«Γονική αποξένωση», το όπλο των κακοποιητών

H Γκρέις ανακάλυψε πως ο σύντροφός της, που την κακοποιούσε, είχε φυλακιστεί για βιασμό ανηλίκου όταν πια είχαν δικό τους παιδί. Οταν κατάφερε να χωρίσουν, εκείνος κράτησε τον γιο τους, κατηγορώντας την ότι ήταν ψυχικά διαταραγμένη και ότι σκόπιμα μεθόδευε «γονική αποξένωση». Το οικογενειακό δικαστήριο ήξερε για την καταδίκη του ως βιαστή, αλλά δεν την προσμέτρησε. Στη διάρκεια της μακράς δικαστικής διαδικασίας, η γυναίκα έγραφε πως «διαλύθηκε η ψυχή μου» και «δεν μπορώ να φάω ή να κοιμηθώ… μισώ αυτό το οικογενειακό δικαστήριο… Νεκρή». Η υγεία της επιδεινώθηκε και πέθανε λίγες μέρες αφότου το δικαστήριο αποφάσισε να μείνει το παιδί με τον κακοποιητή πατέρα του.

Στη Σάρα το δικαστήριο αναγνώρισε πως ήταν επιζώσα ακραίας κακοποίησης: ο άντρας της μεθούσε, τη βίαζε, την ξυλοκοπούσε, έβαλε κάμερες για να την ελέγχει μαζί με τα δύο παιδιά τους, τους απαγόρευε ακόμη και να κλείνουν την πόρτα του μπάνιου, την απειλούσε πως θα δημοσιοποιήσει τα βίντεο που μαγνητοσκοπούσε στο υπνοδωμάτιό τους. Συνέχισε να την παρενοχλεί και όταν τον εγκατέλειψε. Αλλά εκείνος επέμενε να έχει επαφή με τα παιδιά επικαλούμενος και πάλι «γονική αποξένωση». Η δίκη παρατεινόταν επί μήνες και τελικά, όταν πια του αρνήθηκαν την επαφή, η Σάρα είχε αυτοκτονήσει.

Δύο από τις πολλές ιστορίες έρευνας του Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ και του BBC για τα παιδιά στο Ηνωμένο Βασίλειο που αναγκάζονται να έχουν επαφή με κακοποιητές πατέρες, ακόμη και σε περιπτώσεις που είχαν καταδικαστεί για παιδοφιλία. Και στις 45 περιπτώσεις που αναλύθηκαν στην έρευνα, οι πατέρες επικαλέστηκαν στο δικαστήριο ως επιχείρημα το επιστημονικά αναπόδεικτο (όπως το χαρακτηρίζει ο ΟΗΕ) «σύνδρομο γονικής αποξένωσης» για να διεκδικήσουν την επιμέλεια ή την επικοινωνία με τα παιδιά τους, υποστηρίζοντας πως οι πρώην γυναίκες τους «χωρίς βάσιμο λόγο» επιχειρούσαν να στρέψουν τα παιδιά εναντίον τους.

Ολες οι μητέρες των ανήλικων αυτής της έρευνας εμφάνισαν σοβαρά προβλήματα υγείας που σχετίζονταν με το στρες της δικαστικής διαδικασίας: από ανορεξία, κρίσεις άγχους και αποβολές ως κατάθλιψη και αυτοκτονικές σκέψεις, ενώ πέντε από αυτές πέθαναν ως συνέπεια αυτών των προβλημάτων ή αυτοκτόνησαν. Και μία, θύμα οικογενειακής βίας που έχασε την επιμέλεια των παιδιών της, πέθανε έξω από τα δικαστήρια από καρδιακή προσβολή, που, σύμφωνα με τον ιατροδικαστή, μπορεί να οφειλόταν στο «σύνδρομο ραγισμένης καρδιάς» και την αβάσταχτη συναισθηματική πίεση.

Καμία τους δεν έλαβε κάποια στήριξη από τα δικαστήρια, καθώς «η βάσιμη απόδειξη κακοποίησης είτε υποτιμήθηκε είτε αγνοήθηκε τελείως, κι όταν λέω βάσιμη απόδειξη, μιλώ για ποινικές καταδίκες», λέει η επικεφαλής της έρευνας δρ Ελίζαμπεθ Νταλγκάρνο, επισημαίνοντας πως «η έννοια της γονικής αποξένωσης είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για τους κακοποιητές και η αποδοχή της από τα δικαστήρια συνιστά εθνικό σκάνδαλο».

Η «ιδέα»

Πρόκειται για έννοια που εισήγαγε ο αμφιλεγόμενος Αμερικανός ψυχίατρος Ρίτσαρντ Γκάρντνερ, που υποστηρίζει πως –συνήθως– οι μητέρες σε μια διαδικασία δύσκολου διαζυγίου επηρεάζουν τα παιδιά τους ή ακόμη και τους κάνουν πλύση εγκεφάλου για να πιστέψουν πως έχουν υποστεί κακοποίηση από τον πατέρα τους. Οντας εμπειρογνώμονας σε δίκες επιμέλειας παιδιών, φέρεται να έχει υποστηρίξει πως το ποσοστό των γυναικών που σκόπιμα ψεύδονται για τέτοιες καταγγελίες φτάνει το 90%, όταν έρευνα του αμερικανικού υπουργείου Δικαιοσύνης δείχνει πως είναι μόλις το 2%. Και καθώς η θεωρία του δεν στηρίζεται σε κάποια γενικότερη έρευνα αλλά στις προσωπικές του παρατηρήσεις και αντιλήψεις, έχει δεχθεί πολλές επικρίσεις από τους ακαδημαϊκούς που ασχολούνται με τη διάγνωση και θεραπεία της παιδικής κακοποίησης, αφού κατ’ αυτόν όλα αυτά μπορεί να είναι μυθεύματα, για τα οποία τους έπεισε η «κακόβουλη» μητέρα τους.

Οσο για το συμπέρασμά του πως αυτό οδηγεί τα παιδιά να πάσχουν από ένα «σύνδρομο γονικής αποξένωσης» (PAS) που εκφράζεται με διάφορα σωματικά και ψυχολογικά συμπτώματα, ελλείψει κλινικών ερευνών και ευρείας επιστημονικής τεκμηρίωσης δεν έχει περιληφθεί σε καμία από τις έγκριτες επιστημονικές κατηγοριοποιήσεις ψυχικών διαταραχών, όπως το αμερικανικό Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών ούτε στη Διεθνή Κατάταξη Νόσων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Ενώ από την πλευρά της η Αμερικανική Ενωση Δικηγόρων σε έκθεσή της αποφάνθηκε πως στερείται επιστημονικής βάσης για νομική χρήση.

Η έρευνα που δημοσιοποίησε το BBC «έφερε στο φως σπαρακτικές ιστορίες που καταδεικνύουν πως υπάρχει ανάγκη για μια επείγουσα και ευρεία μεταρρύθμιση των οικογενειακών δικαστηρίων», ήταν η άμεση απάντηση της Βρετανίδας επιτρόπου για Θέματα Οικογενειακής Βίας, Νικόλ Τζέικομπς, η οποία τόνισε πως «οι κακοποιητές, με τη συνδρομή μη πιστοποιημένων ειδημόνων, χρησιμοποιούν την υποτιθέμενη γονική αποξένωση για να αποστρέψουν την προσοχή από την δική τους κακοποιητική συμπεριφορά». Ενώ έπειτα από την κατάθεση της έρευνας στο βρετανικό Υπουργείο Δικαιοσύνης, η κυβέρνηση φέρεται να διερευνά αν θα λάβει μέτρα σχετικά με την κατάχρηση της έννοιας της «γονικής αποξένωσης».

Λαμβάνοντας υπόψη και έκθεση της ειδικής εισηγήτριας των Ηνωμένων Εθνών για τα Θέματα Βίας κατά Γυναικών και Κοριτσιών, Ρεέμ Αλσαλέμ, τον περασμένο Απρίλιο όπου αναλύεται «πώς τα οικογενειακά δικαστήρια αναφέρονται στη γονική αποξένωση και άλλες συναφείς ψευδοεπιστημονικές έννοιες σε διαφορές για την επιμέλεια των παιδιών», κάνοντας έκκληση για διεθνή απαγόρευση της χρήσης της έννοιας της γονικής αποξένωσης στην εκδίκαση αυτών των υποθέσεων, καθώς συνιστά συχνά έναν ακόμη παράγοντα βίας κατά γυναικών και παιδιών.