Ενα μουσικό τελετουργικό που εισχωρεί στον μύθο και βγαίνει στο Φως

«Περσεφόνη». Ενας μύθος για τη Δήμητρα, μια εκδοχή της αρχαιότερης θεάς Γαίας, άρρηκτα συνδεμένος με τα Ελευσίνια Μυστήρια, τη μυστική σχέση φθοράς και αναγέννησης, την παραβολή για τον σπόρο που ανθίζει μέσα στη γη. Ο συνθέτης Δημήτρης Μαραγκόπουλος με τη σκηνοθέτιδα Ελλη Παπακωνσταντίνου, που υπογράφει τη σύλληψη και το λιμπρέτο, τον μετατρέπουν σε μια σύγχρονη όπερα που αλληλεπιδρά με το ζωντανό βίντεο δημιουργώντας ένα εικαστικό περιβάλλον για την ποιητική αφήγηση που αποδίδει ο όρος cinematic opera. Λίγο πριν από την παγκόσμια πρεμιέρα της στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, αύριο, Πέμπτη 1η Φεβρουαρίου, οι βασικοί συντελεστές μάς μιλούν για το πώς μετασχηματίζουν έναν μύθο φέρνοντάς τον στο σήμερα, συνδέοντάς τον όχι μόνο με αρχαίες φιλοσοφίες και διαφορετικές φωνές του πλανήτη, αλλά και με όλες τις θηλυκότητες που έχουν υποστεί αδικία με πρώτη τη Γη που λεηλατείται στο όνομα του κέρδους.

Δημήτρης Μαραγκόπουλος

● Ποια είναι η πρόκληση που αντιμετωπίσατε σε αυτή την έκτη σας όπερα και σε ποιο σημείο εστιάσατε;

Σε μια πολύ συναρπαστική ώσμωση με το λιμπρέτο, τη σύλληψη και τη σκηνοθεσία της Ελλης Παπακωνσταντίνου, συνέθεσα μια μουσική σαν ένα αρχαϊκό δρώμενο, ένα μουσικό τελετουργικό που εισχωρεί στον Κάτω Κόσμο του μύθου, στον βαθύ κόσμο του ασυνείδητου, αλλά και στο Φως.

Εδώ η όπερα συναντά αυθεντικό ηχογραφημένο υλικό από μουσικούς πολιτισμούς του Κόσμου που αγαπώ, που έχω μελετήσει, και σε μουσικές που έχω αφομοιώσει. Από τη Μεσόγειο, τα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή, την Ινδία, την Κίνα, το Μπαλί και το Ιράν.

Μέσα σε ένα περιβάλλον όπου η ανθρώπινη φωνή συναντά τους ηλεκτρονικούς ήχους, τους ήχους από τους πολιτισμούς του Κόσμου και τις φωνές των χορωδιών, το έργο ταξιδεύει σε ένα περιβάλλον όπου συνυπάρχουν ρυθμικές ιεροτελεστίες, μάντρα διαλογισμού, οπερατικοί διάλογοι, θραύσματα από jazz, αλλά και από ένα απέριττο αθώο παιδικό μελωδικό υλικό. Ενα μουσικό περιβάλλον που συλλειτουργεί με τη σκηνοθεσία, την κινούμενη εικόνα, τα κοστούμια, τα σκηνικά αντικείμενα και τον επιβλητικό φωτισμό.

Ελλη Παπακωνσταντίνου

● Η σχέση θανάτου και ζωής είναι ίσως οικουμενική θεματική στην τέχνη. Πώς τοποθετείτε δίπλα σε αυτή τη σχέση τις οικολογικές και φεμινιστικές διαστάσεις που αναδεικνύετε μέσα από το έργο;

Διαβάζω την Περσεφόνη μέσα από ένα πρίσμα που θα το χαρακτήριζα «οικοφεμινιστικό». Ο μύθος παρακολουθεί τη βίαιη αρπαγή της Περσεφόνης. Στην εκδοχή μου –όπως άλλωστε και στον αρχαίο μύθο– πρόκειται για μια νεαρή παρθένα, ένα κορίτσι ηλικίας 8-10 ετών! Εγώ ακολουθώ αυτή τη γραμμή και την πλέκω με σύγχρονα συμφραζόμενα. Στο λιμπρέτο μου, έχω δύο Περσεφόνες: μία ενήλικη Περσεφόνη, που ερμηνεύεται από τη λυρική τραγουδίστρια Αννα Σμέρου, και μια μικρή Περσεφόνη, ένα κορίτσι οχτώ χρόνων.

Ο μύθος επίσης μας λέει πως η βίαιη αρπαγή του κοριτσιού συσχετίζεται, ήδη από την αρχαιότητα, με την οικολογική καταστροφή. Ο μύθος παρακολουθεί πώς η μητρογραμμία και μητριαρχία αντιπαρατίθενται στην πατριαρχία.

Πρόκειται για δομές, συστήματα σκέψης που δεν βρίσκονται μέσα σε στεγανά, αλλά υπάρχουν και θα υπάρχουν σε διαφορετικές ισορροπίες και υπόγειες συγκρουσιακές σχέσεις ανά τους αιώνες. Στον μύθο δεν συγκρίνεται μόνο η μητριαρχία με την πατριαρχία, αλλά και οι αποκρυφιστικές σχολές με τη φιλοσοφία στην κλασική αρχαιότητα. Αρα, είναι ένας επιπλέον λόγος να αγαπώ τον μύθο της Περσεφόνης, γιατί θέτει υπό αμφισβήτηση την οποιαδήποτε βίαιη εδαφικοποίηση. Το σώμα της γυναίκας παραλληλίζεται με τη Γη. Η βία απέναντι στη θηλυκότητα παραλληλίζεται με την κατασπατάληση των πόρων και με την οικολογική καταστροφή. Στον κόσμο της Περσεφόνης –έναν κόσμο ολιστικά μητριαρχικό–, καθώς και στις ερμηνευτικές αποκρυφιστικές σχολές, όλα είναι αλληλένδετα. Ο Νους του κόσμου είναι Ενα και δεν γίνεται να τραυματίζεις τη Γη ως θηλυκότητα χωρίς να υποφέρει το σύνολο της ανθρωπότητας. Κι αν όλα είναι αλληλένδετα –τότε να το προχωρήσω–, η βία κατά των θηλυκοτήτων κι η εκμετάλλευση των πόρων της γης συνδέεται με την αποικιοκρατία, συνδέεται με τη βίαιη συμπεριφορά απέναντι στα ζώα και τα πράγματα· συνδέεται με τον καπιταλισμό που στοχεύει στην αρπαγή και την επικράτηση του ισχυρού για την επαύξηση του κεφαλαίου έναντι μιας πιο ισορροπημένης και αρμονικής συνύπαρξης.

»Φυσικά αυτοί οι παραλληλισμοί στο έργο δεν αποτυπώνονται με τη μορφή κάποιου μανιφέστου γιατί πρόκειται για ένα έργο ποιητικό. Επομένως, αποτυπώνονται υπαινικτικά μέσα από το ηχητικό περιβάλλον και το βίντεο αρτ με διπλοτυπίες ενός φλεγόμενου γυναικείου σώματος και εικόνες οικολογικής καταστροφής και υπερεκμετάλλευσης της γης.

Σαβίνα Γιαννάτου

● Υπάρχει κατά την άποψή σας ένα νήμα που συνδέει το πανάρχαιο θέμα της θυσίας των θηλυκών-γυναικών με αυτό που σήμερα αποκαλούμε γυναικοκτονία;

Η θυσία συνδέεται με την έννοια της προσφοράς στον θεό, ενώ η γυναικοκτονία με την έννοια του μίσους που βασίζεται στο φύλο. Φαινομενικά δεν υπάρχει καμία σχέση. Το ένα έγκλημα δεν θεωρείται έγκλημα, δικαιολογείται και εξυμνείται, ενώ το άλλο καταδικάζεται απολύτως στη σημερινή εποχή, στον δυτικό κόσμο. Η μόνη σχέση που θα μπορούσα εγώ να σκεφτώ είναι ότι στη θυσία αφαιρείς τη ζωή κάποιου που σου ανήκει. Ο Αγαμέμνων θυσιάζει την κόρη του, ο Αβραάμ είναι έτοιμος να θυσιάσει τον γιο του. Δικαιούνται να σκοτώσουν τα παιδιά τους γιατί τους ανήκουν. Και επειδή τους ανήκουν, η κοινωνία ή ο θεός τους μπορούν να τους επιβάλουν να τα θυσιάσουν. Αντίστοιχα ο γυναικοκτόνος θεωρεί ότι έχει δικαίωμα πάνω στο σώμα της γυναίκας γιατί θεωρεί ότι του ανήκει, ειδικά εάν είναι ο σύντροφος, ο σύζυγος ή ο εραστής της. Είναι ένα κατάλοιπο του παρελθόντος, που απ’ ό,τι φαίνεται δεν είναι και τόσο παρελθόν. Αλλά σε ποιον βωμό τη θυσιάζει; Σε ποιον θεό; Ποια κοινωνία τού το επιβάλλει;.

—

♦ Πληροφορίες: «Περσεφόνη» παγκόσμια πρεμιέρα Πέμπτη 1/2 στην αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στις 21.00. Εισιτήρια 9-45€ στο 210-7282333 και megaron.gr Συμπαραγωγή με 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. 24 & 25/2 η παράσταση θα παρουσιαστεί στο Σινέ Ελευσίς.