Παγκόσμια πρεμιέρα για δύο άγνωστα έργα του Μανώλη Καλομοίρη

«Μπορεί κανείς κι έτσι να ορίσει τον σκοπό της μουσικής: να δίνη ζωή στα όνειρα από τη μια μεριά και να παρασταίνει τη Ζωή σαν όνειρο από την άλλη» είχε πει ο Μανώλης Καλομοίρης (1883-1962), στην αρχή της καριέρας του. Πεποίθηση με την οποία πορεύτηκε σε όλη τη συνθετική, ιδιοσυγκρασιακή του πορεία, όπως σημειώνει η μουσικολόγος Μυρτώ Οικονομίδου. Εχει χαρακτηριστεί «μουσικός γλωσσοπλάστης της νεότερης Ελλάδας» και θεωρείται ο θεμελιωτής της Εθνικής Μουσικής Σχολής στην Ελλάδα, εμπνεύστηκε από εξωμουσικούς παράγοντες, την ελληνική παράδοση, τη λογοτεχνία της εποχής του, την Ιστορία αλλά και τα προσωπικά του βιώματα, για να δημιουργήσει εθνικό χαρακτήρα στη μουσική του βασιζόμενος στους τρόπους και τους ρυθμούς του ελληνικού δημοτικού τραγουδιού και της βυζαντινής παράδοσης, μελωδίες που χρησιμοποίησε ακόμη και στις συνθέσεις του για το μουσικό θέατρο, την όπερα.

Ο σαμιακής καταγωγής, γεννημένος στη Σμύρνη μουσικοσυνθέτης και μουσικοπαιδαγωγός έλαβε τα πρώτα μαθήματα μουσικής στη γενέτειρά του, μαθήματα που συνέχισε στην Αθήνα και την Κωνσταντινούπολη, ενώ σπούδασε στο Ωδείο της Βιέννης πιάνο, θεωρητικά και σύνθεση. Συνέθεσε πάνω από διακόσια έργα, ανάμεσά τους πέντε όπερες, τρεις συμφωνίες, συμφωνικά ποιήματα, ένα κοντσέρτο για πιάνο, κύκλους τραγουδιών για φωνή και ορχήστρα και για φωνή και πιάνο, έργα για πιάνο, μουσική δωματίου, χορωδιακά, καθώς και έργα για παιδιά (χορωδιακά, έργα για πιάνο). Αν και το έργο του έχει συχνά τιμηθεί από την Εθνική Λυρική Σκηνή, το αποψινό αφιέρωμα στην ΕΛΣ δεν τονίζει απλώς τη σχέση του μεγάλου Ελληνα συνθέτη με το μελόδραμα και τη Λυρική αλλά παρουσιάζει σε παγκόσμια πρώτη εκτέλεση δύο εντελώς άγνωστα έργα του: «Στη λευτεριά της Κρήτης», του 1936, για χορωδία και ορχήστρα, και την εμπνευσμένη από τους Βαλκανικούς Πολέμους εμβληματική καντάτα «Ο μαρμαρωμένος βασιλιάς», για δύο φωνές, χορωδία και ορχήστρα, έργο του 1914 σε ποίηση της Μυρτιώτισσας. Ομως και στο πρώτο μέρος θα ακουστούν η πρόσφατα αποκατεστημένη «Συμφωνική φαντασία από τον Πρωτομάστορα» (1934;), η δημοφιλής «Σουίτα από το Δαχτυλίδι της μάνας» του 1955 και το συμφωνικό ποίημα «Μηνάς ο Ρέμπελος, κουρσάρος στο Αιγαίο» του 1940, βασισμένο στο ομώνυμο λογοτεχνικό έργο του Κωστή Μπαστιά, πρώτου γενικού διευθυντή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

Την Ορχήστρα της ΕΛΣ διευθύνει ο Κορνήλιος Μιχαηλίδης, ένας από τους κορυφαίους διεθνώς αρχιμουσικούς της γενιάς του και βραβευμένος πιανίστας, τη Χορωδία της ΕΛΣ διευθύνει ο διακεκριμένος Αγαθάγγελος Γεωργακάτος, ενώ σολίστ είναι η εξαιρετική υψίφωνος Μαρία Μητσοπούλου και ο εκλεκτός βαθύφωνος Τάσος Αποστόλου.

Ευκαιρίας δοθείσης λοιπόν μιλήσαμε για τον Καλομοίρη και τη συμβολή του στην ελληνική μουσική με τον μουσικολόγο και κλαρινετίστα Γιάννη Σαμπροβαλάκη, συνιδρυτή του Κέντρου Ελληνικής Μουσικής και αναπληρωτή καθηγητή στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιόνιου Πανεπιστημίου, ο οποίος μαζί με τους Γιάννη Τσελίκα και Μυρτώ Οικονομίδου έχουν συνεπιμεληθεί τα έργα του αφιερώματος.

● Ας επιχειρήσουμε μια αποτίμηση: τι σημαίνει Μανώλης Καλομοίρης για την ελληνική μουσική, ποια είναι η συμβολή του;

Η αποτίμηση της προσφοράς του Μανώλη Καλομοίρη στην ελληνική μουσική είναι τόσο πολύπλευρη και πολυεπίπεδη όσο και η δραστηριότητά του, η οποία ουδέποτε περιορίστηκε μόνο στο αντικείμενο της σύνθεσης. Αν κάνουμε μια απλή απαρίθμηση, θα δούμε ότι, εκτός από πολυγραφότατος συνθέτης-ιδρυτής της Ελληνικής Εθνικής Σχολής Μουσικής, ήταν και εμπνευσμένος παιδαγωγός, ακαταπόνητος μουσικοκριτικός, δαιμόνιος επιχειρηματίας, συγγραφέας βιβλίων, διοικητικό στέλεχος και «πρωτομάστορας» στη δημιουργία θεσμών και σωματείων κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα.

● Ποια είναι η προσφορά του στην Εθνική Λυρική Σκηνή και στο μελόδραμα;

Η προσφορά του Μανώλη Καλομοίρη στην Εθνική Λυρική Σκηνή και στο μελόδραμα είναι όχι μόνο διοικητικής φύσης, καθώς υπήρξε ο πρώτος διευθυντής του οργανισμού, αλλά πολύ βαθύτερη. Ως δημιουργός όπερας, συνέχισε το έργο των προγενέστερων Επτανήσιων συνθετών, όπως ο Παύλος Καρρέρ και ο Σπύρος Σαμάρας, μέσα όμως από μια νέα πολυπρισματική οπτική, που συνέδεσε άρρηκτα τη μουσική του αφενός με το ελληνικό δημοτικό τραγούδι και αφετέρου με τη νεοελληνική λογοτεχνία. Στα σημαντικά του έργα συμπεριλαμβάνονται πέντε όπερες μεγάλων διαστάσεων οι οποίες ανανέωσαν το λυρικό ρεπερτόριο στη χώρα μας και σήμερα αποτελούν μια σημαντική παρακαταθήκη για την Εθνική Λυρική Σκηνή, η οποία κατέχει και διαχειρίζεται τα πνευματικά δικαιώματα αυτών των μελοδραματικών έργων.

● Είναι δυνατόν να υπάρχουν άγνωστα έργα του που θα παρουσιαστούν για πρώτη φορά; Ποια είναι η ιστορία πίσω από αυτό το γεγονός;

Ο Καλομοίρης είναι ένας συνθέτης πολυγραφότατος. Ως μουσικολόγοι, είμαστε τυχεροί από την άποψη ότι, ενώ τα περισσότερα έργα του παραμένουν ουσιαστικά ανέκδοτα ή σε δυσεύρετες αρχειακές μόνο εκδόσεις, έχουν ήδη εκπονηθεί και δημοσιευτεί δύο κατάλογοι έργων του: ο πρώτος από τον εθνομουσικολόγο Φοίβο Ανωγειανάκη (ελληνική έκδοση, Αθήνα 1964 / αγγλική έκδοση, Αθήνα 1986) και ο δεύτερος από τον συνθέτη Φίλιππο Τσαλαχούρη (Αθήνα 2003). Ωστόσο, η «Συμφωνική φαντασία από τον Πρωτομάστορα» δεν αναφέρεται σε κανέναν από τους καταλόγους αυτούς, ενώ η «Ο μαρμαρωμένος βασιλιάς», για δύο σολίστ, χορωδία και ορχήστρα, αναφέρεται στους καταλόγους, εκτός του βασικού σώματος των έργων του Καλομοίρη. Πρόκειται για δύο μεταγενέστερα «ευρήματα» της μουσικολόγου Μυρτώς Οικονομίδου, η οποία επί χρόνια εργάζεται στο Αρχείο του Μανώλη Καλομοίρη και έχει την αρτιότερη εποπτεία του corpus του δημιουργικού έργου του συνθέτη. Μάλιστα τα έργα αυτά έχουν αποτελέσει αντικείμενο και της διδακτορικής της διατριβής, η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη. Η κυρία Οικονομίδου μελέτησε σε βάθος τα έργα και από κοινού με τον μουσικολόγο Γιάννη Τσελίκα επιμελήθηκαν την έκδοση του έργου από το Κέντρο Ελληνικής Μουσικής.

♦ Πληροφορίες: Παρασκευή 28 Ιουνίου. Αφιέρωμα στον Μανώλη Καλομοίρη. Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος Εθνικής Λυρικής Σκηνής - ΚΠΙΣΝ | Ωρα έναρξης: 19.30. Εισιτήρια 10-25 ευρώ. Προπώληση: Ταμεία ΕΛΣ | 2130885700 & www.ticketservices.gr