Ηρωίδες του Παζολίνι αιωρούμενες πάνω από την άβυσσο

Εδώ και μερικές εβδομάδες, το Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης Καρόλου Κουν φιλοξενεί μια ιδιαίτερη παράσταση, φτιαγμένη με πολλή δουλειά και ακόμη περισσότερη ποίηση. Την ποίηση του Αντρέα Μαντά, που υπογράφει και τη σκηνοθεσία (μαζί με τη Λουκία Μιχαλοπούλου), εμπνευσμένος από το έργο του Πιερ Πάολο Παζολίνι, με αφορμή τα 50 χρόνια από την άγρια δολοφονία του στην Οστια, την ιταλική πόλη που δίνει το όνομά της και στην παράσταση. «Οστια-Αυτό είναι το σώμα μου», 5 μονόλογοι-ποιήματα, με λόγο τόσο καθαρό και ταυτόχρονα συμβολικό, που αν ο θεατής εστιάσει στο να τον αποκωδικοποιήσει στα 50 λεπτά που διαρκεί η παράσταση, μάλλον θα χάσει τη σπάνια ευκαιρία να αφεθεί στην εικονοκλαστική δύναμη που μόνο η ποίηση διαθέτει σε τέτοιες αναλογίες. Τη μεγάλη πρόκληση να δώσει σάρκα και οστά στα παραπάνω ανέλαβε με την υποκριτική δεινότητα που τη χαρακτηρίζει η Λουκία Μιχαλοπούλου.

Λίγο πριν από την αυλαία (τελευταία παράσταση απόψε, Τρίτη, στις 21.00), μιλήσαμε μαζί τους.

Αντρέας Μαντάς

● Η παράστασή σας με αφορμή τα 50 χρόνια από την άγρια δολοφονία του Πιερ Πάολο Παζολίνι στην Οστια αποπειράται να μεταφέρει σκηνικά έναν λόγο αμιγώς ποιητικό. Υπάρχει αρκετή ποίηση στο σημερινό θέατρο;

Υπάρχει μια -τολμώ να πω- ανέντιμη αγοραπωλησία της ποίησης στο timeline. Για να ξεκινήσω από εκεί. Από το δηλητήριο της εποχής μας, τα social media. Εχει περάσει όχι μόνο στο θέατρο αλλά και στη σύγχρονη τέχνη όλο αυτό. Επίσης, νιώθω, ότι το θέατρο πάσχει από φιλοσοφική αναπηρία. Δεν γίνεται να υπάρξει ποίηση σ΄ ένα πλαίσιο χωρίς αισθητική. Στη σημερινή τέχνη επικρατεί ένα «παραξένεμα» που λειτουργεί περισσότερο σαν στιλιζάρισμα παρά ως ποίηση. Θα στεναχωρήσω κάποιους, αλλά προσωπικά διαπιστώνω ότι λείπει η καθαρή ποίηση, αυτή που «παγιδεύει» το αόρατο στο ορατό πεδίο.

● Διανύουμε εποχές άγριες, με τα δεδομένα στην κοινωνία και την πολιτική να ανατρέπονται διαρκώς. Πώς πιστεύετε ότι εντάσσεται στη σημερινή συνθήκη το διαχρονικό έργο του Ιταλού δημιουργού;

Ο Παζολίνι συμβολοποίησε τους ήρωές του κάνοντάς τους φορείς ιδεών. Και μπορεί πολλοί να διαφωνούν με αυτή τη μεταφυσική προσέγγιση, αλλά προσωπικά προτιμώ μια τέτοια, αφοπλιστικά έντιμη και πεντακάθαρη αντιμετώπιση των προβλημάτων των ανθρώπινων σχέσεων, από τον ιδεολογικό πουριτανισμό κάποιων «προοδευτικών» τού σήμερα, των οποίων η προοδευτικότητα εξαντλείται σε κουβέντες εκ του ασφαλούς. Ο Παζολίνι ήταν ποιητής, ένας ποιητής που ατένιζε μια άβυσσο, την άβυσσο της ανθρώπινης αβουλίας και της δικτατορίας του μπετόν αρμέ. Οπως και οι ήρωές του. Ο στίχος του Rimbaud («Από λεπτότητα έχασα τη ζωή μου») του ανήκει. Για ένα νήμα γίνονται όλα. Αόρατο. Σαν τις αναμνήσεις που καταντούν ένα απείκασμα που δεν ξέρουμε τι σημαίνει και τι να το κάνουμε.

● Παρακολουθώντας την παράσταση παρατήρησα τις ανάμεικτες αντιδράσεις των θεατών. Κάποιοι τη λάτρεψαν, κάποιοι άλλοι μπερδεύτηκαν προσπαθώντας να κατανοήσουν ένα κείμενο συμβολικό και γεμάτο αναφορές. Είναι και αυτός ο στόχος σας; Να μυήσετε το κοινό σε μια άλλη συνθήκη θέασης;

Μ’ αρέσει να βρίσκομαι σ’ αυτόν τον τόπο «συνάντησης» με αυτούς που καταπιάνονται με τη σημασία της ανθρώπινης γλώσσας, ειδικότερα της γραπτής που «πρέπει» να γίνει προφορική, αυτούς που έχουν σχέση με τη μουσική (κυρίως), τα σχήματα, τα χρώματα, την αρχιτεκτονική και γενικά με τον χώρο και όσους ασχολούνται με τον ηθοποιό και την παρουσία του. Παίζω με τις ατμόσφαιρες. Πιστεύω ότι στο θέατρο και στην ποίηση η γλώσσα δεν πρέπει απλώς να είναι κατανοητή. Πρέπει πρωτίστως να αγγίζει. Τώρα όσον αφορά το κοινό, αυτό που λέτε μια χαρά μού ακούγεται. Το πρόβλημα θα ήταν να έφευγαν όλοι συγκινημένοι ή μπερδεμένοι. Τι να σας πω… προτιμώ να είμαι τελευταίος στην πόλη παρά πρώτος στο χωριό.

—

Λουκία Μιχαλοπούλου

● Κυρία Μιχαλοπούλου, ποια διαδρομή ακολουθήσατε στην προσπάθειά σας να προσεγγίσετε τις 5 γυναίκες του έργου, τη Μαρία, τη Μάμα Ρόμα, την Ιοκάστη, την Εμίλια και τέλος τη Μήδεια;

Είναι αλήθεια ότι είναι ένα εξαιρετικά δύσκολο πείραμα για έναν ηθοποιό, και η δυσκολία δεν έχει να κάνει μόνο με τις πέντε ηρωίδες, τις πέντε αυτές εστίες, αλλά και με το τρομακτικά πυκνό και ταυτόχρονα ελλειπτικό κείμενο του Αντρέα, το οποίο απαιτούσε βαθιά προσωπική μου εμπλοκή, τέτοια ώστε να μη γίνω επεξηγηματική σκηνικά. Πρόκειται για ένα ποιητικό κείμενο και οι επιλογές ήθελαν τρομερό ψάξιμο - η ισορροπία τού να αφήνεις χώρο και χρόνο στη φαντασία, στην αιώρηση, αλλά ταυτόχρονα να το ζωντανέψεις και να το γειώσεις. Δεν μας ενδιέφερε η εξωτερική περιγραφή των ηρωίδων αλλά κυρίως το πέρασμα από τη μια στην άλλη, τι δίνει η μια στην άλλη… το κέντρο είναι φυσικά η μήτρα που γεννάει και ρουφάει… με την κάθε μία από αυτές να έχει τη δική της οπτική γωνία σε σχέση με την απώλεια. Θέλαμε να το αντιμετωπίσουμε σαν μια προσευχή… ένας απο-χαιρετισμός να είναι όλο αυτό το 50λεπτο.

● Ποια είναι η μεγαλύτερη αρετή και ποια η μεγαλύτερη πρόκληση ενός ποιητικού κειμένου όταν μεταφέρεται στη σκηνή;

Είναι αδύνατον σκηνικά, από την πλευρά του θεατή, να προλάβει να καταλάβει και να επεξεργαστεί τα πάντα… Θα πρέπει να εμπιστευθεί αισθήσεις που η εποχή έχει σε ελαφρά ύπνωση… Η σύνδεση δεν γίνεται με το μυαλό αλλά με κάτι άλλο που δεν ξέρεις από πού έρχεται. Σε βρίσκει. Είναι το «υποσυνείδητο»; Πιο λαϊκά, το «συναίσθημα», πιο μεταφορικά, η αγωνία στο πρώτο κλάμα του νεογέννητου, που τίποτα δεν ξέρει αλλά μοιάζει σαν να τα ξέρει όλα; Σε αντίθεση με τη διαδικασία αναμέτρησης των ίδιων των δημιουργών με τον ποιητικό λόγο, οι ηθοποιοί καλούνται να συνδέσουν με νήματα όλα τα περάσματα των λέξεων - «το φλου» σε τέτοια κείμενα είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος. Και ο μηχανισμός αυτός θα πρέπει να επαναπροσδιορίζεται και να συντηρείται… συνεχώς.

● Ποια στιγμή θα κρατήσετε ως πολυτιμότερη από αυτό το ταξίδι στο συμβολικό σύμπαν του συγγραφέα και του δημιουργού που του το ενέπνευσε;

Την πίστη… Σε μια εποχή που έχει πεθάνει αλλά τα φαντάσματά της μπορούν, αν όχι να σώσουν, να κάνουν λίγο καλύτερο τον κόσμο.

♦ Πληροφορίες: Η παράσταση «Οστια-Αυτό είναι το σώμα μου» ολοκληρώνεται απόψε στις 21.00, στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης Καρόλου Κουν. Εισιτήρια από 10 ευρώ (προπώληση: more.com).