Στόχος μου, η επανένωση των Γλυπτών, ακόμα και με μακροχρόνιο δανεισμό

Πρωί με κρύο και μουντό καιρό, οι πολύχρωμοι σκούφοι και τα κασκόλ μαζί με τις παιδικές φωνές βάζουν χρώμα και ζωή στον εξωτερικό χώρο και το λόμπι του Μουσείου της Ακρόπολης. Με τον πρόεδρό του, τον αρχαιολόγο και καθηγητή Δημήτρη Παντερμαλή, πορευτήκαμε ανάμεσά τους με κατεύθυνση το καφέ στον πέμπτο όροφο.

Φυσικά σταθήκαμε για να πάρουμε λίγη από τη φρεσκάδα τους. Με εμφανή ικανοποίηση διαπίστωσε: «Τους αρέσει το μουσείο. Το αρχαίο θέλει σύγχρονο περιβάλλον, αλλιώς το χάνεις». Η τοποθέτησή του έδωσε την αφορμή για να ξεκινήσει η συζήτηση.

«Είναι εξαιρετικά επώδυνο να αρνείται κανείς την εποχή του. Το παρελθόν είναι εξαιρετικό, αξίζει τον κόπο να το βιώνει κανείς, αλλά δεν μπορεί να είναι η ζωή μας. Η γοητεία είναι η διαφορετικότητα ανάμεσα στο σήμερα και το χθες. Κάποιοι θεωρούν ότι είμαστε μόνο παράγωγο του χθες. Δεν είναι έτσι. Ο πολιτισμός προχωράει με δραματικές αλλαγές, δυσάρεστες φάσεις απ’ όπου όμως προκύπτουν σημαντικά, καινούργια πράγματα».

Και σε σχέση με τη λειτουργία των μουσείων; τον ρωτάω. «Αν θέλεις να κερδίσεις το ενδιαφέρον του κόσμου και ο στόχος δεν είναι η αυτάρεσκη απομόνωση, ή θα κάνεις κάτι για να προσφέρεις τον πολιτιστικό θησαυρό στο ευρύ κοινό ή θα αισθανθείς ότι είσαι ο ειδικός και θα μείνεις μόνος σου να το απολαμβάνεις. Αυτό όμως δεν στέκεται σε βάθος χρόνου γιατί καμιά πολιτεία δεν χρηματοδοτεί επ’ άπειρον κάτι που δεν εξελίσσεται σε κοινωνικό αγαθό».

Επάνω σε αυτή τη ραχοκοκαλιά, ο Δημήτρης Παντερμαλής διαμόρφωσε τη φιλοσοφία του Μουσείου της Ακρόπολης. Η λειτουργία του ξεκίνησε το 2009 μαζί με την οικονομική κρίση. Ωστόσο, εξελίχθηκε σε μοντέρνο μουσείο και αναδείχθηκε στα καλύτερα διεθνώς.

Τα μοναδικά έργα της παγκόσμιας γλυπτικής που προέρχονται αποκλειστικά από τον Ιερό Βράχο, ο πλούτος και το εύρος των συλλογών του, η άψογη διάρθρωση της κεντρικής έκθεσης, η απευθείας οπτική επαφή με τον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης, το σύγχρονο αρχιτεκτονικό περιβάλλον του ολοκαίνουργιου κτιρίου που λειτουργεί άψογα, οι παροχές υπηρεσιών και η πρόσβαση των επισκεπτών στις νέες τεχνολογίες, τα εστιατόρια και τα πωλητήρια με τα εξαιρετικά προϊόντα και τις τιμές για όλα τα βαλάντια, το έκαναν ελκυστικό στο κοινό.

Υποδέχθηκε σχεδόν 8 εκατομμύρια επισκέπτες μέχρι σήμερα και ανάμεσά τους εκατομμύρια Ελληνες. Ταυτόχρονα διαμόρφωσε την άποψη, στη διεθνή κοινή γνώμη, ότι τα Γλυπτά του Παρθενώνα ανήκουν εδώ και μπορούν να εκτεθούν με τον καλύτερο τρόπο.

• Εχετε πει ότι η μεγαλύτερη επένδυση αυτού του μουσείου είναι οι άνθρωποι. Στόχος είναι οι επισκέπτες και κυρίως οι Ελληνες να έρχονται ξανά και ξανά.

Οπως το λέτε είναι. Πολλοί με ρωτούν γιατί δεν έχω οργανώσει τους Φίλους του Μουσείου Ακρόπολης. Μα θεωρώ ότι το 1,5 εκατομμύριο επισκεπτών που έρχεται ανά έτος και τα 8 εκατομμύρια, σχεδόν, που έχουν περάσει είναι φίλοι του. Σε αυτούς στηρίζεται η λειτουργία του μουσείου. Ζει από τη συμβολή του εισιτηρίου, από τα ψώνια τους στα καταστήματα, στο εστιατόριο.

• Οι πόροι σας είναι αποκλειστικά από τα έσοδα των επισκεπτών. Χορηγοί σάς έχουν προσεγγίσει;

Η πολιτική μας είναι να στηριζόμαστε στην ευρύτερη βάση των επισκεπτών. Η χορηγία περνάει την κρίση της και κάποιοι χορηγοί χρηματοδοτούν παραδοσιακά άλλα μουσεία μας. Εδώ έχει χορηγηθεί γενναιόδωρα και διακριτικά ο ηλεκτρονικός εξοπλισμός από τη Samsung. Με τους χορηγούς είναι ένα θέμα - δεν μπορεί το μουσείο, και αυτό ειδικά, να γεμίσει με πινακίδες. Διαχειριζόμαστε την πεμπτουσία του αρχαίου πολιτισμού. Αν πιστεύουμε ότι αυτά τα έργα είναι εμβληματικά, συμβολίζουν κάτι σε εμάς, τότε το κοινό θα στηρίξει το μουσείο.

• Προέρχεστε από τα σπλάχνα της αρχαιολογίας…

Σάρκα εκ της σαρκός της…

• Η ενασχόλησή σας με την ανασκαφή στο Δίον σας επηρέασε στον τρόπο λειτουργίας του μουσείου;

Η ανασκαφή ξεκίνησε πριν από 45 χρόνια και συνεχίζεται. Εκεί θα πάω αύριο. Εκείνο το οποίο έγινε κατανοητό σε εμένα ήταν ότι δεν επρόκειτο μόνο για μεγάλο αντικείμενο έρευνας, αλλά και για σοβαρό κεφάλαιο στο κοινωνικό μέρος.

Είδα την ευεργετική επίδραση της ανασκαφής στην τοπική κοινωνία. Οι άνθρωποι μου άνοιξαν τα μάτια. Ορισμένοι μπορεί να μην είχαν πάει σχολείο, όμως έγιναν εξαιρετικοί τεχνίτες ψηφιδωτών όταν τους δίδαξαν ειδικοί που έφερα από την Αθήνα. Αυτό επηρέασε τη ζωή τους.

Αν έχει κάποιος μια ζωντανή εικόνα του τόπου από το '70 όταν ξεκίνησε η ανασκαφή και σήμερα, τότε παρατηρεί δύο διαφορετικές εικόνες. Μετέτρεψα από νωρίς την ανασκαφή σε ανοιχτό πάρκο προς το κοινό και σήμερα βλέπω ηλικιωμένους να κάνουν περίπατο με τα εγγονάκια τους. Εγινε οικείος χώρος. Ετσι γεννήθηκε κάτι καινούργιο, με την επιστημονική έρευνα από τη μια πλευρά και την κοινωνική, τη βιωματική σχέση των ανθρώπων, από την άλλη.

• Το Μουσείο της Ακρόπολης ξεκίνησε τη λειτουργία του όταν ξέσπασε η κρίση. Θα τολμούσα να πω ότι σήμερα είναι το μοναδικό σε εθνικό επίπεδο το οποίο λειτουργεί χωρίς προβλήματα. Η κρίση σάς άγγιξε;

Είμαι εξοικειωμένος με τις κρίσεις. Εδώ περάσαμε δύο δύσκολες φάσεις. Η πρώτη ήταν να κατασκευαστεί το μουσείο γιατί με το «καλημέρα» ξεκίνησαν οι καταγγελίες και ο διασυρμός στα δικαστήρια. Επρεπε να εξηγήσω τα αυτονόητα ξανά και ξανά.

Επίσης υπήρχε ο φόβος να εκτραπεί η λειτουργία του και να γίνει μουσείο διαμαρτυρίας, καθώς λείπουν τα μισά εκθέματά του. Αν επικεντρωνόμασταν όμως σε αυτό, θα υποβιβάζαμε τα εξαιρετικά έργα τέχνης του. Κρατάμε ζωντανό το θέμα και το δείχνουμε μέσα από την εικόνα. Είναι καταλυτική.

Δεν χρειάζεται να εξηγείς πολλά - όταν κάποιος βλέπει τον Ποσειδώνα με την μπροστινή πλευρά και τις πλάτες του γύψινες, καταλαβαίνει το πρόβλημα. Δεν είναι μουσείο προπαγάνδας, αλλά Ιστορίας, και η Ιστορία δεν είναι ένα ήσυχο κομμάτι από το παρελθόν αλλά ένα κομμάτι με ανησυχίες, δύσκολες και κακές στιγμές.

Ποτέ δεν αποκρύψαμε ότι η Ακρόπολη καταστράφηκε το 480 από τους Πέρσες. Παρουσιάζουμε τα καμένα έργα και αμέσως μετά τα αριστουργήματα που γεννήθηκαν από αυτή την καταστροφή. Η δεύτερη ήταν η οικονομική κρίση. Να ξεκινήσεις τη λειτουργία ενός τέτοιου θεσμού χωρίς προίκα ήταν απρόσμενο, αλλά απέδωσε. Στο Συμβούλιο πήραμε αποφάσεις που δεν θα έπαιρνε κανείς εύκολα.

• Οπως;

Το χαμηλό εισιτήριο των 5 ευρώ. Το μουσείο στήθηκε, εκτός από ένα μικρό κομμάτι που χρηματοδότησε η Ευρωπαϊκή Ενωση, με χρήματα του Ελληνα φορολογούμενου. Αν βάζαμε το εισιτήριο όπως έπρεπε, 10 ή 12 ευρώ, δεν θα ερχόταν ο Ελληνας και εμένα με ενδιέφερε οι πολίτες της χώρας να έρθουν ξανά και ξανά. Αυτό συνέβη και έγινε οικεία η έννοια του μουσείου στο ευρύ κοινό.

Ο στόχος μας δεν είναι εισπρακτικός. Είναι λάθος στο μουσείο να εφαρμόζεται αγοραία πολιτική. Δεν είμαι κατά της αγοράς αλλά ο πολιτισμός χρειάζεται τον δικό του τρόπο διαχείρισης. Πρέπει στη χώρα μας οι αντιλήψεις γύρω από το θέμα να γίνουν πιο σύγχρονες. Να μετέχει εκείνος που θέλει στον πολιτισμό χωρίς να εξουθενώνεται.

• Τον Απρίλιο θα ισχύσουν τα νέα τιμολόγια εισιτηρίων σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους. Εσείς θα αυξήσετε το εισιτήριο;

Οχι, δεν είναι στις προθέσεις μας, ωστόσο θα το συζητήσουμε στο Διοικητικό Συμβούλιο.

• Με τον κ. Μπαλτά συναντηθήκατε;

Ναι, και είμαστε σε επαφή. Τον ενημερώνω, όπως είναι υποχρέωσή μου.

• Συζητήσατε για την προκήρυξη της θέσης του διευθυντή;

Οχι, αλλά αυτό είναι θέμα του υπουργείου. Εχει κάποιες νομικές δυσκολίες οι οποίες χρειάζονται αλλαγές.

• Ο υπουργός Πολιτισμού μίλησε από το βήμα της Βουλής για τον θετικό ρόλο του μουσείου όσον αφορά τη διαμόρφωση της διεθνούς κοινής γνώμης για το θέμα της επιστροφής των Γλυπτών και ταυτόχρονα απέκλεισε το ενδεχόμενο μιας δίκης. Ποια είναι η άποψή σας;

Δεν είμαι νομικός, αλλά όταν πηγαίνει κάποιος στα δικαστήρια, σαφώς θέλει να έχει τη διασφάλιση ότι θα πετύχει η δίκη. Η προσωπική μου γνώμη είναι ότι η διαμεσολάβηση της UNESCO θα μπορούσε να προχωρήσει, αλλά από τη στιγμή που η βρετανική πλευρά ήταν τελείως αρνητική, ναυάγησε. Το κύριο επιχείρημά μας είναι το ηθικό, ότι τα Γλυπτά διασπάστηκαν, τεμαχίστηκαν και επήλθε καταστροφή.

Θεωρώ ότι είναι λάθος να μιλάμε για ιδιοκτησία, γιατί είναι έργα του παγκόσμιου πολιτισμού και η θέση τους είναι δίπλα σε αυτό το μνημείο που στέκεται όρθιο. Επίσης υπάρχει το πολιτιστικό έγκλημα του πριονισμού τους. Κάποια που δεν χωρούσαν να περάσουν τα τεμάχιζαν. Πώς μπορείς να τεμαχίσεις αυτά τα έργα; Και φυσικά επήλθαν πολλές καταστροφές κατά την αποκαθήλωση. Αυτά είναι γεγονότα που δεν μπορεί να τα αμφισβητήσει κανείς.

• Σταθερά πάντως η ελληνική πλευρά ακολουθεί τη διπλωματική οδό…

Ναι, θεωρώ ότι τα μεγάλα προβλήματα μας διδάσκουν και με την επίλυσή τους. Πρέπει να υπάρξει συνεννόηση, έστω με μακροχρόνια δάνεια, να πραγματοποιηθούν ανασυγκολλήσεις, επανασυνδέσεις και να φανεί στον κόσμο η περιπέτεια των Γλυπτών.

Να φανεί ότι παρέμειναν ζωντανά στην ιστορία των 25 αιώνων. Κάθε φορά κρίνονται οι διαχειριστές τους από τη μεταχείρισή τους. Οι Βενετσιάνοι από τον βομβαρδισμό του Μοροζίνι, ο Ελγιν από την αποκαθήλωση...

• Μα τη θέση για μακροχρόνιο δανεισμό δεν την απορρίπτουμε γιατί έτσι παραδεχόμαστε ότι ανήκουν στο Βρετανικό Μουσείο;

Οχι. Η προσωπική μου άποψη είναι η επανένωση και η δημιουργία συμφωνίας, υπό όρους, όπου, αντί να υπάρχει χαμένος ή κερδισμένος, να υπάρχει συνεργασία. Να έρθουν τα Γλυπτά στην Ελλάδα και το Βρετανικό Μουσείο να μας παραχωρεί την αίθουσα για περιοδικές εκθέσεις με ευρήματα μεγάλου ενδιαφέροντος.

Δεν είναι εύκολο αλλά έτσι, από την κρίση αυτή, θα δημιουργηθεί κάτι θετικό. Την τελική απόφαση την έχει η πολιτεία, γιατί τις τελευταίες δεκαετίες είναι σοβαρό πολιτικό ζήτημα με ευρύτερες επιπτώσεις.

• Πολιτικό ζήτημα είναι και για τους Βρετανούς...

Μα φυσικά. Γι' αυτό αναζητώ λύσεις. Ασφαλώς υπάρχουν και άλλες. Το βασικό θέμα μου είναι το τεμαχισμένο γλυπτό να ξαναβρεί την ακεραιότητα.

• Με τους συναδέλφους σας από το Βρετανικό Μουσείο, με τον διευθυντή του, Νιλ ΜακΓκρέγκορ, τι συζητάτε;

Υπάρχει περιθώριο…

• Το συζητάτε, δηλαδή;

Μπορώ να σας απαντήσω μόνον αυτό;

• Σπουδάσατε στη Γερμανία, ζήσατε εκεί και εργαστήκατε. Τι σκέφτεστε για τη στάση των Γερμανών απέναντί μας, που είναι βέβαια εφαρμογή μιας συγκεκριμένης πολιτικής;

Ο δικός μου κύκλος είναι αρχαιολόγοι, άνθρωποι των γραμμάτων που είναι φανατικά φιλέλληνες. Στέκονται δίπλα μας, μας συμπαραστέκονται. Η εφαρμογή της σύγχρονης πολιτικής χρειάζεται διάλογο και εκεί μπορείς να επηρεάσεις τους συνομιλητές σου, να ξεκαθαρίσεις ορισμένα πράγματα, για να καταλάβουν ότι η Ιστορία δεν ξαναγράφεται.

Χρειάζεται τόλμη, αντοχή και χωρίς να είμαι αφελώς αισιόδοξος πιστεύω ότι η χώρα μας, το παρελθόν και το ανθρώπινο δυναμικό της, είναι εγγύηση ότι μπορεί να τα καταφέρει.

• Σχετικά με την Αμφίπολη ποια είναι η άποψή σας;

Πρόκειται για πολύ σημαντικό εύρημα αλλά ήταν λάθος οι προσδοκίες που δημιουργήθηκαν γιατί δεν μπορεί να ανταποκριθεί.

Οταν έχεις εμπειρία στον χώρο μας, ξέρεις ότι ποτέ δεν μπορείς να ξεκινήσεις λέγοντας «θα βρω αυτό που πιστεύω». Η αρχαιολογική ανασκαφή, όπως και άλλα πράγματα, είναι υποταγμένη στο τυχαίο. Δηλαδή μπορεί να είναι έτσι, αλλά μπορεί και όχι. Γι' αυτό κανείς πρέπει να είναι εξαιρετικά προσεκτικός.

Αφιερωμένη στην Αρχαία Δωδώνη η καινούργια περιοδική

• Γνωρίζετε ότι η αυτονομία και η οικονομική αυτοδιαχείρισή σας προκαλούν γκρίνιες, καθώς το μουσείο λειτουργεί ως ΝΠΔΔ και δεν συνεισφέρετε στον γενικό κουμπαρά για να ενισχυθεί και το μικρό μουσειάκι στην άκρη ενός χωριού, το οποίο έχει τη δική του σημασία. Τι απαντάτε;

Κατ' αρχήν, μακάρι να είχαμε περίσσευμα και να μπορούσαμε να το διανείμουμε. Το λίγο όμως που διαθέτουμε, με πολλή δυσκολία αλλά με μεγάλη γενναιοδωρία, το προσφέρουμε μέσω του προγράμματος που ξεκινήσαμε, δηλαδή να προβάλλουμε περιφερειακά μουσεία, όπως της Σαμοθράκης.

Είδαν την περιοδική έκθεση περισσότεροι από 40.000 άνθρωποι. Μέσα από τις προβολές μικρών φιλμ για το νησί, ανάμεσά τους και ένα με την εποπτεία του Κώστα Γαβρά, πολλοί έλεγαν ότι θέλουν να επισκεφθούν τη Σαμοθράκη. Δεν στήνουμε απλώς την έκθεση, κάνουμε τη συντήρηση, προσφέρουμε την τεχνογνωσία, δημιουργούμε ψηφιακές αναπαραστάσεις, καινούργιο στήσιμο των έργων.

• Τι θα ακολουθήσει το καλοκαίρι;

Ξεκινάμε την προετοιμασία για την αρχαία Δωδώνη, το αρχαιότερο ελληνικό μαντείο. Στις 20 Ιουνίου θα εγκαινιάσουμε την έκθεση. Θα φέρουμε ευρήματα από το Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων, από το Εθνικό Αρχαιολογικό και ορισμένα που κατέληξαν στο Βερολίνο.

Κάνουμε διαπραγματεύσεις ώστε να ξανασυναντηθούν όλα για πρώτη φορά. Τέτοιες εκθέσεις δημιουργούν κινητικότητα ανάμεσα στα ελληνικά και τα μουσεία του εξωτερικού. Εκφράστηκε από το υπουργείο Πολιτισμού η πρόθεση, η έκθεση της Σαμοθράκης να πάει και στο Λούβρο. Και μπορεί να προκύψει, γιατί, απ' ό,τι ξέρω από το υπουργείο, το Λούβρο είναι θετικό.

Η ανασκαφή στα θεμέλια του μουσείου

• Πότε θα δούμε την ανασκαφή που βρίσκεται στα σπλάχνα του μουσείου;

Αν δεν μας περιέκοπταν με το «κούρεμα» περί το 80% από τα 3 εκατ. ευρώ που μαζέψαμε, θα την είχαμε ανοίξει. Αυτή τη στιγμή κάνουμε τις συντηρήσεις των τοίχων, των δαπέδων και χρειάζεται να περάσει η μουσειολογική μελέτη. Στη συνέχεια θα ανασκουμπωθούμε να βρούμε χρήματα.

Το Μουσείο της Ακρόπολης, στο κύριο σώμα του έχει τα έργα του Βράχου, εξαιρετικής σημασίας της πιο μεγάλης ακμής της αρχαιότητας για την Ελλάδα. Στα θεμέλιά του έχουμε αντίστοιχα την καθημερινότητα.

Αρχαιότητες που αποκαλύπτουν τη ζωή στην περιοχή μέσα στις χιλιετίες. Η ανασκαφή είναι περίπου 3 στρέμματα και βλέπει κανείς τα σπίτια, τα λουτρά, τους δρόμους, τη λατρεία των θεών, την καθημερινότητά τους, τα εργαλεία τους. Εχουμε βρει ακόμα και γλυπτά σε εργαστήρια γλυπτικής…