Συναρπαστικές ιστορίες από ναυάρχους που κατέληξαν φαροφύλακες, υπέροχες εικόνες, σύγχρονες αλλά και παλαιότερες, πλούσιο αρχειακό υλικό και μία, εν τέλει, χαρτογράφηση της Ελλάδας μέσα από το φως που εκπέμπουν ακόμη ή εξέπεμπαν κάποτε οι φάροι της.
Δέκα χρόνια κράτησε το ταξίδι του ερευνητή Γιώργου Παπαδόπουλου, που με σημείο εκκίνησης την Αλεξανδρούπολη ξεκίνησε να μαζεύει φωτογραφικό και αρχειακό υλικό για τους φάρους, κάνοντας έρευνα σε όλη την Ελλάδα: από το Βόρειο Ιόνιο μέχρι τη Νότια Κρήτη, από τα Κύθηρα, μέχρι την Ηπειρο. Το υλικό αυτό συγκεντρώθηκε στο λεύκωμα «Παλαιοί πέτρινοι φάροι και φανοί στις ελληνικές θάλασσες» (εκδόσεις Ωκεανίδα), με αναλυτικές πληροφορίες δίπλα στην έγχρωμη φωτογραφία κάθε φάρου.
Μπορεί για τους περισσότερους να φαντάζουν ρομαντικά στοιχεία του παρελθόντος, ωστόσο οι φάροι είτε είναι μνημεία, σημαντικότατα και σύγχρονα, είτε πλήρως ενεργοί. Από τη μια, δίνουν το στίγμα της Ελλάδας και την περίοπτη θέση που κατείχε ανέκαθεν η χώρα μας στην παγκόσμια ναυτική ιστορία και από την άλλη, παρά τον εκσυγχρονισμό των μέσων ναυσιπλοΐας (gps, dgps κ.λπ.), εξακολουθούν να παραμένουν ένα απαραίτητο ναυτιλιακό βοήθημα.
«Το φως που θα δει ο ναυτικός στη θάλασσα είναι τελικά πιο βοηθητικό από κάθε τεχνολογία. Γι’ αυτό και σήμερα λειτουργούν 1.297 φάροι, αποτελώντας ένα “φωτεινό” δίκτυο μήκους 18.400 χλμ. Εκτιμάται ότι καλύπτουν πλήρως τις ανάγκες φωτοσήμανσης 9.835 νήσων, νησίδων και βραχονησίδων, καθώς και 1.345 κόλπων και όρμων, 161 στενών και διαύλων και 520 λιμένων», μας πληροφορεί ο κ. Παπαδόπουλος.
Οι φάροι ήταν σημείο-κατατεθέν της χώρας μας λόγω χρήσης, αλλά και ποσότητας. Το 90% αυτών καταστράφηκε από τους βομβαρδισμούς των Γερμανών κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο πρώτος γνωστός φάρος είναι ο Φάρος της Αλεξάνδρειας, που λειτουργούσε από τον 3ο αι. π.Χ. έως τον 14 αι. μ.Χ. «1.700 χρόνια λειτουργίας! Δεν είναι απίστευτο; Ποιος ηλεκτρονικός υπολογιστής μπορεί να λειτουργήσει τόσο;», λέει ο κ. Παπαδόπουλος. «Στη χώρα μας δεν είναι γνωστό πότε πρωτολειτούργησε φάρος. Είτε στη βυζαντινή περίοδο είτε στην τουρκοκρατία.Υπάρχουν έγγραφα του 1776 στο ιστορικό αρχείο των Παξών, όπου αναγράφεται πως “οι αδελφοί της Παναγιάς υπόσχονται να κρατούν αναμμένο το φανάρι πάνω στο καμπαναριό, για να κρατούν τον κίνδυνο αλάργα”. Σίγουρα αυτή η αναφορά σχετίζεται με την εξέλιξη των αρχαίων φρυκτωριών, που ήταν οι πρώτες κατασκευές για τη μετάδοση μηνυμάτων».
Πάντως, ο πρώτος φάρος που κατασκευάστηκε από το ελληνικό κράτος, ήταν με απόφαση του Καποδίστρια, στο λιμάνι της Αίγινας, το 1829. Ακολούθησαν οι Σπέτσες, η Κέα, η Ανδρος και η Ψυττάλεια. Ο ψηλότερος φάρος στο Αιγαίο βρίσκεται στην Ερμούπολη: «Ηταν δείγμα της αίγλης του εμπορικού της λιμανιού», εξηγεί ο συγγραφέας. «Κάθε φάρος σχετίζεται με την ανάπτυξη, πολιτισμική και οικονομική, της κάθε περιοχής».
Τι ήταν, αλήθεια, αυτό που τον έκανε να ασχοληθεί τόσο διεξοδικά με κάτι τόσο εξειδικευμένο; «Οι φάροι, αν και έχουν χαρακτηριστεί μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς και θα ‘πρεπε να προστατεύονται, πολλοί παραμένουν σε άσχημη κατάσταση, μισοερειπωμένοι ή εντελώς έρημοι και γκρεμισμένοι. Κάποιος έπρεπε να τους προσεγγίσει με “φροντίδα”, έστω και μέσω ενός βιβλίου», εξηγεί ο συγγραφέας. «Το σημαντικότερο, όμως, όλων είναι πως όταν επισκέπτεσαι έναν παλιό φάρο, αρκεί να έχεις λίγη φαντασία, και επιστρέφεις σε άλλες εποχές. Εχω βιώσει πολλές στιγμές γαλήνης και ηρεμίας σε φάρο. Οσο πιο απομακρυσμένος, τόσο πιο ήρεμος νιώθεις. Ακόμη κι αν δεν είναι ζωντανοί οι ίδιοι, ζωντανεύουν εσένα».
Οι «ερημίτες των θαλασσών»
«Αν για μας σήμερα είναι δύσκολο να προσεγγίσουμε πολλούς από τους παλιούς φάρους, φανταστείτε πώς ήταν για τους φαροφύλακες έναν αιώνα πριν ή ακόμα παλαιότερα», επισημαίνει ο κ. Παπαδόπουλος. «Η ζωή των παλιών φαροφυλάκων ήταν δύσκολη έως μαρτυρική, γι’ αυτό και ονομάστηκαν “ερημίτες των θαλασσών”. Εμεναν στους φάρους μόνιμα, κάποιοι με τις οικογένειές τους. Ειδικά τον χειμώνα, δεν ήταν λίγες οι φορές που ξέμεναν από τρόφιμα και εφόδια». Οι παλαιοί φαροφύλακες ήταν συνήθως απόμαχοι ναυτικοί ή υπαξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού. «Η πιο ενδιαφέρουσα περίπτωση που έχω βρει είναι αυτή του Ρώσου ναυάρχου Φιλοσόφωφ, που κατέληξε φαροφύλακας στο Ελαφονήσι της Κρήτης και αργότερα στα Αντικύθηρα», λέει ο συγγραφέας.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας