Η μέρα της Γυναίκας ή Ημέρα για τα Δικαιώματα των Γυναικών, όπως ζητούν πολλές γυναικείες οργανώσεις ώστε αυτή η επέτειος αγώνων να μη διαιωνίζεται ως ένα καταναλωτικό φαινόμενο, και πολλά «χρόνια πολλά» που δεν αρκούν για να διαγράψουν διακρίσεις, ανισότητες, σεξισμούς, βία, που όλες τις άλλες ημέρες μας κατατρύχουν. Αρκεί ένα αφιέρωμα του ΟΗΕ, που φέτος επέλεξε ως θέμα του: «DigitALL: καινοτομία και τεχνολογία για την ισότητα των φύλων»; Ή πρωτοβουλίες όπως η καμπάνια της πλατφόρμας Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, που υιοθέτησε το σύνθημα #EmbraceEquity, επαναφέροντας τη διαμάχη ανάμεσα σε ισότητα και ισοτιμία;
Και οι απλές γυναίκες αυτού του κόσμου αναρωτιούνται πώς γίνεται με τόσες δηλώσεις καλών προθέσεων και διακηρύξεις, τόσα «χρήματα» που δίνονται για προγράμματα, τόσες πολιτικές που ανακοινώνονται, να συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν ένα συμβολικό (και κάποιες φορές τραγικά ρεαλιστικό) κυνήγι μαγισσών.
Μια πραγματικότητα κυριολεκτική
Σήμερα το κυνήγι των μαγισσών αποτελεί μια τραγική πραγματικότητα σε πολλές χώρες. «Σε πολλές κοινότητες η κατηγορία για μαγεία ισοδυναμεί με θανατική καταδίκη αφού και σήμερα οδηγεί σε ακραία βία, λιντσαρίσματα, ακρωτηριασμούς, βασανιστήρια και δολοφονίες», σημειώνει έκθεση εμπειρογνωμόνων του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών για το κυνήγι των μαγισσών τις ημέρες μας.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της έκθεσης ακόμη και τώρα σε 50 χώρες του κόσμου γίνονται δολοφονίες «μαγισσών», χωρίς να υπάρχουν σαφείς στατιστικές. Συμβαίνει σε χώρες όπως η Κένυα, το Μπενίν, το Καμερούν, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κογκό, η Ουγκάντα, η Γκάμπια· επίσης η επαρχία Λιμπόπο της Νότιας Αφρικής, αλλά και η Ινδία, το Νεπάλ ή ακόμη και το Μεξικό ή το Περού. Στην Παπούα Νέα Γουινέα στο 2000-2020 υπήρξαν περίπου 6.000 κρούσματα, το 50% των οποίων κατέληξε σε θάνατο, αλλά μόνο 19 καταδίκες τον χρόνο κατά μέσο όρο καταγράφηκαν στο διάστημα 2010-2020.
Σε κάποιες χώρες το κυνήγι των μαγισσών είναι νόμιμο, γράφει η έκθεση: «Στη Σαουδική Αραβία δημιουργήθηκε το 2009 μια Μονάδα κατά της Μαγείας και παραμένει ως ποινή η θανατική για αυτή την κατηγορία». Στη Ζάμπια ώς τις αρχές του 21ου αιώνα υπήρχαν 176 ενεργοί «κυνηγοί μαγισσών». Περισσότερα από 1.000 θύματα δολοφονούνται κάθε χρόνο στην Τανζανία.
Στην Ινδία στο διάστημα 2010-2016 η αστυνομία κατέγραψε 2.500 σχετικές δολοφονίες. Ενώ στην Γκάνα, περίπου 3.000 γυναίκες έχουν εξοριστεί διά βίου σε έξι στρατόπεδα μαγισσών που έχουν στηθεί για όσες κατηγορούνται για αυτό το «έγκλημα» που κανείς δεν το έχει αποδείξει – πολλές κατηγορούνται ως μάγισσες απλώς για να τους αρπάξουν χωράφια και σπίτια.
Καταστέλλοντας τις αγωνίστριες
Το κυνήγι των μαγισσών στην Αφρική, γράφει η μαρξίστρια φιλόσοφος Σίλβια Φεντερίτσι, συγγραφέας του εμβληματικού «Ο Κάλιμπαν και η Μάγισσα» (Εκδόσεις των Ξένων), άρχισε κατά την αποικιακή περίοδο και με την εισαγωγή μονεταριστικών οικονομιών που δημιούργησαν νέες μορφές ανισοτήτων». Κι αν σήμερα παρατηρείται μια αναβίωση αυτής της πρακτικής με νέους τρόπους και μορφές, συνεχίζει η Ιταλοαμερικανίδα καθηγήτρια Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Hofstra της Νέας Υόρκης, «είναι λόγω της διάλυσης της κοινοτικής οικονομίας και αλληλεγγύης και των νεοφιλελεύθερων πολιτικών που στοχοποιούν το σώμα και τα εδάφη που προστατεύουν οι γυναίκας. Οπως ακριβώς το κυνήγι των μαγισσών τον 17ο αιώνα χρησιμοποιήθηκε για να τιθασεύσει το σώμα των γυναικών, σήμερα είναι οι ακτιβίστριες που υπερασπίζονται τα εδάφη τους και αγωνίζονται κατά των εξορυκτικών εκείνες που απειλούνται, διώκονται, βασανίζονται και δολοφονούνται».
«Η ενοχοποίηση για τρομοκρατία και η βίαιη δικαστική επίθεση του κράτους περνά μέσα από τον έλεγχο αυτών των επαναστατημένων σωμάτων επαναφέροντας ξανά και ξανά στο προσκήνιο το κυνήγι μαγισσών», έλεγε η Φεντερίτσι στη διάρκεια της 2ης Διεθνούς Φεμινιστικής Συνάντησης για το κυνήγι των μαγισσών: «Αποικιοκρατία, εξορύξεις και βία κατά των γυναικών χθες και σήμερα», που έγινε τον περασμένο Οκτώβριο στη Μαδρίτη, αναλύοντας πτυχές από το πιο πρόσφατο βιβλίο της «Το κυνήγι των μαγισσών χθες και σήμερα».
Στην πραγματικότητα, οι γυναίκες που κατηγορούνταν ως μάγισσες είχαν ένα επάγγελμα, ήταν συνήθως μαγείρισσες, θεραπεύτριες, μαίες, νταντάδες, πωλήτριες, αγρότισσες, ήξεραν μεθόδους απόσταξης θεραπευτικών βοτάνων ή εξουδετέρωσης δηλητηρίων, ήξεραν τα μυστικά της σεξουαλικότητας, έδιναν αντισυλληπτικά και έκαναν αμβλώσεις.
Οι περισσότερες μελέτες καταδεικνύουν πως το κοινό όλων αυτών των γυναικών ήταν πως τις θεωρούσαν «παραβάτριες μιας επιθυμητής τάξης πραγμάτων, που δεν υπάκουαν στον ρόλο που ανέμενε η κοινωνία από αυτές. Αψηφούσαν έννοιες όπως πειθαρχία, υποταγή, καταναγκαστική μητρότητα και φροντίδα, που οι σύγχρονοί τους άντρες ανέμεναν από αυτές, και αμφισβητούσαν την κυριαρχία των αντρών σε σφαίρες της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής», έλεγε στο BBC η Κλόπε Σανταμαρία, συγγραφέας ακόμη ενός δοκιμίου για αυτήν την πρώτη μορφή μαζικής γυναικοκτονίας που εκτιμάται πως ανάμεσα στον 15ο και τον 17ο αιώνα οδήγησε στον θάνατο 80.000-100.000 ανθρώπους στην Ευρώπη: το 80% όσων δικάστηκαν ήταν γυναίκες, όπως και το 85% όσων τελικά καταδικάστηκαν σε φρικτό θάνατο.
Γυναικείες διεκδικήσεις και μαγεία συχνά έχουν συμβαδίσει στην Ιστορία, έλεγε η Ισπανίδα ερευνήτρια και μπλόγκερ Κάρεν Εσπάρσα. «Συναντήθηκαν στην ιστορική καταστολή που έχουν γνωρίσει οι γυναίκες. Ηταν αυτές που πρωταγωνίστησαν στις κοινοτικές οικονομίες, γνώστριες της αρχαίας σοφίας των φυτών, έξω από τα συμβατικά πλαίσια των γάμων, εξ ου και θεωρούμενες ελευθέρων ηθών και λάγνες. Αυτές που κατηγορήθηκαν ως μάγισσες ήταν οι πρώτες που μαζικά προκάλεσαν τους άντρες, την αυθεντία και τους κανόνες τους. Οπως κάνουν και οι σημερινές φεμινίστριες».
«Το κυνήγι δεν τελείωσε, οι γυναίκες συνεχίζουν να υφίστανται θεσμική βία συγκρίσιμη με ένα κυνήγι μαγισσών». Με αυτή την αντίληψη, άλλωστε, γεννήθηκε και η «Καμπάνια Μνήμης για τις γυναίκες που διώχθηκαν ως μάγισσες» και που επιχειρεί να διερευνήσει τόσο το ιστορικό κυνήγι των μαγισσών και τη σχέση του με τον καπιταλισμό, όσο και τις σημερινές εκφράσεις.
Ενα κίνημα βαθιά πολιτικό, όπως ανέλυσε σε άρθρο της η δημοσιογράφος και συγγραφέας Μόνα Σολέ της «Monde Diplomatique» που ανάμεσα στα πολλά παραδείγματα που παρέθετε θύμισε πως από την άνοδο του Τραμπ στην αμερικανική προεδρία, κάθε μήνα με το χάσιμο της σελήνης χιλιάδες «μάγισσες» ένωναν δυνάμεις για να του κάνουν ένα ξόρκι ώστε να μειώσουν «τη ζημιά που προκαλεί». Οπως δεκάδες ομάδες «μαγισσών» διαδηλώνουν με μάσκες και μαύρα ψηλά καπέλα για κοινωνική δικαιοσύνη, τα δικαιώματα των τρανς, την άμβλωση ή κατά της αστυνομικής βίας.
Η νέα γενιά των γυναικών διεκδικεί την αποκατάσταση των μαγισσών και γι’ αυτό το σύνθημα «Είμαστε οι εγγονές των μαγισσών που δεν μπορέσατε να σκοτώσετε» είναι σήμερα από τα κυρίαρχα σε πολλές από τις διαδηλώσεις για κάθε δικαίωμα των γυναικών.
Κάποιοι ερευνητές λένε πως όλα άρχισαν να συστηματοποιούνται τον Οκτώβριο του 1485, όταν ο ιεροεξεταστής Χάινριχ Κρίμερ ξεκίνησε στο Ινσμπουργκ την ανάκριση της Χέλενα Σόιμπεριν, μιας γυναίκας δυναμικής και ανεξάρτητης που τόλμησε, μάλιστα, να του αντιμιλήσει στη διάρκεια της δίκης. Κατηγορήθηκε ως μάγισσα γιατί είχε εραστές και πολλούς υποτίθεται πως τους σκότωνε με τα μάγια της. «Λαγνεία και μαγεία είναι αδιαχώριστες», επιχειρηματολόγησε ο ιεροεξεταστής επιμένοντας στις σεξουαλικές πρακτικές της κατηγορούμενης με τόσο σκανδαλιστικές λεπτομέρειες που οι άλλοι δικαστές τού ζήτησαν να σταματήσει και απάλλαξαν τη Σόιμπεριν από τις κατηγορίες.
Ο Κρίμερ αποφασισμένος ποτέ να μην τον ξαναταπεινώσουν έγραψε το 1487 μαζί με τον Δομινικανό μοναχό Τζακόμπ Σπρένγκερ το «Malleus Maleficarum», γνωστό και ως «Σφυρί των Μαγισσών». Το κείμενο αυτό, έλεγε στο BBC ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Μπουένος Αϊρες, Ερνέστο Ρόσι, στην ουσία ορίζει γιατί αυτές οι διώξεις στοχεύουν τις γυναίκες κατά κύριο λόγο: σε ειδικό κεφάλαιο εξηγεί πως οι γυναίκες είναι κατώτερα όντα εξ ου και είναι πιο εύκολο για τον Διάβολο να κυριαρχήσει μέσα τους, ιδίως αν είναι φτωχές.
«Το βιβλίο και η εποχή ανακλούν την αυξανόμενη αγωνία των αντρών κυρίως για όλα όσα είχαν να κάνουν με την αναπαραγωγή: τη γνώση της κύησης, του τοκετού, ακόμη και των βοτάνων που οδηγούν σε αποβολή και την οποία κατείχαν πολλές γυναίκες». Και εξέφραζε την επιταγή ό,τι έχει να κάνει με την αναπαραγωγή να πάψει να είναι στα χέρια των γυναικών και να περάσει σε εκείνα των γιατρών, που ενσαρκώνονται από άντρες, λέει ο Ρόσι. «Δεν είναι τυχαίο πως το εγχειρίδιο αναφέρει πως “οι μαίες είναι αυτές που προκαλούν μεγαλύτερο καλό… Οταν δεν σκοτώνουν το μωρό, τότε υπακούουν σε άλλη εντολή, το βγάζουν από το δωμάτιο, το σηκώνουν στον αέρα και το προσφέρουν στον δαίμονα».
Οι επίσημες συγγνώμες
Η Νορβηγία είναι από τις πρώτες χώρες που απολογήθηκε για το κυνήγι των μαγισσών. Από το 2011 και κάθε χρόνο τιμάται η μνήμη 91 ανθρώπων –στην πλειονότητά τους γυναίκες– που στη διάρκεια ενός αιώνα στο χωριό Βαρντέ καταδικάστηκαν για μαγεία και παραδόθηκαν στην πυρά ή βασανίστηκαν μέχρι θανάτου. Στον τόπο της εκτέλεσής τους ανεγέρθηκε το Μνημείο Steilneset, για το οποίο συνεργάστηκαν δύο σπουδαίοι καλλιτέχνες, ο Ελβετός αρχιτέκτονας Πέτερ Τσούμτορ και η Γαλλο-αμερικνανίδα γλύπτρια και εικαστικός Λουίζ Μπουρζουά.
Στη Σκοτία πέρσι, την Ημέρα της Γυναίκας, η πρωθυπουργός Νίκολα Σέρτζεον ζήτησε επίσημα από το βήμα της Βουλής συγγνώμη στους 4.000 σχεδόν πολίτες, στην συντριπτική τους πλειονότητα γυναίκες, που καταδικάστηκαν και εκτελέστηκαν για μαγεία. «Σε μια εποχή που δεν τους επιτρεπόταν ούτε καν να μιλήσουν ως μάρτυρες σε ένα δικαστήριο, τις κατηγορούσαν και τις σκότωναν επειδή ήταν φτωχές, διαφορετικές, ευάλωτες ή σε πολλές περιπτώσεις απλώς επειδή ήταν γυναίκες», τόνισε, σημειώνοντας πως «μπορεί πλέον εδώ και τόσο καιρό να έχει καταργηθεί ο νόμος για τη μαγεία, αλλά δεν έχει εξαφανιστεί η βαθιά μισογυνία που τον γέννησε. Ζούμε ακόμη με αυτήν. Σήμερα εκφράζεται στην καθημερινή παρενόχληση, στις online απειλές, τους βιασμούς και στη σεξουαλική βία».
Ανάλογα και η Καταλωνία, όπου η τοπική Βουλή επίσης πέρσι ενέκρινε πρόταση για την ανέγερση ενός σχετικού μνημείου και την αποκατάσταση περισσότερων από 800 γυναικών που ανάμεσα στον 15ο και τον 17ο αιώνα κατηγορήθηκαν ως μάγισσες, βασανίστηκαν και έχασαν τη ζωή τους από αυτό το «μισογυνικό κυνήγι», όπως λέει το νομοθετικό κείμενο. Και οι εισηγητές αυτής της νομοθεσίας θεωρούν πως η αποκατάσταση των «μαγισσών» αφορά και τη σύγχρονη πραγματικότητα έτσι ώστε η σχετική μελέτη να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε ότι «και σήμερα κυνηγούν μορφές και πρότυπα θηλυκότητας που δεν ταιριάζουν με τις επιταγές της πατριαρχίας».
Ανάλογες πρωτοβουλίες έχουν γίνει σε Γαλλία και Βέλγο, όπου εκατοντάδες γυναίκες έχουν υπογράψει μανιφέστο που θεωρεί τις μάγισσες φεμινιστικό σύμβολο: εκείνες που αμφισβήτησαν τους κανόνες και την αντρική εξουσία.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας