«Η ψυχή ζυγίζει όσο όλη η ιστορία της ζωής μας»

Ολα όσα θα θέλατε να ρωτήσετε έναν διακεκριμένο ψυχαναλυτή, θα μπορούσε να είναι ο τίτλος του βιβλίου «Εμείς και η ψυχή μας» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος. Δεν είναι ένα βιβλίο αυτοβοήθειας, αυτοβελτίωσης, αυτοθεραπείας. Αντιθέτως, οι δύο δημιουργοί του, ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Σάββας Σαββόπουλος και ο δημοσιογράφος Κώστας Γιαννακίδης είναι κάθετα αντίθετοι σε τέτοιου είδους βιβλία.

Ο δημοσιογράφος ρωτά και ο ειδικός απαντά με γλώσσα απλή για να γίνει κατανοητός από τον μη μυημένο στην ψυχανάλυση αναγνώστη ώστε να μπορέσει αυτός να καταλάβει κάποια βασικά πράγματα για το τι γίνεται με αυτή την κορυφαία υπαρξιακή «αναζήτηση» της ψυχής μας. Στο ίδιο πνεύμα έγινε και αυτή η συνέντευξη με τον Σάββα Σαββόπουλο.

● Πώς ξεκίνησε όλο αυτό το ταξίδι σας ώστε να αρχίσετε να καταγράφετε το τι γίνεται με εμάς και την ψυχή μας;

Γιατί, όσον με αφορά, γνωρίζω ότι όταν κλείνει η πόρτα κάθε σπιτιού, συχνά πίσω της υπάρχει πόνος. Πόνος που ζητάει ανακούφιση. Το βιβλίο αυτό φιλοδοξεί να κάνει κατανοητές στους αναγνώστες μας την ψυχική λειτουργία και τις διαταραχές της. Επίσης να ευαισθητοποιήσει τον άνθρωπο να αναζητά βοήθεια όταν τη χρειάζεται ο ίδιος ή κάποιο οικείο του πρόσωπο ώστε να μη χρονίζουν οι ψυχικές δυσκολίες. To «Εμείς και η ψυχή μας» καταγράφει την ταπεινή μας προσπάθεια να βρούμε την αλήθεια μέσα μας και στις σχέσεις με τον πλησίον μας.

● Αν φτιάχναμε τον άνθρωπο από την αρχή, πώς θα τον φτιάχναμε;

Θα τον κατασκευάζαμε όπως είναι τώρα. Η ανθρωπιά μας γεννιέται από το φως και το σκοτάδι μέσα μας. Από τα πάθη, τις αδυναμίες, τις αρετές, τις πληγές, την ελπίδα και κυρίως τη δημιουργικότητα που βασίζεται στην αγάπη. Ο άνθρωπος είναι το λυκαυγές ή το δειλινό. Δεν είναι ούτε η μέρα ούτε η νύχτα. Ο άνθρωπος είναι το ζευγάρωμα της παρουσίας με την απουσία. Γεννιέται στη συνάντηση, αλλά και στον αποχωρισμό από τον άλλον. Και ωριμάζει στον μοναχικό δρόμο να βρει τον αληθινό εαυτό του.

● Η ψυχή έχει τελικά «βάρος»;

Ναι, ζυγίζει όσο όλη η ιστορία της ζωής μας.

● Συμφωνείτε με τον Ρολάν Μπαρτ στο ότι η πραγματική μας πατρίδα είναι η παιδική μας ηλικία;

Ναι, υπό την έννοια της παιδικής ηλικίας ως κοιτίδας του ψυχισμού. Μας κατευθύνει το παιδί που δεν ολοκληρώθηκε στην ωρίμανσή του, όσον αφορά την αυτονόμηση, τη σεξουαλική του ταυτότητα, την προσωπικότητά του. Οσο πιο τραυματισμένο ή πονεμένο υπήρξε ένα παιδί τόσο πιο έντονη είναι η παρουσία του στη ζωή του ενήλικα, θα τη στοιχειώνει.

● Και η εφηβεία τι είναι; Και γιατί κάποιους μπορεί να μας «κυνηγάει» και σε ώριμη ηλικία;

Η εφηβεία είναι μια περιπετειώδης και αινιγματική ηλικία γιατί αποτελεί μεταβατική φάση ανάμεσα στην παιδικότητα και την ενηλικίωση. Υπάρχει ένας πρωτόγνωρος ενστικτώδης κατακλυσμός που επηρεάζει το σώμα και την ψυχή. Οι ορμονικές αλλαγές μεταμορφώνουν το σώμα και του προσδίδουν τα ενήλικα χαρακτηριστικά του. Από την άλλη, ο έφηβος αναζητεί μια ταυτότητα, βασικό χαρακτηριστικό της οποίας αποτελεί η έμφυλη ταυτότητά του, για να βρει τη θέση του στον κόσμο. Ο έφηβος βρίσκεται αντιμέτωπος με δύο αντίρροπες δυνάμεις. Από τη μία είναι η δυναμική της ανεξαρτητοποίησης, της αυτονόμησης από τους γονείς. Και από την άλλη, μία παλινδρομική δυναμική, η οποία ωθεί το παιδί να διατηρήσει την εξάρτηση από τους γονείς, την ασφάλεια κοντά τους. Αν το μεταβατικό ταξίδι της εφηβείας δεν έχει ολοκληρωθεί σωστά, τότε, πράγματι, εφηβικές συμπεριφορές θα είναι διακριτές και στην ενήλικη ζωή.

● Εχουμε δικαίωμα στην ανωριμότητα στην ενήλικη ζωή μας;

Βεβαίως έχουμε δικαίωμα στην ανωριμότητα ως ενήλικοι. Είναι όταν παίζουμε. Θέλουμε τότε να ξαναβρεθούμε στον φανταστικό χώρο που ανακαλύψαμε στην παιδική μας ηλικία. Ομως υπάρχει και μια σκληρή ανωριμότητα που επιβάλλει στο άτομο η πολύπλοκη κοινωνική πραγματικότητα. Ο άνεργος, ο αποκλεισμένος, αυτός που είναι σε κρίση και δεν μπορούν να βρουν τον δρόμο τους ενδεχομένως θα παλινδρομήσουν.

● Μήπως το πένθος είναι αυτό που μας αλλάζει πραγματικά; Η ευτυχία θεραπεύει το σώμα, μόνο η θλίψη αναπτύσσει τη δύναμη του νου, έλεγε ο Προυστ.

Το πένθος μάς αλλάζει γιατί μας επιτρέπει να προχωρήσουμε, να εξελίξουμε τη ζωή μας, να μεταβούμε σ’ ένα επόμενο στάδιο. Χάρη στην αγχογόνο εργασία του πένθους, το άτομο που θρηνεί έχει την ευκαιρία να ανασυγκροτήσει τον εσωτερικό του κόσμο που απειλούνταν από κατάρρευση. Η θλίψη υποχρεώνει το άτομο να αναδομήσει τον ψυχισμό του, αν θέλει να ζήσει ανεξάρτητος και να αποφύγει τις παθολογικές συνέπειες της απώλειας (κατάθλιψη κ.λπ.). Η σύγχρονη αντίληψη στον δυτικό κόσμο προσπαθεί να απομονώσει τον θάνατο, να κρύψει τον πόνο. Ακόμα και σε μικρές κοινωνίες παρατηρούμε εξαφάνιση παραδοσιακών εξόδιων τελετουργικών. Ο θάνατος πλέον αντιμετωπίζεται ως συνέπεια διαταραχής σωματικών λειτουργιών παρά ως ένα υπαρξιακό ζήτημα. Αυτή η απο-κοινωνικοποίηση του θανάτου έχει οδηγήσει κάποιους ψυχιάτρους και ψυχολόγους να θεωρούν την εκδήλωση του πένθους ως ασθένεια. Πρόκειται για μια διάψευση του θανάτου, που ενδεχομένως οδηγεί σε ακραίες θεραπευτικές πρακτικές.

● Γιατί φοβόμαστε τόσο πολύ να πούμε ακόμα και στους δικούς μας ανθρώπους ότι νοσούμε από κατάθλιψη;

Επειδή για ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας η ψυχική νόσος παραμένει ακόμα ταμπού. Και επειδή συχνά θεωρούμε ότι φταίμε εμείς για την κατάστασή μας, αδυνατούμε να δείξουμε κατανόηση προς τον ίδιο μας τον εαυτό. Ενδεχομένως να ανησυχούμε και για την ανταπόκριση που θα βρούμε από τους άλλους, φοβόμαστε μήπως τρωθεί η εικόνα μας. Ομως, ξέρετε, το πρώτο βήμα για να αντιμετωπίσεις την κατάθλιψη είναι να την κοιτάξεις στα μάτια, να αποδεχτείς ότι τη βιώνεις.

● Συχνά χρησιμοποιούμε λέξεις που πονάνε, λέμε «είσαι υστερικός, ψυχασθενής, νευρωτικός, ψυχωτικός». Τι πραγματικά δεν ξέρουμε για όλες αυτές τις λέξεις που δίχως σκέψη εκτοξεύουμε;

Συχνά χρησιμοποιούμε αυτές τις λέξεις για να πληγώσουμε κάποιον. Συχνά αυτές οι λέξεις δεν αντιστοιχούν στις έννοιες που περιέγραψαν η ψυχιατρική και η ψυχανάλυση. Στο βιβλίο μας προσπαθούμε να εξηγήσουμε αυτές τις έννοιες για να εκλείψουν οι παρανοήσεις που τις στρεβλώνουν.

● Τι μας λένε τα όνειρά μας;

Το όνειρο, μέσα από το περιεχόμενό του, επιδιώκει να ικανοποιήσει ψευδαισθησιακά ασυνείδητες επιθυμίες, συχνά απαγορευμένες. Για τον Φρόιντ, το όνειρο θεωρείται η βασιλική οδός πρόσβασης στο ασυνείδητο. Επειδή όμως οι απαγορευμένες επιθυμίες απορρίπτονται από την ηθική του ατόμου και από το περιβάλλον, για να εμφανιστούν θα πρέπει να υποστούν μια μεταμφίεση ούτως ώστε να μη γίνουν αντιληπτές από τη συνείδηση.

● Γιατρέ μου, η ερώτηση που... καίει: Πού σκαλώνει η επικοινωνία μεταξύ ανδρών και γυναικών, κυρίως στην ερωτική μας ζωή, και αιώνες τώρα επιδιδόμαστε σε έναν ατέρμονο πόλεμο;

Δεν νομίζω ότι πρόκειται για πόλεμο. Συχνά πρόκειται για σύγκρουση ρόλων και στερεοτύπων που επιβάλλονται από την κοινωνία και, όχι σπάνια, μεταφέρουν αναχρονισμούς. Ασφαλώς είμαστε διαφορετικοί. Και αυτό, ξέρετε, είναι απαραίτητο στο παιχνίδι της σαγήνης και του έρωτα.

● Και τέλος, κύριε Σαββόπουλε, γιατί δεν πρέπει να εμπιστευόμαστε τα βιβλία αυτοβοήθειας;

Δεν μπορούμε να βάλουμε όλα τα βιβλία αυτοβελτίωσης κάτω από τον ίδιο φακό. Αλλωστε, είναι πολλά τα αντικείμενα που πραγματεύονται. Οταν όμως μιλάμε για τον ψυχισμό, ας θυμόμαστε ότι δεν υπάρχει θεραπεία χωρίς θεραπευτή. Πάντα χρειάζεται ο άλλος.