι οι άνδρες στις κινητοποιήσεις. Αποτελούν την πλειοψηφία (52%) του εκλογικού σώματος. Επιλέγουν λιγότερο την αποχή, όπως έδειξαν οι εκλογές του 2018 όπου ψήφισε το 66% των γυναικών έναντι του 58% των αντρών. Και ιδίως στις ηλικίες των 25-59 ετών, σύμφωνα με το Λατινοβαρόμετρο, τείνουν να ψηφίζουν συχνότερα από τους άντρες προοδευτικούς συνδυασμούς, που ιστορικά είναι εκείνοι που περισσότερες γυναίκες προωθούν. Αυτές οι στατιστικές αφομοιώθηκαν από τα κομματικά επιτελεία. «Το γεγονός ότι έχουμε δύο γυναίκες υποψήφιες με πραγματικές πιθανότητες να κερδίσουν την προεδρία μπορεί να κινητοποιήσει ακόμη περισσότερο την ψήφο των γυναικών», έλεγε στην El País η πρώην βουλεύτρια Μάρτα Τάγκλε, εκτιμώντας πως το φύλο τους ήταν ένα από τα κριτήρια επιλογής τους.

Αλλά το ότι η νέα πρόεδρος θα είναι γυναίκα δεν σημαίνει ότι η γυναικεία ατζέντα υπήρξε ή είναι προτεραιότητα. Κι οι δύο υποψήφιες δηλώνουν πως προασπίζονται τα δικαιώματα των γυναικών και την ισότητα, χωρίς να έχουν αναδειχθεί στην πολιτική μέσα από διεκδικήσεις για τα έμφυλα ζητήματα. «Απέκτησαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην πολιτική όταν στρατολογήθηκαν σε κυβερνήσεις από κάποιον άντρα μέντορα», γράφει η El Diario, θυμίζοντας πως η Σέινμπαουμ ήταν υπουργός του απερχόμενου κεντροαριστερού προέδρου Λόπες Ομπραδόρ όταν εκείνος ήταν επικεφαλής της κυβέρνησης της Πόλης του Μεξικού (2002-2006) και η Γκάλβες διετέλεσε επίσης υπουργός στη συντηρητική κυβέρνηση του Βισέντε Φοξ.

Η Σέινμπαουμ έχει το πλεονέκτημα ότι υπό την προεδρία του μέντορά της, του απερχόμενου κεντροαριστερού προέδρου και κομματικού της συντρόφου, Λόπες Ομπραδόρ, έγιναν αρκετά βήματα για την κατοχύρωση των γυναικείων δικαιωμάτων, αλλά και το μειονέκτημα ότι τόσο η ίδια όσο και ο απερχόμενος πρόεδρος έχουν έρθει σε σοβαρές αντιπαραθέσεις με το πιο δυναμικό φεμινιστικό κίνημα. Παρ’ όλα αυτά, το Μεξικό επί της θητείας του Ομπραδόρ θέσπισε το πιο ισχυρό σώμα νόμων και κανόνων σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική όσον αφορά την εκπροσώπηση των γυναικών, έλεγε στο BBC η Φλάβια Φρέιντενμπεργκ, ερευνήτρια του Ινστιτούτου Νομικών Ερευνών του Πανεπιστημίου UNAM.

Το 2019, με τον νόμο «Ισότητα σε όλα», καθιερώθηκε ότι οι γυναίκες θα αποτελούν το 50% των υποψηφίων σε θέσεις για την εκτελεστική, τη νομοθετική και τη δικαστική εξουσία τόσο σε ομοσπονδιακό όσο και σε πολιτειακό και δημοτικό επίπεδο. Ο αριθμός των γυναικών μελών του Κογκρέσου τετραπλασιάστηκε σχεδόν από το 1988 το 2018, όταν ο Ομπραδόρ ανέλαβε την προεδρία, στην κυβέρνησή του οι γυναίκες κατέχουν 10 από τα 20 υπουργεία και ηγούνται σε 9 από τις 32 πολιτειακές κυβερνήσεις.

Αλλά όπως δείχνει έρευνα της Φρέιντενμπεργκ που ανέλυσε πώς ψήφισαν οι γυναίκες στα πολιτειακά Κοινοβούλια για κάπου 4.000 προτάσεις βελτίωσης των συνθηκών ζωής των γυναικών, «περισσότερες γυναίκες σε αξιώματα δεν σημαίνει πάντα και γυναίκες με δύναμη να προωθήσουν ατζέντες για τα δικαιώματα των γυναικών», φέρνοντας το παράδειγμα του πολιτειακού Κοινοβουλίου στο Νουέβο, που έχει πλειοψηφία γυναικών, αλλά απέρριψε πρόταση για την ελεύθερη διακοπή της κύησης.

Αυτή την εξαετία θεσπίστηκε νομοθεσία για την κοινωνική ασφάλιση και τα εργασιακά δικαιώματα των εργαζόμενων ως οικιακών βοηθών. Ποινικοποιήθηκαν ως ξεχωριστό έγκλημα οι επιθέσεις με οξύ. Υιοθετήθηκε νόμος κατά της βίας που ασκούν οι άντρες εκδικούμενοι τις γυναίκες τους μέσω των παιδιών τους. Και το Ανώτατο Δικαστήριο το 2023 έκρινε αντισυνταγματική την απαγόρευση της άμβλωσης: μια απόφαση που κατά το κυβερνών κόμμα Morena δεν θα γινόταν πραγματικότητα χωρίς τους προοδευτικούς δικαστές που ο πρόεδρος διόρισε στο Ανώτατο Δικαστήριο.

Παρά αυτά τα βήματα, το Μεξικό εξακολουθεί να είναι μια χώρα εχθρική προς τις γυναίκες, με δέκα να δολοφονούνται καθημερινά (3.411 έχασαν πέρσι τη ζωή τους λόγω έμφυλης βίας) και 27.000 να παραμένουν αγνοούμενες. Σχεδόν απόλυτη ατιμωρησία επικρατεί απέναντι σε αυτά τα εγκλήματα, απόρροια μιας πατριαρχικής κουλτούρας για την οποία ελάχιστα μέτρα αναλαμβάνονται: σύμφωνα με το Λατινοβαρόμετρο, το 75% του πληθυσμού θεωρεί ότι οι Μεξικανοί είναι «ματσίστα» (φαλλοκράτες).

Το χρέος απέναντι στις γυναίκες δεν περιορίζεται στην αντιμετώπιση της βίας. Το Μεξικό είναι από τις λατινοαμερικανικές χώρες με το μικρότερο ποσοστό γυναικών που εργάζονται. Μόνο το 45% της γυναικείας εργατικής δύναμης έχει πρόσβαση στην εργασία στον επίσημο τομέα της οικονομίας. Εννέα στα δέκα άτομα που εγκαταλείπουν τη δουλειά τους για να αναλάβουν τη φροντίδα μελών της οικογένειας είναι γυναίκες, όπως είναι και το 68% όσων θέλουν να αναζητήσουν μια εργασία και δεν το κάνουν γιατί δεν έχουν κάποιον άλλον να αναλάβει αυτή τη φροντίδα. Οι μέσες αμοιβές των γυναικών παραμένουν κατά 16% χαμηλότερες από εκείνες των αντρών. Εκθεση του Μεξικανικού Ινστιτούτου Ανταγωνιστικότητας (IMCO) έδειξε ότι το 37% των γυναικών ζει στη φτώχεια, δηλαδή 24,8 εκατ. γυναίκες δεν έχουν έσοδα για να αποκτήσουν βασικά αγαθά και υπηρεσίες: το 91% αυτών των γυναικών δεν έχει άμεση πρόσβαση σε κοινωνική ασφάλιση, το 88% δεν διαθέτει δική του εστία, το 36% γνωρίζει επισιτιστική επισφάλεια και το 33% εγκαταλείπει το σχολείο. Το δε 53% των ατόμων που ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας είναι γυναίκες.

Κι οι δύο υποψήφιες λένε πως «είναι ο καιρός των γυναικών» στην εξουσία. Δεν αρκεί. Το βασικό ερώτημα για να βελτιωθεί η ζωή του μισού πληθυσμού της χώρας είναι «ποιων γυναικών;».