«Καταπολέμηση έμφυλης βίας» χωρίς να διώκεται ο βιασμός;

Η Οδηγία, που εγκρίθηκε στις 15 Φεβρουαρίου από τις Επιτροπές FEMM (Γυναικείων Υποθέσεων και Ισότητας των Φύλων) και LIBE (Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων) του Ευρωκοινοβουλίου -μετά τη συμφωνία που επιτεύχθηκε στις αρχές του μήνα ανάμεσα στους τρεις ευρωπαϊκούς θεσμούς-, είναι πράγματι η πρώτη που ορίζει με σαφήνεια ποινικά εγκλήματα –και πρακτικές που συνιστούν τέτοια– κατά των γυναικών λόγω του φύλου τους, που θα πρέπει να αναγνωριστούν από το σύνολο των κρατών-μελών της Ε.Ε.

Ωστόσο –παρότι θα ήταν εύλογο και αναμενόμενο–, μια από τις βασικές μορφές έμφυλης βίας, ο βιασμός, δεν περιλαμβάνεται στην Οδηγία, που δεν τον τυποποιεί ποινικά ως ξεχωριστή κατηγορία με βασικό κριτήριο την έλλειψη συναίνεσης. Η αναφορά στον βιασμό περιορίζεται μόνο στο κεφάλαιο της πρόληψης, προστασίας και καλύτερης πρόσβασης στο σύστημα δικαιοσύνης για τις επιζώσες.

Στον κόσμο τής υπό σκληρών διαπραγματεύσεων Ευρωπαϊκής Ενωσης, πόσο μάλλον σε μια εποχή αμφισβήτησης και οπισθοδρόμησης στα δικαιώματα των γυναικών, τίποτα δεν είναι αυτονόητο και οι διαφωνίες των κρατών-μελών για τον σαφή ορισμό του βιασμού οδήγησαν στην εγκατάλειψη της βασικής θέσης του προσχεδίου που ενέκρινε η Κομισιόν στις 8 Μαρτίου του 2022, το οποίο όριζε τον βιασμό ως «μη συναινετικές σεξουαλικές πράξεις». Υιοθετώντας δηλαδή τη σύγχρονη θέση πως «μόνο το ΝΑΙ είναι ΝΑΙ».

Τον Ιούνιο του 2023, με την έναρξη της ισπανικής προεδρίας, ξεκίνησε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τις σχετικές διαπραγματεύσεις και με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Αλλά μόνο 13 κυβερνήσεις συμφώνησαν σε αυτό το κείμενο, ενώ τα υπόλοιπα 14 το μπλόκαραν, ανάμεσά τους η Ουγγαρία, αλλά και η Γερμανία και η Γαλλία, που θεωρούνται από τις πλέον προοδευτικές στα έμφυλα δικαιώματα. Γεγονός που αυτόματα οδήγησε στην απάλειψη του βιασμού από την Οδηγία, καθώς, για να εγκριθεί, απαιτείται πλειοψηφία 55% των κρατών-μελών (τουλάχιστον 15), που να εκπροσωπούν συγχρόνως και το 65% του πληθυσμού της Ε.Ε.

Για Γερμανία και Γαλλία, το θέμα δεν ήταν ιδεολογικό, όπως συμβαίνει με την Ουγγαρία, αλλά επιχειρηματολόγησαν πως η Ε.Ε. δεν έχει νομική αρμοδιότητα σε αυτό το θέμα, που αφορά το ποινικό δίκαιο κάθε χώρας. Και πως στερείται νομικής βάσης, αφού δεν περιλαμβάνεται στην ισχύουσα λίστα των «ευρωεγκλημάτων. Παράδοξη θέση, αφού ήταν τα ίδια τα κράτη-μέλη που προηγουμένως είχαν απορρίψει την πρόταση του Ευρωκοινοβουλίου να περιληφθεί ο βιασμός στα ευρωπαϊκά εγκλήματα με έναν κοινό ορισμό για όλες τις χώρες. Αλλωστε, και οι δύο χώρες έχουν επικυρώσει τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, που τις δεσμεύει και ορίζει τον βιασμό με βάση την έλλειψη συναίνεσης.

Στην πραγματικότητα, τέτοιου είδους απόψεις, όπως αυτές που εξέφρασαν Γαλλία και Γερμανία, διαιωνίζουν -με απαξιωμένους κανόνες- την αντίληψη του «μόνο το ΟΧΙ είναι ΟΧΙ», που στην πράξη μετακυλίει το βάρος της ευθύνης και της απόδειξης στις επιζώσες, που πρέπει να αποδείξουν ότι αντιστάθηκαν ή αντέδρασαν, με μάρτυρα ένα ορατά κακοποιημένο σώμα.

Η Εβιν Ινσίρ, Σουηδή σοσιαλίστρια ευρωβουλεύτρια και επικεφαλής των διαπραγματευτών του Ευρωκοινοβουλίου, μαζί με την Ιρλανδή ομόλογό της Φράνσις Φιτστζέραλντ του Λαϊκού Κόμματος, δεν δίστασε να υποδείξει, τον περασμένο Δεκέμβριο, όταν φάνηκε το αδιέξοδο, πως «αυτή η απόφαση βρίσκεται στο τραπέζι του Εμανουέλ Μακρόν, προσωπικά, και του Γερμανού υπουργού Δικαιοσύνης, Μάρκο Μπούσμαν. Ελπίζω αυτοί οι δύο άντρες, που αποφασίζουν το μέλλον των γυναικών, να κατανοήσουν ότι, αντί να βρίσκονται στη λάθος πλευρά της ιστορίας, πρέπει να αλλάξουν θέσεις, για να βρεθούν στη σωστή πλευρά και να εγγυηθούν ότι γυναίκες και κορίτσια θα πάψουν να είναι ο σάκος του μποξ των αντρών».

Η έκκλησή της έπεσε στο κενό και, παρότι η ένταξη του βιασμού με ορισμό που έχει ως κριτήριο την συναίνεση ήταν «κόκκινη γραμμή» για το Ευρωκοινοβούλιο, μπροστά στον κίνδυνο να μην υπάρξει τελικά Οδηγία, η γραμμή μετακινήθηκε «στα όρια του εφικτού».

«Παρότι είναι μια υπόθεση που δεν έχει ολοκληρωθεί, αυτή η Οδηγία είναι ακρογωνιαίος λίθος στη σωστή κατεύθυνση», δήλωσε η Φιτστζέραλντ, μιλώντας για «αρχή και όχι τέλος», χωρίς να κρύψει πως πρόκειται για «μεγάλη απογοήτευση» να μην μπορεί να τυποποιηθεί ως έγκλημα ο βιασμός στην Ευρωπαϊκή Ενωση, παρά τις δραματικές στατιστικές. Μία στις δέκα Ευρωπαίες άνω των 15 ετών έχει βιώσει κάποιας μορφής σεξουαλική βία και μία στις είκοσι έχει βιαστεί, σύμφωνα με τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε., ενώ κάθε έξι ώρες πεθαίνει μία Ευρωπαία από τη βία κάποιου άντρα.

Η νέα Οδηγία καθιερώνει κανόνες σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την τυποποίηση ως εγκλημάτων άλλων συγκεκριμένων μορφών έμφυλης βίας που, εφόσον δεν περιλαμβάνονται στον Ποινικό Κώδικα των κρατών-μελών, θα πρέπει εφεξής να ενταχθούν, όπως ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων και ο καταναγκαστικός γάμος. Καθώς και συγκεκριμένες μορφές διαδικτυακών εγκλημάτων, όπως η ανάρτηση και μετάδοση βίντεο και φωτογραφιών προσωπικού χαρακτήρα ή η κυβερνοπαρενόχληση.

Οι διαπραγματεύσεις έγιναν υπό την πίεση του χρόνου, ώστε να ολοκληρωθούν οι διαδικασίες και να επικυρωθεί η Οδηγία πριν από τις ευρωπαϊκές εκλογές του Ιουνίου, από τις οποίες μπορεί να αναδειχθεί μια Ευρωβουλή με πολύ μεγαλύτερη παρουσία ακροδεξιών και υπερσυντηρητικών δυνάμεων, που θα μπορούσε να την μπλοκάρει.

Αναμένεται να εγκριθεί οριστικά από την ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Απρίλιο και να τεθεί σε ισχύ πριν από τις ευρωεκλογές. Οπως κι αν έχει, εγκρίθηκε ένα κείμενο, του οποίου οι προβλέψεις υπολείπονται σημαντικά από τα στάνταρντ που έθεσε η σύμβαση της Κωνσταντινούπολης το 2011. Τα οποία θα όφειλαν να σεβαστούν, αφού από την 1η Οκτωβρίου του 2023 η Σύμβαση τέθηκε σε ισχύ στην Ε.Ε. με μόνες χώρες που δεν την έχουν επικυρώσει τις Βουλγαρία, Λετονία, Λιθουανία, Ουγγαρία, Σλοβακία και Τσεχία.