Μόνο με τέχνη ξεφεύγεις από τον θάνατο

Ο άνθρωπος, έχοντας μοναδικό δεδομένο στη ζωή του τον θάνατο, δεν έπαψε να αναρωτιέται για το επέκεινα. Τι συμβαίνει όταν το φθαρτό σώμα ολοκληρώσει το ταξίδι του; Υπάρχει μεταθανάτια ζωή; Η αθάνατη ψυχή πώς προσδιορίζεται; Οι πράξεις της ζωής έχουν αντίκτυπο για την τύχη της στον Αλλο Κόσμο;

Αυτά ακριβώς τα χωρίς χρόνο, πατρίδα και θρησκεία ερωτήματα ανακινεί η υποδειγματική αρχαιολογική έκθεση «Επέκεινα. Ο Θάνατος και η Ζωή μετά στην αρχαία Ελλάδα» (11 Δεκεμβρίου - 8 Φεβρουαρίου 2015) στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης μέσα από μοναδικά εκθέματα. Η διοργάνωση ολοκληρώνει την εκθεσιακή τριλογία: Ερως, Ιασις, Θάνατος.

«Εξαιρετικά δύσκολη στο νόημα, τη σύλληψη και τις έννοιες που περιέχει», χαρακτήρισε την έκθεση ο Νίκος Σταμπολίδης, καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας και διευθυντής του μουσείου, ο οποίος την επιμελήθηκε μαζί με τη Σταυρούλα Οικονόμου. «Ο μοναδικός τρόπος να ξεφύγεις από τον θάνατο είναι η τέχνη, η υψηλή τέχνη», είπε.

Τα 120 εκθέματα προέρχονται από 21 μουσεία της Ελλάδας και του εξωτερικού και καθένα από αυτά είναι εξαιρετικής ποιότητας και μοναδικό στο είδος του. Είναι η πρώτη φορά που εκτίθενται όλα μαζί. Η έκθεση παρουσιάζει τα τελετουργικά και τις συνήθειες, τις κυρίαρχες αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων για τη ζωή και τον θάνατο, τις ελπίδες, τους φόβους και τα πιστεύω τους. Αλλά και πώς διαμορφώθηκαν στο πέρασμα των αιώνων ή από ποια κοινά διέπονται.

«Δεν φιλοδοξούμε να παρουσιάσουμε όλο το πλέγμα του θανάτου, αλλά τις πολλές και διαφορετικές πίστεις και δοξασίες που σχετίζονται με τον νεκρό και τον θάνατο, όπως και τις ποικίλες όψεις του Αλλου Κόσμου όπως αυτές αποτυπώνονται στην αρχαία ελληνική τέχνη και γραμματεία», εξήγησε ο Νίκος Σταμπολίδης. Φιλοξενείται στην πτέρυγα Σταθάτου και χωρίζεται σε πέντε ενότητες.

• «Η στιγμή του θανάτου» παρουσιάζει στιγμές θανάτωσης μέσα από αντικείμενα της αρχαίας ελληνικής τέχνης. Ανάμεσά τους η απεικόνιση του Αχιλλέα στον αμφορέα του Εξηκία από το Βρετανικό Μουσείο να σκοτώνει την Πενθεσίλεια και ταυτόχρονα να την ερωτεύεται. Ή η τιμωρία του Ακταίωνος από την Αρτέμιδα σε πήλινο πλακίδιο από τη Νάπολη.
• Στα «Εθιμα ταφής» παρουσιάζονται αγγεία, ειδώλια, κτερίσματα, χρυσές μάσκες, χαρώνειοι οβολοί, στεφάνια, επιτύμβια σήματα κ.ά. Ξεχωριστή θέση έχουν οι «ειδικοί νεκροί», οι πεσόντες στον πόλεμο, οι άωροι (εκείνοι που πέθαναν νέοι) και οι βιαιοθάνατοι, όσοι πέθαναν από βίαιο θάνατο, για τους οποίους υπάρχουν ειδικά έθιμα.
• Οι τρεις εκδοχές του Αδη εξετάζονται στις υπόλοιπες ενότητες.
• Στον «Ομηρικό Αδη» δίνονται πληροφορίες για τους θεούς του Κάτω Κόσμου και τους κατοίκους του, μέσα από απεικονίσεις: η απαγωγή της Περσεφόνης και ο γάμος της με τον Αδη, οι ήρωες που κατέβηκαν ζωντανοί στον Αδη (ο Οδυσσέας σε ερυθρόμορφο κρατήρα της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας κ.ά.).
• «Ο Βακχικός-Ορφικός Αδης» είναι μια διαφορετική προσέγγιση και αντίληψη του Κάτω Κόσμου. Παρουσιάζονται ο θεός Διόνυσος, η Περσεφόνη, ο Ορφέας και επιλεγμένα χρυσά ελάσματα των μυστών από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας και τάφους της Μακεδονίας.
• «Ο Πλατωνικός Αδης» περικλείει την άποψη του Πλάτωνα για τη ζωή μετά τον θάνατο. Ο φιλόσοφος πρέσβευε ότι η ψυχή είναι αθάνατη, εγκλωβισμένη στο θνητό σώμα και στόχος της είναι να ελευθερωθεί, να περάσει μια σειρά μετενσαρκώσεων ώσπου να μπορέσει να επιτύχει το τέλειο και να ενωθεί με την ουράνια ενέργεια. Μια μοναδική χάλκινη προτομή, που βρέθηκε στη βίλα των παπύρων του Herculaneum, γνωστή ως Διόνυσος-Πλάτων, απεικονίζει τη μείξη και ανταλλαγή μεταξύ των διαφόρων φιλοσοφικών και θρησκειολογικών ρευμάτων της αρχαιότητας.

Η έκθεση πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Ιδρυμα Ωνάση και το υπουργείο Πολιτισμού. Θα φιλοξενηθεί στην έδρα του ιδρύματος, στη Νέα Υόρκη, μετά το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, σε ημερομηνίες που δεν έχουν οριστεί ακόμα.