Το τελεφερίκ θέτει σε κίνδυνο το Κάστρο της Μονεμβασιάς

Το τελεφερίκ που δρομολογείται από το υπουργείο Πολιτισμού και τη δημοτική αρχή θεωρείται κύρια απειλή για το Κάστρο της Μονεμβασιάς. Γι' αυτό εντάχθηκε στον κατάλογο των 7 πλέον απειλούμενων μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρώπη, για το 2025. H Europa Nostra, το κορυφαίο ευρωπαϊκό δίκτυο της κοινωνίας των πολιτών για την πολιτιστική κληρονομιά, και το Ινστιτούτο της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) ενέταξαν την καστροπολιτεία στο πρόγραμμα «7 Most Endangered» εξαιτίας των ασύμβατων επεμβάσεων του φαραωνικού τελεφερίκ, η βαριά κατασκευή του οποίου θα δεσπόζει στη νότια πλευρά του βράχου. Φαινομενικά σχετίζεται με τη διευκόλυνση της πρόσβασης των ΑμεΑ στην Ανω Πόλη, αλλά ουσιαστικά αφορά την αύξηση της κερδοφορίας μέσω μιας κακώς εννοούμενης τουριστικής ανάπτυξης που αναμένεται να αλλοιώσει αμετάκλητα τη φυσιογνωμία του χώρου ο οποίος συγκαταλέγεται ανάμεσα στα σημαντικότερα και ωραιότερα μνημεία της Ελλάδας.

Ο κατάλογος δόθηκε στη δημοσιότητα (18/3/25) από την Europa Nostra, και περιλαμβάνει: α) τρεις τοποθεσίες πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς –το Κάστρο Nyborg (Δανία), το Κάστρο της Μονεμβασιάς (Ελλάδα) και τους Κήπους του Πύργου της Βασίλισσας Βικτορίας στο Λονδίνο (Αγγλία)– που απειλούνται από την κατασκευή νέων επεμβατικών κτιρίων και ακατάλληλα αναπτυξιακά έργα, β) δύο μοντερνιστικά κτίρια –το συγκρότημα Generalštab στο Βελιγράδι (Σερβία) και το κολυμβητήριο Valhalla στο Γκέτεμποργκ (Σουηδία)– υπό άμεσο κίνδυνο κατεδάφισης και γ) δύο μνημεία θρησκευτικής κληρονομιάς –τη Μονή και τον Οικισμό Arakelots (Αρμενία) και τη Μεγάλη Συναγωγή στην Orla (Πολωνία)– που απειλούνται από παραμέληση ή έλλειψη χρηματοδότησης, αντίστοιχα.

Κάθε καταγεγραμμένος χώρος λαμβάνει χρηματικό ποσό από το ταμείο της ΕΤΕπ ύψους 10.000 ευρώ για να βοηθήσει στην υλοποίηση μιας εγκεκριμένης δραστηριότητας που θα συμβάλει στην προστασία του χώρου. Τα 7 μνημεία και οι τοποθεσίες επιλέχθηκαν –14 είχαν προταθεί– με βάση τη σημασία τους για την ευρωπαϊκή κληρονομιά, την πολιτιστική τους αξία αλλά και με βάση τον σοβαρό κίνδυνο που αντιμετωπίζουν.

Tο Κάστρο της Μονεμβασιάς

Η Συμβουλευτική Επιτροπή του Προγράμματος «7 Most Endangered» αποφάσισε να συμπεριλάβει το Κάστρο της Μονεμβασιάς «όχι μόνο επειδή αναγνωρίζει το σαφές πρόβλημα και τον επείγοντα χαρακτήρα των άμεσων δράσεων που πρέπει να αναληφθούν, αλλά και επειδή αξιοποιεί αυτή την ευκαιρία προκειμένου να διερευνήσει και να αναδείξει νέες, πιο κατάλληλες και βιώσιμες προτάσεις με ευρύτερη απήχηση διεθνώς».

Η «Εφ.Συν.» έχει αναδείξει τους κινδύνους από την κατασκευή του τελεφερίκ, με σειρά άρθρων από τον Ιανουάριο του 2024. Ο Σύλλογος Φίλων Μονεμβασιάς, δραστήριοι πολίτες που αντέδρασαν με γρήγορα αντανακλαστικά και ανέλαβαν πρωτοβουλίες και προσφυγές στο ΣτΕ, συσπείρωσε γύρω του σημαντικούς φορείς, όπως το ICOMOS, τον Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων, τη Monumenta, αλλά και πανεπιστημιακούς, αρχιτέκτονες και άλλους επιστήμονες οι οποίοι εκφράζουν σοβαρές ανησυχίες για τις επιπτώσεις του έργου.

Μαζί τους και η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ), η οποία πρότεινε το Κάστρο της Μονεμβασιάς για ένταξη στο πρόγραμμα των 7 πιο απειλούμενων μνημείων για το 2025. «... το τελεφερίκ προφανώς συνιστά απειλή υποτίμησης της περιβαλλοντικής και πολιτιστικής αξίας του συνολικού χώρου, υποβάθμισης της εμπειρίας των επισκεπτών και διάρρηξης της ενότητας του τοπίου. Η διαθέσιμη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων στερείται σαφήνεια και λεπτομέρεια σχετικά με τις επιπτώσεις του έργου στην πανίδα και τη χλωρίδα, στην ηχορύπανση και την κυκλοφοριακή συμφόρηση.

Συνολικά, το έργο φαίνεται να εμπνέεται περισσότερο από κερδοσκοπικά ενδιαφέροντα παρά από ζητήματα προσβασιμότητας, παρότι εντάσσεται σε πρόγραμμα που αφορά την προσβασιμότητα του χώρου από άτομα με αναπηρία», αναφέρει στην πρόσφατη ανακοίνωσή της η ΕΛΛΕΤ, η οποία προτείνει να το σχέδιο για τελεφερίκ με μια πιο φιλική εκδοχή, έναν ανελκυστήρα που θα προωθούσε «την επιθυμητή βελτίωση της προσβασιμότητας της Ανω Πόλης. Αυτό το έργο θα πρέπει να συνδυαστεί με μελέτες και συνεννόηση με τον τοπικό πληθυσμό, με στήριξη από το Σχέδιο Διαχείρισης του Κάστρου της Μονεμβασιάς, με καταγραφή των προτεραιοτήτων αλλά και των αντιπαραθέσεων, με συγκρότηση εκ των προτέρων λεπτομερών μελετών για τις περιβαλλοντικές και πολιτιστικές επιπτώσεις και με προώθηση ενός ευρύτερου διαλόγου για την προσβασιμότητα των χώρων πολιτιστικής και περιβαλλοντικής σημασίας με τους φορείς χάραξης πολιτικής στην Ελλάδα».

Λυδία Καρρά, ιδρύτρια και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού

«H επιλογή του Κάστρου της Μονεμβασιάς στα "7 Most Endangered" της Europa Nostra και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων αποτελεί τιμή αλλά και προβληματισμό για τη χώρα μας. Αναγνωρίζει την αξία του τόπου ως ενός από τους πολυτιμότερους στην Ευρώπη και παράλληλα τονίζει την άμεση ανάγκη προστασίας και προσεκτικής διαχείρισής του.

»Ο ανταγωνισμός από όλη την Ευρώπη είναι μεγάλος και η επιλογή γίνεται με κριτήρια από κορυφαίους επιστήμονες. Τιμάει την Ευρώπη ότι σέβεται τις αγωνίες της κοινωνίας των πολιτών της, που αποτελούν τον θεμέλιο λίθο κάθε Δημοκρατίας.

»Αναγνώρισαν στη Μονεμβασία τον συνδυασμό μιας υπέροχης φύσης, σημαντικής βιοποικιλότητας, πλούσιας αρχιτεκτονικής κληρονομιάς μέσα στους αιώνες. Θυμάμαι, στα γυρίσματα της ταινίας “Sir Steven Runciman, Bridge to the East”, τον διάσημο Βρετανό ιστορικό να διηγείται ότι ερχόμενος πρώτη φορά στην Ελλάδα πρωτοαντίκρισε τη Μονεμβασία από τη θάλασσα: “Συγκλονιστική θέα!”, τόνισε. Ηταν η αρχή μιας μεγάλης αγάπης που καθρεφτίστηκε σε πολλά βιβλία του.

»Το Κάστρο της Μονεμβασιάς όμως έχει και πιεστικά προβλήματα πόσιμου νερού και αποχέτευσης, καθώς και κυκλοφοριακά προβλήματα στον δρόμο πρόσβασής του, λόγω της μεγάλης επισκεψιμότητας τους θερινούς μήνες. Και, επιπλέον, το σχεδιαζόμενο τελεφερίκ προβληματίζει, καθώς αποτελεί ισχυρή παρέμβαση στο μνημειακό σύνολο και στο ιστορικό τοπίο.

»Πολιτεία, δήμος και κοινωνία των πολιτών, που όλοι νοιαζόμαστε για τη Μονεμβασιά, ας συνεργαστούμε εποικοδομητικά αναζητώντας μια λύση που θα φροντίζει για τους ΑμεΑ με ανελκυστήρα επιβατών, αλλά θα σέβεται ταυτόχρονα το μοναδικό περιβάλλον αυτού του ιστορικού τόπου. Ευρωπαίοι ειδικοί επιστήμονες θα είναι πλέον κοντά μας. Πρώτο βήμα, ας κοινοποιηθούν σε όλους τους φορείς οι τελικές μελέτες».

Δημήτρης Λεβέντης, αντιπρόεδρος Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς της ΕΛΛΕΤ

«Την Τρίτη 18 Μαρτίου 2025, ανακοινώθηκαν από την Europa Nostra και συγκεκριμένα από τη Γραμματεία του Προγράμματος "7 μνημεία υπό απειλή 2025" τα επτά μνημεία-τόποι που κρίθηκε, τόσο από την αρμόδια επιστημονική επιτροπή όσο και από το προεδρείο της Europa Nostra, ότι βρίσκονται υπό σημαντική απειλή. Στα επτά αυτά μνημεία συμπεριλαμβάνεται φέτος και ο ιστορικός τόπος του Κάστρου της Μονεμβασιάς. 

»Συγκεκριμένα, η απειλή συνίσταται στην προβλεπόμενη εγκατάσταση τελεφερίκ το οποίο θα εκκινεί από το σημείο εισόδου στην Κάτω Πόλη και θα καταλήγει σε σημείο της Ανω Πόλης που ήδη έχει επιλεγεί. Ως αιτιολογία για τη συγκεκριμένη εγκατάσταση προβάλλεται η εξασφάλιση πρόσβασης ατόμων μειωμένης κινητικότητας στην Ανω Πόλη. 

»Η ένταξη της υποψηφιότητας, η οποία βρήκε την υποστήριξη πλήθους ατόμων και οργανώσεων, τοπικών και διεθνών, σημαίνει την πλήρη ευαισθητοποίηση της κοινωνίας σε θέματα προστασίας των πολιτιστικών αγαθών, πολλές φορές τοποθετώντας τις διαχρονικές αξίες του πολιτισμού πάνω από τις ανθρώπινες απαιτήσεις, τη διαρκώς αυξανόμενη τουριστική πίεση και βεβαίως αναγνωρίζοντας πλήθος άλλων προτεραιοτήτων, όπως η λήψη μέτρων για την προστασία και ανάδειξη του πολιτιστικού αποθέματος της Μονεμβασιάς και την εξασφάλιση κρισιμότερων μέσων για τη διευκόλυνση της καθημερινότητας των εμποδιζόμενων ατόμων.

»Το στάδιο της προμελέτης της εγκατάστασης έχει εγκριθεί από τις υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού. Η ένταξη της υποψηφιότητας στο πρόγραμμα του 2025 δεν σημαίνει προφανώς την ασφαλή ανακοπή του έργου, αλλά υπενθυμίζει τις βασικές αρχές αειφορίας σε παρόμοια θέματα και επισημαίνει την επιτακτική ανάγκη εξασφάλισης της αυθεντικότητας και της ακεραιότητας του πολιτιστικού μας αποθέματος για τις επόμενες γενιές».