Ογδόντα φωτογραφικές μνήμες του Βόλου το πρώτο μισό του δραματικού 20ού αιώνα

Η οδός Ιάσονος το 1938 τραβηγμένη από ψηλά, αγνώριστη φυσικά, όπως και η Δημητριάδος με λιγοστά αυτοκίνητα της εποχής, κάρα, επιβλητικά κτίρια και σπίτια με κεραμιδένιες σκεπές αποκαλύπτουν εικόνες του Βόλου μιας άλλης εποχής.

Το λιμάνι με τα ψαράδικα και τα μεγάλα εμπορικά πλοία, οι ντόπιοι, οι πρόσφυγες, οι εργάτες και οι επώνυμοι σε σκηνές της καθημερινής και της επαγγελματικής ζωής, αλλά και σε ξεχωριστά στιγμιότυπα από καρναβάλια και θεατρικές παραστάσεις. Ολα αυτά αποκαλύπτει ο φακός του πρωτοπόρου φωτογράφου Κώστα Ζημέρη (1886-1980).

Περισσότερες από 80 φωτογραφίες, ανέκδοτες στην πλειονότητά τους οι οποίες καλύπτουν χρονικά πάνω από τον μισό 20ό αιώνα, ανάμεσά τους και εικόνες του Βόλου που χάθηκαν με τους σεισμούς του 1955, μαζί με το φωτογραφικό υλικό και τον εξοπλισμό του Βολιώτη φωτογράφου που υπήρξε ενεργός για τέσσερις δεκαετίες από το 1920 έως το 1960, παρουσιάζονται στη μεγάλη έκθεση-αφιέρωμα, που εγκαινιάστηκε χθες και διαρκεί έως τις 27 Μαρτίου 2022, στο Μουσείο της Πόλης του Βόλου σε επιμέλεια του Ηρακλή Παπαϊωάννου. «Το αρχείο Ζημέρη σκιαγραφεί έτσι σε τοπικό επίπεδο το πρώτο μισό του δραματικού ελληνικού 20ού αιώνα.

Το έργο του ταλαντεύεται από το ατομικό στο συλλογικό, φανερώνοντας μια εποχή στην οποία ένα πνεύμα ατομισμού διαβρώνει την έννοια της κοινότητας χωρίς ακόμη να κυριαρχεί. Ταλαντεύεται ακόμη ανάμεσα στην κλασική και τη μοντέρνα φωτογραφία, σε επίπεδο τεχνικό, αισθητικό όσο και εννοιακό: άλλοτε πατά στέρεα στη φωτογραφία των αρχών του 20ού αιώνα κι άλλοτε ατενίζει νηφάλια μια εποχή προσδοκιών, ανακατατάξεων, συγκρούσεων, διαψεύσεων» γράφει ο επιμελητής της έκθεσης, η οποία πραγματοποιείται από τη Διεύθυνση Αρχείων, Μουσείων και Βιβλιοθηκών του Δήμου Βόλου με την επιχορήγηση του υπουργείου Πολιτισμού και πλαισιώνεται από ειδική έκδοση-λεύκωμα.

Πρωτοπόρος και δημιουργικός, ανήσυχος και πολυτάλαντος ο Ζημέρης, εκτός από τη φωτογραφία ασχολήθηκε με τη ζωγραφική, τη μουσική και τη λογοτεχνία. Η φωτογραφική ματιά του διαμορφώθηκε από τον τόπο καταγωγής του, ενώ από τις βασικές πηγές έμπνευσής του ήταν το Πήλιο. Υπήρξε εξάλλου από τους πρώτους πικτοριαλιστές Ελληνες φωτογράφους, προσέγγισε δηλαδή την τέχνη της φωτογραφίας ως κοντινή με τη ζωγραφική.

Φοίτησε στην Εμπορική Σχολή Βόλου με καθηγητή σχεδίου τον ζωγράφο Γιάννη Πούλακα και το 1904 έφυγε για την Αμερική. Εγκαταστάθηκε στο Σεντ Λούις, όπου εργάστηκε ως φωτογράφος στούντιο και παράλληλα έκανε μαθήματα σχεδίου. Το 1912 επέστρεψε στην Ελλάδα και κατατάχτηκε εθελοντής στους Βαλκανικούς πολέμους. Αμέσως μετά εγκαθίσταται στην Αθήνα και εργάζεται στο φωτογραφείο Μπούκα (Boucas), ενώ το 1918 επιστρέφει στον Bόλο.

Συνεργάζεται με τον Αντώνη Pαφανίδη, φωτογράφο με δικό του στούντιο από το 1890. Μαζί δημιουργούν το γνωστό φωτογραφικό δίδυμο «Ραφανίδης & Ζημέρης» (ΡΑΦ. - ΖΗΜ.). Ποτέ δεν έπαψε ν' ασχολείται με τη φωτογραφία και μετά τη συνταξιοδότησή του εξακολούθησε να εργάζεται στο φωτογραφείο που κράτησαν ο γιος του Ιπποκράτης και η κόρη του Κυβέλη Ζημέρη, σύζυγος του Κίτσου Μακρή. Από το 1925 συμμετείχε σε φωτογραφικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό κερδίζοντας πολλές διακρίσεις.

Η πρώτη περίοδος του Κώστα Ζημέρη (1922-1940) αποτυπώνει σκηνές της καθημερινής ζωής του Βόλου, τα πρόσωπα της πόλης, πορτρέτα επώνυμων και ανώνυμων, τους πρόσφυγες και την εγκατάστασή τους, «σημαντικές ιστορικές στιγμές, κτίρια και γωνιές του Βόλου που συνδέθηκαν με την επαγγελματική ζωή, τη βιομηχανική ανάπτυξη, τη λειτουργία του δημόσιου χώρου, αλλά και τα τοπία του Βόλου» γράφουν οι διοργανωτές.

«Στη δεύτερη περίοδο (1930-1938) δέχεται παραγγελίες κυρίως για λόγους προβολής, βιομηχανικές εγκαταστάσεις, προϊόντα της βιομηχανίας, όπως ψυγεία ή ραδιόφωνα, εργάτες, θεατρικές παραστάσεις, κ.ά., οι οποίες αποτυπώνουν την ανάπτυξη της πόλης, την οικονομική και κοινωνική ζωή, τους ανθρώπους και τις συνήθειές τους στον δημόσιο χώρο. Στην τρίτη περίοδο (1940-1970) μεγάλο μέρος καταλαμβάνει η καταγραφή γεγονότων κατά την περίοδο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όπως βομβαρδισμοί, αλλά και εικόνες από τις ημέρες της Απελευθέρωσης και των διαδηλώσεων για τα Δεκεμβριανά. Μετά το τέλος του πολέμου ο Ζημέρης απαθανατίζει με τον φακό του παιδικές κατασκηνώσεις στο Πήλιο, καρναβαλικές εκδηλώσεις, παρελάσεις, εικόνες από το ΠΙΚΠΑ».

Η Διεύθυνση Αρχείων, Μουσείων και Βιβλιοθηκών του Δήμου Βόλου διαθέτει στις συλλογές της 5.037 αρνητικά φωτογραφιών σε γυάλινες πλάκες από το εργαστήρια του Κώστα Ζημέρη, καθώς και φωτογραφικές μηχανές, μεγεθυσμένες φωτογραφίες, εξοπλισμό φωτογραφικού στούντιο και εμφανιστηρίου, εργαλεία, βιβλία και αναλώσιμο υλικό επαγγελματικού φωτογραφείου. Ανάμεσά τους φιλμ, συσκευασμένα από τον ίδιο τον φωτογράφο με όλα τα τότε γνωστά μέτρα προφύλαξης για τη διατήρησή τους, καθώς και ένα μεγάλο βιβλίο παραγγελιών.

Οι διοργανωτές της έκθεσης δίνουν την ευκαιρία στο κοινό να προσεγγίσει και με άλλον έναν τρόπο τη δουλειά του Κώστα Ζημέρη μέσω της διαδραστικής πλατφόρμας, όπου παρουσιάζονται ψηφιοποιημένες φωτογραφίες από το αρχείο του. Οι επισκέπτες της ιστοσελίδας του Μουσείου της Πόλης Βόλου (www.vmoc.gr) μπορούν να καταθέτουν την προφορική τους μαρτυρία με αφορμή ένα γεγονός ή ένα σημείο που θα ανασύρει μνήμες και γεγονότα, εμπλουτίζοντας την τράπεζα προφορικών μαρτυριών που διαθέτει το μουσείο σε συνεργασία με το Εργαστήριο Προφορικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Με τις παραπάνω δράσεις παρέχεται για πρώτη φορά μια ολιστική ματιά στο έργο του Κώστα Ζημέρη, που υπήρξε σημαντικό για την ιστορία του Βόλου και την τέχνη της φωτογραφίας στην Ελλάδα γενικότερα. Το λεύκωμα-κατάλογος της έκθεσης είναι εμπλουτισμένο με επιπλέον φωτογραφίες και κείμενα για το έργο του καθώς και τη σημασία του αρχείου του.

INFO: Διάρκεια έως 27 Μαρτίου 2022. Συντονισμός έργου-εποπτεία: Αίγλη Δημόγλου. Επιμέλεια έκθεσης: Ηρακλής Παπαϊωάννου. Πρώτη επιλογή φωτογραφιών / φωτογράφιση αρχειακού υλικού: Λέων Μουρτζούκος. Κείμενα καταλόγου: Ηρακλής Παπαϊωάννου, Λέων Μουρτζούκος, Ευγένιος Παπαδόπουλος. Τεκμηρίωση: Γιάννης Κουτής. Καλλιτεχνική επεξεργασία καταλόγου: Ελισσάβετ Μήλτου.