Η κρίση της μεσαίας τάξης βρήκε το νουάρ της

Η πρώτη επιβράβευση για το ατμοσφαιρικό φιλμ νουάρ «Τετάρτη 04.45» του Αλέξη Αλεξίου ήρθε πριν από λίγες μέρες με την ανακοίνωση της συμμετοχής του στο διαγωνιστικό τμήμα του διεθνούς Φεστιβάλ «Τribeca» της Νέας Υόρκης.

Εφτά χρόνια μετά την «Ιστορία 52», ο Αλέξης Αλεξίου επιστρέφει. Υπογράφει το σενάριο και τη σκηνοθεσία σε ένα αστικό γουέστερν, που διαδραματίζεται στη μουντή, υγρή, αφιλόξενη Αθήνα.

Χιούμορ, σαρκαστικοί διάλογοι, στιλιζαρισμένη ατμόσφαιρα, ονειρικές ρετρό μουσικές, σε μια σκοτεινή ταινία που σε παρασύρει προσφέροντας την απόλαυση του καλού σινεμά.

Αυτό είναι και το στοίχημα που βάζει ο ταλαντούχος Αλεξίου. «Να τολμήσει ο θεατής να μπει στη σκοτεινή αίθουσα, να δει μια σκοτεινή ταινία, αλλά να έχει περάσει καλά».

Ο ήρωάς του, ο Στέλιος Δημητρακόπουλος, έχει 32 ώρες πριν χάσει τα πάντα. Από το τζαζ μπαρ, που με πολύ κόπο διατηρεί σε λειτουργία, μέχρι την οικογένειά του. Ο Ρουμάνος γκάνγκστερ που του δάνεισε χρήματα απαιτεί να εξοφληθεί το χρέος.

Ο μεσολαβητής και πρώην φίλος του τον υποχρεώνει σε διάφορα παράνομα θελήματα. Ο χρόνος τρέχει και ο Στέλιος, ανάμεσα σε αυτά και σε γραμμές κόκας, το κρεβάτι της ερωμένης του και τις υποχρεώσεις του πατέρα, στις οποίες δεν μπορεί να ανταποκριθεί, καλείται να πάρει μια τελική απόφαση για να ορίσει τα πράγματα...

Και ενώ η ταινία χαρακτηρίζεται από ακραίες καταστάσεις και τους κώδικες του φιλμ νουάρ, αποτυπώνει με παραβολικό τρόπο κάτι από τη χαοτική κατάσταση της σημερινής ελληνικής κοινωνίας. O Στέλιος Μάινας τη σηκώνει στους ώμους του ερμηνεύοντας ιδανικά τον συνονόματό του σε έναν ρόλο κόντρα σε ό,τι έχει κάνει μέχρι σήμερα.

• Ποια ήταν η αφετηρία σας, κύριε Αλεξίου, για να κινηματογραφήσετε σε ένα στιλιζαρισμένο φιλμ νουάρ τις 32 ώρες από τη ζωή του μεσοαστού Στέλιου Δημητρακόπουλου, που έχει μπλεχτεί στα πλοκάμια της μαφίας;

Αλέξης Αλεξίου: Οταν έγραφα το σενάριο, είχε ξεκινήσει να συμβαίνει αυτό που βιώνουμε σήμερα στη χώρα μας. Αυτό που δεν υπήρχε τότε, αλλά υπάρχει σήμερα και το βλέπουμε για πρώτη φορά στο σινεμά, είναι η ιστορία ενός αστού ή νεόπλουτου. Οι ταινίες για την κρίση αφορούσαν κυρίως τη λαϊκή τάξη ή λούμπεν ήρωες του περιθωρίου, όπως έχουμε δει στο σινεμά του Γιάννη Οικονομίδη, αλλά όχι τη μεσαία τάξη. Η δεύτερη αφετηρία της ταινίας έχει να κάνει με το ίδιο το σινεμά. Ηθελα να μιλήσω για το πολιτικοοικονομικό γίγνεσθαι μέσα από τους κώδικες και τις συμβάσεις του φιλμ νουάρ. Αυτά τα δύο συναντήθηκαν».

• Θεωρείτε ότι υπάρχουν περιπτώσεις σαν του Στέλιου Δημητρακόπουλου σήμερα στην ελληνική κοινωνία;

Αλ. Αλεξίου: Φυσικά, είναι βίαιο αυτό που συμβαίνει και όλοι έχουμε επηρεαστεί. Η ταινία παρουσιάζει σαφώς μια ακραία κατάσταση. Πατάει στον ρεαλισμό, αλλά δεν είναι ρεαλιστική. Το συναίσθημα είναι έντονο και βίαιο. Και επειδή είναι νουάρ, αυτό που συμβαίνει στον ήρωα είναι στα όρια της υπερβολής.

• Σε ποιο σημείο πιστεύετε ότι βρίσκεται σήμερα η ελληνική κοινωνία, κύριε Μάινα;

Στέλιος Μάινας: Κοντά στον κόσμο του ήρωα. Για να συμπληρώσω αυτό που λέει ο Αλέξης, όχι μόνο το σινεμά, αλλά γενικότερα η τέχνη έχει έναν παραβολικό σκοπό. Ο κόσμος επηρεάζεται περισσότερο από τις παραβολές. Οταν κυριολεκτείς, αποκτάς διδακτικότητα και ο θεατής απομακρύνεται, δεν θέλει να είναι μαθητής. Η ιστορία του Αλέξη ενισχύει την αίσθηση της πίεσης που αισθάνεται σήμερα ένας μέσος άνθρωπος, που φτάνει στα όριά του και τα ξεπερνάει. Ολη η κοινωνία βρίσκεται στα όριά της, όπως ο ήρωας. Ετοιμη να αναμετρηθεί τελικά με κάτι. Είναι αυτό που λέμε, ότι πρέπει να δοθεί μια λύση, όποια κι αν είναι αυτή. Θετική ή αρνητική, ελευθερία ή θάνατος, δεν ξέρω τι. Κάτι πρέπει να γίνει. Διότι όταν πιέζεις όχι μόνον τον άνθρωπο, ακόμα και το ζώο, είναι βέβαιο ότι θα σε κουτουλήσει.

Αλ. Αλεξίου: Να συμπληρώσω ότι η ταινία είναι ένα σύγχρονο νουάρ, ένα αστικό γουέστερν. Η ιδιαιτερότητά της είναι ότι το καλό και το κακό ενυπάρχουν μέσα σε όλους τους ήρωες. Συγκρούονται κατ’ αρχήν με τους εαυτούς τους και μεταξύ τους βέβαια… Η σύγκρουση, όμως, είναι περισσότερο εσωτερική, μη αναστρέψιμη.

• Κατανοείτε τον συνονόματο ήρωά σας, κύριε Μάινα;

Στ. Μάινας: Ο ηθοποιός έχει υποχρέωση να κατανοεί τον ήρωα που ερμηνεύει, γιατί όσο και αν είναι αρνητικός, πρέπει να δημιουργήσει το σύμπαν του. Και για να συμβεί αυτό, πρέπει κατ’ αρχήν να βρει τα δικά του στοιχεία, αλλιώς δεν μπορεί να τον αντέξει η συνείδησή του. Ετσι δίνει σάρκα, οστά και αίμα στον ήρωα. Προφανώς συμμερίζομαι και κατανοώ τα προβλήματά του, αλλιώς δεν θα μπορούσα να τον ερμηνεύσω. Ο Στέλιος κάνει πολλά ασυνείδητα λάθη μέχρι το τέλος, που παίρνει μια τελική απόφαση. Και καλά κάνει, κατ’ εμέ. Μέχρι το σημείο εκείνο τον παρασύρουν οι πράξεις του. Ζούμε στην εποχή της απόλυτης ανευθυνότητας, μαθαίνουμε τους ανθρώπους να αποποιούνται την ευθύνη. Ποτέ δεν λέμε «φταίω εγώ». Κι επειδή η κοινωνία αισθάνεται να προκαλούνται εις βάρος της πολλά αρνητικά, καλλιεργείται η αίσθηση να λέει ο καθένας στον εαυτό του «δεν φταις εσύ, δεν φταις εσύ». Αν και από τους γονείς μας και το σχολείο μάθαμε «να αναλαμβάνεις την ευθύνη των πράξεών σου, αλλά και των σχέσεών σου».

• Είναι ένας ρόλος κόντρα σε ό,τι έχετε κάνει μέχρι σήμερα...

Στ. Μάινας: Αλήθεια; Μου αρέσει αυτό που λέτε, δεν έχω ιδέα τι συμβαίνει στην οθόνη γιατί δεν έχω δει ούτε μισό πλάνο της ταινίας (γέλια). Μεγαλώνοντας, θεωρώ ότι όσο λιγότερο βλέπει και ασχολείται με το ναρκισσιστικό κομμάτι του εαυτού του ο ηθοποιός, τόσο πιο ελεύθερος είναι για να μπορεί να κάνει περισσότερα πράγματα ερήμην του. Αυτό ζητάει ο κινηματογράφος. Η νόηση του θεατή μέσα στη σκοτεινή αίθουσα τρέχει. Με αποτέλεσμα να έπεται ο ηθοποιός αυτού που παίζει. Ο ηθοποιός, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να αφήνει κενό χώρο για τον θεατή και επίσης να μη θεωρεί τον εαυτό του πιο έξυπνο. Η αλήθεια πάντως είναι ότι έχω αγωνία να δω την ταινία.

Αλ. Αλεξίου: Ο Στέλιος είναι από τους καθαρά κινηματογραφικούς ηθοποιούς που έχουμε. Είχε όλα τα χαρακτηριστικά, ακόμα και τα φυσιογνωμικά, για τον ρόλο και με το που διάβασε το σενάριο συνεννοηθήκαμε αμέσως. Μιλάμε την ίδια γλώσσα, έχει αντίστοιχες κινηματογραφικές αναφορές και επειδή βλέπει πολύ σινεμά καταλαβαίνει το είδος. Δεν μπορώ να φανταστώ άλλον ηθοποιό να παίζει τον Στέλιο Δημητρακόπουλο.

Στ. Μάινας: Ευχαριστώ πολύ.

• Στο «Τετάρτη 04.45» συμβαίνουν καθημερινά γεγονότα και σκοτεινές ιστορίες σε μια Αθήνα, υγρή και μουντή, με βροχή και υγρασία. Γιατί καταλήξατε σε μια τέτοια εικόνα της πόλης;

Αλ. Αλεξίου: Η ιδέα έχει να κάνει με την ατμόσφαιρα και τις συμβάσεις του νουάρ. Από την άλλη, ήθελα να ειρωνευτώ την εικόνα που έχουμε εμείς, και κυρίως οι ξένοι, για την Αθήνα και την Ελλάδα. Είναι μια εναλλακτική Αθήνα, όπου βρέχει συνέχεια, είναι νύχτα, οι ήρωες σχεδόν κολλάνε από την υγρασία, είναι μια αφιλόξενη πόλη, όπως δυστυχώς, εν μέρει, έχει καταντήσει η Αθήνα. Η ταινία όμως έχει και πολύ χιούμορ. Γελάς, δεν είναι μια καταθλιπτική εικόνα της Αθήνας. Είναι ταυτόχρονα χιουμοριστική, σαρκαστική, ειρωνική... Η διασκεδαστική πτυχή της ταινίας είναι και η αντίφασή της. Και αυτό είναι το στοίχημα που ελπίζω να κερδηθεί με το κοινό. Να τολμήσει ο θεατής να μπει στη σκοτεινή αίθουσα, να δει μια σκοτεινή ταινία, αλλά να έχει περάσει καλά.

• Με σασπένς, βία, λουτρό αίματος, κρατάτε το ενδιαφέρον του θεατή και προκαλείτε ακόμα και λύτρωση.

Αλ. Αλεξίου: Η δική μου πρόθεση είναι οι πράξεις του ήρωα να είναι αμφιλεγόμενες, ακόμα και στο τέλος, που δρα συνειδητά. Δεν θέλω να τον δικαιώσω ή να τον δικαιολογήσω. Οι πράξεις του είναι πιο πολύ συναισθηματικές. Υπάρχει η υπερβολή σε όλα, μέσα από τους κώδικες του φιλμ νουάρ. Ωστόσο είναι ενδιαφέρον να προβληματιστούν οι θεατές ακόμα και για τις πράξεις του Στέλιου Δημητρακόπουλου. Να μην είναι σίγουροι αν αυτό που κάνει είναι σωστό ή λάθος. Αν και κατά τη γνώμη μου είναι η μοναδική έξοδος.

• Εχετε στην παραγωγή τον Χρήστο Κωνσταντακόπουλο της Faliro House, αλλά και τη Θεοδώρα Βαλέντη της Marni Films του Νίκου Νικολαΐδη. Τι θυμάστε από τον σκηνοθέτη;

Στ. Μάινας: Αγαπημένος, εξαιρετικός και το «Singapore Sling» με τρελαίνει.

Αλ. Αλεξίου: Ανήκω σε μια γενιά θεατών που μεγάλωσε με τον Νικολαΐδη. Αλλος κόσμος μεγάλωσε με τον Αγγελόπουλο, αλλά εμείς ήμασταν του Νικολαΐδη, γιατί ήταν από τους λίγους που τόλμησαν να κάνουν ένα διαφορετικό σινεμά. Επαιξε πολύ με το σινεμά «είδους» και ελπίζω να υπάρξει συνέχεια. Λείπει η ποικιλομορφία στο ελληνικό σινεμά. Αν θέλουμε να έχουμε μια εθνική κινηματογραφία, πρέπει να είμαστε ανοιχτοί σε πολλά είδη. Κινδυνεύει να τυποποιηθεί σε κάποια πράγματα. Από τη μια έχουμε τις εμπορικές, τηλεοπτικής κοπής κωμωδίες. Και από την άλλη, τις αυστηρά φεστιβαλικές ταινίες για περιορισμένο κοινό με τα όποια καλά τους. Εννοώ ότι πάμε σε δύο άκρα. Το ενδιάμεσο κενό πρέπει να το γεμίσουμε, γιατί αυτή τη στιγμή γίνεται όλο και πιο χαοτικό.

Στ. Μάινας: Ο κινηματογράφος δεν είναι ένα πράγμα. Και αν κάτι τον βοηθήσει να προχωρήσει είναι αυτή η ποικιλομορφία που λέει ο Αλέξης. Γκάμα διαφορετικών θεμάτων γιατί δεν έχουμε περιθώρια για μονομανίες.

• Τι εύχεστε στο «Τετάρτη 04.45» τώρα που βγαίνει στις ελληνικές αίθουσες;

Στ. Μάινας: Να κάνει εισιτήρια για να δημιουργήσει προηγούμενο και παράδειγμα για νέες παραγωγές.

Αλ. Αλεξίου: Εγώ απλά ελπίζω να αρέσει.

Το σινεμά χρειάζεται ιδιωτικές επενδύσεις

• Πώς σας φάνηκαν οι πρόσφατες αλλαγές στο Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου;

Στ. Μάινας: Εγινε μια επανεκκίνηση, όχι μόνο για το ΕΚΚ, αλλά και για τον ελληνικό κινηματογράφο και την παραγωγή. Πράγμα πολύ δύσκολο, γιατί ο κινηματογράφος είναι ιδιωτική υπόθεση με κρατικό εναγκαλισμό ίσως, αλλά παραμένει ιδιωτική και χρειάζεται να ξαναλειτουργήσει όπως και η επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα, που χτυπιέται στα γόνατα. Με την ίδια λογική χρειάζεται την κρατική αρωγή.

Αλ. Αλεξίου: Το ΕΚΚ δεν είναι για να χρηματοδοτεί, αλλά για να χαράσσει πολιτική. Ο κόσμος μπορεί να νομίζει ότι το σινεμά γίνεται με κρατικά χρήματα, αλλά αυτό είναι μύθος. Ο ρόλος του είναι πολιτικός και οφείλει μαζί με την πολιτεία να συνδράμει ώστε να ενεργοποιηθεί επιτέλους το νομικό πλαίσιο που υπάρχει και έχει πολλά καλά σημεία. Αν λειτουργήσει σωστά ο νόμος για το σινεμά, τότε ο κινηματογράφος δεν θα έχει ανάγκη την οικονομική ενίσχυση από το κράτος. Οπως λέει ο Στέλιος, είναι μια υπόθεση ιδιωτική και μπορεί να βρει τρόπους χρηματοδότησης και να σταθεί μόνος στα πόδια του. Πρέπει να υπάρξει η πολιτική βούληση ώστε να μπορεί κάποιος να επενδύσει χρήματα στο σινεμά.

• Τι έχετε να πείτε για τις πρώτες ημέρες διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ;

Στ. Μάινας: Με εξέπληξαν ευχάριστα. Είμαι βέβαια σκεπτικός. Εκ του αποτελέσματος κρίνονται τα πράγματα. Μέχρι τώρα πάντως, υπάρχει θετικό πρόσημο.

Αλ. Αλεξίου: Πρέπει να είμαστε αισιόδοξοι, δεν υπάρχει άλλο περιθώριο απαισιοδοξίας, αλλιώς δεν υπάρχει λόγος να κάνουμε ταινίες, να μιλάμε. Αυτό χρειάζεται επίμονη προσπάθεια από όλες τις πλευρές, δεν μπορούμε να αφήσουμε τα πράγματα στην τύχη τους.

12 Μαρτίου στις αίθουσες

«Τετάρτη 04.45»: Σενάριο-σκηνοθεσία Αλέξης Αλεξίου Παίζουν: Στέλιος Μάινας, Μαρία Ναυπλιώτου, Δημήτρης Τζουμάκης, Adam Bousdoukos (Soul Kitchen), Γιώργος Συμεωνίδης, κ.ά. Διεύθυνση φωτογραφίας: Χρήστος Καραμανής, μουσική: Felizol, ήχος: Αρης Αθανασόπουλος.Ελληνογερμανική συμπαραγωγή με ZDF/ARTE, FALIRO HOUSE, MARNI FILMS, NOVA. Με την υποστήριξη του EURIMAGES και άλλων φορέων.