Χωρίς δικαίωμα στο σώμα, στη ζωή, στην αξιοπρέπεια

Η νέα καταδίκη σε κάθειρξη 30 ετών μιας γυναίκας, που ενώ απέβαλε λόγω επιπλοκών στην κύηση κρίθηκε ένοχη για τον φόνο του αγέννητου παιδιού της, ήταν ψυχρολουσία για τα γυναικεία κινήματα του Ελ Σαλβαδόρ.

«Η καταδίκη αυτή είναι ένα σκληρό πλήγμα στον δρόμο της αποποινικοποίησης των επειγουσών αμβλώσεων κατά την κύηση, οι οποίες θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται ως πρόβλημα δημόσιας υγείας και όχι ποινικό», δήλωσε με ανακοίνωσή της η νομικός Μορένα Ερέρα, πρόεδρος της Ενωσης Πολιτών για την Αποποινικοποίηση της Αμβλωσης, οργάνωση που έχει αναλάβει την υπεράσπιση της γυναίκας.

Η Εσμέ ήταν 28 ετών όταν έχασε το μωρό της. Τον Οκτώβριο του 2019 γέννησε μόνη της σε σπίτι σε αγροτική περιοχή. Το μωρό πέθανε κι εκείνη μεταφέρθηκε εσπευσμένα στο νοσοκομείο με ακατάσχετη αιμορραγία. Πριν ακόμη συνέλθει, κατηγορήθηκε για φόνο και προφυλακίστηκε, αφήνοντας μόνη της την επτάχρονη κόρη της.

Αυτή η απόφαση, η πρώτη ανάλογη επί θητείας του προέδρου Μπουκέλε, ήταν μια δυσάρεστη έκπληξη, καθώς τον περασμένο Δεκέμβριο οι Αρχές αποφυλάκισαν τρεις γυναίκες που είχαν καταδικαστεί για άμβλωση ενώ απέβαλαν από επιπλοκές στην κύησή τους. Και ακολούθησε ακόμη μία αποφυλάκιση, τον Φεβρουάριο, δημιουργώντας πολλές ελπίδες πως η κατάσταση αρχίζει να αλλάζει.

Η μετατροπή των ποινών τους έγινε δυνατή χάρη στην καμπάνια της οργάνωσης «Μας λείπουν 17» (όσες δηλαδή γυναίκες παρέμεναν τότε ακόμη φυλακισμένες γιατί απέβαλαν), η οποία προσέλκυσε και διασημότητες, όπως η ηθοποιός και σκηνοθέτρια Αμέρικα Φερέρα και το μοντέλο Μίλα Γιόβοβιτς.

Είχε προηγηθεί τον Νοέμβριο απόφαση του Διαμερικανικού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που καταδίκαζε για πρώτη φορά το Ελ Σαλβαδόρ για κατάφωρη παραβίαση των δικαιωμάτων της «Μανού», μιας γυναίκας που καταδικάστηκε για άμβλωση και πέθανε στη φυλακή.

To Σαλβαδόρ έχει από τους πιο δρακόντειους νόμους κατά των αμβλώσεων στον κόσμο. Μετά το 1998 αυτή απαγορεύτηκε ακόμη κι όταν κινδυνεύει η ζωή της μητέρας, το έμβρυο δεν είναι βιώσιμο ή η κύηση αποτελεί αποτέλεσμα βιασμού ή αιμομιξίας. Παράλληλα αναγνωρίστηκαν τα έμβρυα ως ανθρώπινα πλάσματα από τη στιγμή της σύλληψης. Σύμφωνα με γυναικείες οργανώσεις, περίπου 181 γυναίκες που απέβαλαν έκτοτε έχουν διωχτεί ποινικά στη χώρα.

Μάταια θεσμοί όπως η Επιτροπή για την Κατάργηση Ολων των Μορφών Βίας κατά των Γυναικών, η Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα ή η Παγκόσμια Οργάνωση κατά των Βασανιστηρίων κάνουν εκκλήσεις για αλλαγή αυτής της νομοθεσίας που παραβιάζει βασικά δικαιώματα των γυναικών και για τη διασφάλιση δίκαιης δίκης τους. Ο πρόεδρος Μπουκέλε απάντησε, πέρσι, πως δεν πρόκειται να υπάρξει καμία νομοθετική πρωτοβουλία για την αποποινικοποίηση της άμβλωσης.

Οι περισσότερες από τις καταδικασμένες γυναίκες είναι νέες, μόνες και φτωχές, ιδίως από αγροτικές περιοχές του Ελ Σαλβαδόρ, όπου αυτές αποτελούν τη συντριπτική πλειονότητα όσων ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας. Οι γυναίκες έχουν διπλάσια ποσοστά αναλφαβητισμού από τους άντρες, κατέχουν μόλις το 10% των αγροτικών γαιών κερδίζοντας μόλις 152 δολάρια τον μήνα (το μισό απ’ ό,τι ο κατώτατος μισθός σε αστικά κέντρα) και βρίσκονται αντιμέτωπες με έναν φαύλο κύκλο φτώχειας και βίας, που επιδεινώνεται από τον άγριο πόλεμο των συμμοριών.

Σύμφωνα με την Οργάνωση Σαλβαδοριανών Γυναικών υπέρ της Ειρήνης (ORMUSA), το 2021 η χώρα είχε τη μεγαλύτερη αναλογία γυναικοκτονιών στην Κεντρική Αμερική, με 13,8 δολοφονίες γυναικών ανά 100.000 κατοίκους. Την ίδια χρονιά τα περιστατικά έμφυλης βίας αυξήθηκαν κατά 70% και καταγγέλθηκαν 3.284 βιασμοί και σεξουαλικές επιθέσεις. Πολλές από αυτές καταλήγουν σε ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, που αναγκάζουν τα θύματα να καταφεύγουν σε ανασφαλείς αμβλώσεις. Αυτές στοιχίζουν τη ζωή 47.000 γυναικών κάθε χρόνο, προερχομένων κυρίως από περιοχές με τα χαμηλότερα εισοδήματα, σύμφωνα με έρευνα της Παγκόσμιας Τράπεζας.

Μια πραγματικότητα που συνιστά τραγική υπόμνηση για τις ΗΠΑ, όπου το Ανώτατο Δικαστήριο ετοιμάζεται να ακυρώσει την ιστορική απόφαση του 1973 με την οποία νομιμοποιήθηκε το δικαίωμα στην άμβλωση.

Ο ατέρμονος κύκλος των διωγμών

«Η Φελισίτα Ακίνο κρατά μια σακούλα με παπούτσια και ρούχα για τον 32χρονο γιο της, Χοσέ Ρομπέρτο, που συνελήφθη στις 25 Απριλίου σε κεντρική πλατεία της Λα Πας... Αναγκάστηκε να ζητιανέψει για να του τα αγοράσει και να πληρώσει το εισιτήριο για τις φυλακές Μαριόνα, περίπου 65 χιλιόμετρα μακριά, ελπίζοντας να μάθει νέα του».

Το εξαιρετικό ρεπορτάζ της ηλεκτρονικής εφημερίδας El Faro αποκαλύπτει ακόμη ένα από τα δεινά που σήμερα βιώνουν οι Σαλβαδοριανές: χιλιάδες γυναίκες σαν τη Φελισίτα συνωστίζονται μπροστά σε φυλακές και κρατητήρια αναζητώντας μάταια να μάθουν για τα παιδιά, τα εγγόνια, τους πατέρες ή τους συζύγους τους.

Επειτα από το πιο αιματηρό Σαββατοκύριακο που γνώρισε η χώρα στη μετεμφυλιακή ιστορία της, η κυβέρνηση κήρυξε Κατάσταση Εκτακτης Ανάγκης στις 27 Μαρτίου: ένα πραγματικό πογκρόμ που έχει οδηγήσει έκτοτε σε περισσότερες από 20.000 συλλήψεις υπόπτων (χωρίς συνήθως αποδείξεις) για συμμετοχή σε συμμορίες. Σύμφωνα με την El Faro, το Κίνημα Εργαζομένων στην Αστυνομία έχει καταγγείλει πως σε κάποια τμήματα υπάρχουν ποσοστώσεις για τις καθημερινές συλλήψεις.

Οι γυναίκες περνούν μέρες και νύχτες, με ήλιο και βροχή, έξω από τις φυλακές. Οι περισσότερες είναι επιφορτισμένες με τη φροντίδα της οικογένειας ή δουλεύουν στην άτυπη οικονομία, κι όμως εγκαταλείπουν τα πάντα για να αναζητήσουν τους συγγενείς τους. Κάποιες έχουν ταξιδέψει ώρες για να φτάσουν. Μερικές αναγκάστηκαν να κοιμηθούν στους δρόμους. Και άλλες, παραμένουν δίχως να ξέρουν αν οι συγγενείς τους είναι εκεί ή σε άλλη φυλακή. Περιμένοντας μήπως, με τις μαζικές ακροάσεις εξ αποστάσεως που γίνονται, ο δικός τους άνθρωπος αποφυλακιστεί. Ομως, ελάχιστοι βγαίνουν από τις φυλακές.

Ενα ακόμη επεισόδιο της ζωής τους, της σφραγισμένης από τη μιζέρια, τη βία, την απουσία, την άρνηση των στοιχειωδών δικαιωμάτων τους και την έλλειψη προοπτικής για μια αξιοπρεπή ζωή.