Ρενάτα Τεμπάλντι: η τελευταία αναμέτρηση με την Κάλλας

Τον Απρίλιο του 1946, έπειτα από χρόνια στις ΗΠΑ, ο 79χρονος Αρτούρο Τσοκανίνι επέστρεψε στο Μιλάνο, καλεσμένος να εγκαινιάσει τη Σκάλα του Μιλάνου, που οι εργασίες αποκατάστασής της μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο είχαν σχεδόν ολοκληρωθεί. Εκτός των διάσημων τραγουδιστών, στην εορταστική βραδιά συμμετείχε η άγνωστη νεαρή Ρενάτα Τεμπάλντι (1922-2004), που θα ερμήνευε την «Προσευχή» από τον «Μωυσή» του Ροσίνι και το σύντομο σόλο στο Te Deum των «Τεσσάρων Ιερών Κομματιών» του Βέρντι.

Στη δοκιμή ο Τοσκανίνι έκρινε ότι ο ύμνος στον Κύριο έπρεπε να ηχήσει σαν φωνή αγγέλου ερχόμενη από τον ουρανό και ζήτησε από την 24χρονη υψίφωνο να τραγουδήσει ανεβασμένη σε μια εξέδρα. Ετσι, από το ξεκίνημα της σταδιοδρομίας της, την Τεμπάλντι συνόδεψε η προσωνυμία «φωνή αγγέλου». Πράγματι, εκείνα τα πρώτα χρόνια, διέθετε μια φωνή εντυπωσιακής ομορφιάς, χωρίς αιχμές, μεστή σε όλη της την έκταση, λαμπερή, αβίαστη.

Γεννημένη στην πατρίδα του Ροσίνι, το Πέζαρο, ξεκίνησε να τραγουδά σε εκκλησιαστική χορωδία. Σύντομα, ωστόσο, φάνηκε πως διέθετε μεγαλύτερες δυνατότητες: έτσι, ακολούθησαν μαθήματα τραγουδιού. Τα ίδια χρόνια που η συνομήλική της Κάλλας τραγουδούσε τους πρώτους πρωταγωνιστικούς της ρόλους στην κατοχική Αθήνα, εκείνη πρωτοεμφανιζόταν στο επαρχιακό Ροβίγκο ως Ελενα στον «Μεφιστοφελή» του Μπόιτο (1944) και λίγο αργότερα προκαλούσε αίσθηση ως Δυσδαιμόνα πλάι στον διάσημο Φραντσέσκο Μέρλι στην Τεργέστη (1946).

Μετά την επιτυχημένη συναυλία υπό τον Τοσκανίνι οι πόρτες της Σκάλας άνοιξαν διάπλατα. Ομοίως όπως η Κάλλας, τα πρώτα χρόνια η Τεμπάλντι ερμήνευε εξίσου ρόλους σε όπερες του Βάγκνερ˙ φυσικά στα ιταλικά, όπως ήταν τότε σύνηθες. Η Ελζα της στον «Λόενγκριν» υπήρξε περιζήτητη: πρωταγωνίστησε στην όπερα αυτή σε Πάρμα, Μπολόνια, Φλωρεντία, Ρώμη, Βερόνα. Επιπλέον, περιλάμβανε στο ρεπερτόριό της τον «Τάνχωυζερ» και τους «Αρχιτραγουδιστές της Νυρεμβέργης».

Η «Miss sold-out» της μεταπολεμικής ΜΕΤ

Ομως το μέλλον της βρισκόταν σε διαφορετικό ρεπερτόριο. Το 1950, έπειτα από επιμονή του Τοσκανίνι, ξεπερνώντας τις αναστολές της, ερμήνευσε την Αΐντα στη Σκάλα, σε μουσική διεύθυνση του Αντονίνο Βότο με συμπρωταγωνιστή τον Μάριο Μόνακο. Λίγα χρόνια αργότερα θα «δάνειζε» τη φωνή της στη Σοφία Λόρεν, που υποδύθηκε την Αΐντα στον κινηματογράφο, ενώ το 1959 θα ηχογραφούσε την όπερα δεύτερη φορά, τώρα υπό τον Κάραγιαν.

Να σημειώσουμε ότι, σε ορισμένες παραστάσεις εκείνης της ιστορικής «Αΐντας» του 1950, την Τεμπάλντι αντικατέστησε η ανερχόμενη και ιδιαίτερα φιλόδοξη Μαρία Κάλλας. Φωνές και ιδιοσυγκρασίες τελείως διαφορετικές, οι δύο κυρίες παραήσαν εξίσου λαμπερές για να χωρέσουν κάτω από την ίδια στέγη.

Καθώς η Σκάλα ενέδιδε πλήρως στη γοητεία της Ελληνίδας Κάλλας, η Ιταλίδα Τεμπάλντι έκανε τη σωστή κίνηση για όλους, αφήνοντάς της το πεδίο ελεύθερο: το 1955 μετακινήθηκε οριστικά στις ΗΠΑ, όπου επί περίπου μιάμιση δεκαετία υπήρξε το αδιαμφισβήτητο αστέρι της Μητροπολιτικής Οπερας της Νέας Υόρκης. Πρωταγωνίστησε σε περισσότερες από 270 παραστάσεις και έγινε γνωστή ως «Miss sold-out».

Εστίασε το ρεπερτόριό της σε όπερες του Βέρντι («Αΐντα», «Οθέλλος», «Δύναμη του πεπρωμένου», «Φάλσταφ», «Σιμόν Μποκανέγκρα»), του Πουτσίνι («Μποέμ», «Τόσκα», «Μανόν Λεσκώ», «Μαντάμα Μπαττερφλάι», «Το κορίτσι της Δύσης»), όπερες του βερισμού («Αδριανή Λεκουβρέρ», «Αντρέα Σενιέ»), ενώ στα τέλη της σταδιοδρομίας της, όταν η φωνή σκούρυνε και βάρυνε, υπήρξε εντυπωσιακή και ως Τζοκόντα στην ομότιτλη όπερα του Πονκιέλι.

Τελευταία της εμφάνιση στη ΜΕΤ πραγματοποιήθηκε τον Ιανουάριο του 1973, ως Δυσδαιμόνα, ρόλο με τον οποίο πρωτοεμφανίστηκε εκεί 18 χρόνια νωρίτερα.

Οπερες, τραγούδια, αριες και ντουέτα

Οπως στην περίπτωση της Κάλλας με την ΕΜΙ, έτσι και η αποκλειστική, γόνιμη συνεργασία της Τεμπάλντι με την Decca καρποφόρησε εκτεταμένη δισκογραφία με όλους τους μεγάλους ρόλους της και αρκετά ρεσιτάλ στα οποία ερμηνεύει αποσπάσματα από άλλες όπερες («Φραντσέσκα ντα Ρίμινι», «Κάρμεν», «Σαμψών και Δαλιδά», «Λόενγκριν», «Τριστάνος και Ιζόλδη», «Γάμοι του Φίγκαρο» κ.ά.). Αναβιώνοντας τον ανθεκτικό μύθο της λυσσαλέας αντιπαλότητας ανάμεσα στις δύο υπέρτατες οπερατικές ντίβες των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών, η DECCA απαντά στην πρόσφατη «έκδοση Κάλλας» της Warner, επανεκδίδοντας την πλουσιότατη δισκογραφία της Τεμπάλντι σε συλλεκτικό κουτί 66 δίσκων.

Καταγραμμένες εκατέρωθεν του ξεκινήματος του stereo οι ηχογραφήσεις της Τεμπάλντι περιλαμβάνουν πρώτες (μονοφωνικές) και δεύτερες (στερεοφωνικές) ηχογραφήσεις από πλήρη έργα και όλα τα ρεσιτάλ της.

Αναλυτικά, η έκδοση περιλαμβάνει τις όπερες: «Αΐντα» (1952, 1959), «Αδριανή Λεκουβρέρ» (1961), «Αντρέα Σενιέ» (1957), «Χορός μεταμφιεσμένων» (1970), «Μποέμ» (1951, 1959), «Καβαλλερία ρουστικάνα» (1957), «Ντον Κάρλο» (1965), «Κορίτσι της Δύσης» (1958), «Δύναμη του πεπρωμένου» (1955), «Τζοκόντα» (1967), «Μαντάμα Μπαττερφλάι» (1951, 1958), «Μεφιστοφελής» (1958), «Μανόν Λεσκώ» (1954), «Οθέλλος» (1954, 1961), «Τόσκα» (1951, 1959), «Τραβιάτα» (1954), «Τροβατόρε» (1956), «Τουραντότ» (1956), «Τρίπτυχο» (1962), «Βαλλύ» (1968). Περιλαμβάνει επίσης ρεσιτάλ με τραγούδια και άριες (1949, 1955, 1956, 1957, 1964, 1969, 1973), ντουέτα με τον Φράνκο Κορέλι (1972), χριστουγεννιάτικα τραγούδια (1971) και έναν δίσκο με «Σπανιότητες» (1957, 1968). Ξεχωριστό ενδιαφέρον έχει, τέλος, η ανεπίσημη «ζωντανή» ηχογράφηση του «Ρέκβιεμ» του Βέρντι υπό τη διεύθυνση του Βίκτορ ντε Σάμπατα (1951).