Η βίντεο αρτ που δεν... εγκρίνει ο Νατσιός

Μπορεί σε κάποιους να φαίνεται γραφικό, άλλοι να χρησιμοποιούν τη γνωστή επωδό «γιατί ασχολείστε μ’ αυτούς;», αλλά πεποίθησή μας είναι ότι η συστηματική ενασχόληση του εθνικιστικού κόμματος «Νίκη» με την τέχνη είναι απολύτως στοχευμένη, ένα «πείραμα» απεύθυνσης στα συντηρητικότερα ανακλαστικά (το οποίο άλλωστε βρήκε εύφορο έδαφος μεταξύ άλλων και σε πολλές από τις τηλεπερσόνες των πρωινών εκπομπών) και τόνωσης των δημοσκοπικά κατακρημνισμένων ποσοστών της αλλά κι ένα γενικό προανάκρουσμα για όσα ανελεύθερα, αντιδημοκρατικά και σκοτεινά απεργάζονται ήδη όλα τα ριζοσπαστικοποιημένα άκρα της Δεξιάς – με τον επιπλέον αέρα της διακυβέρνησης Τραμπ. Και φυσικά δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι όλα τα φασιστικά κόμματα, με πρώτο ζοφερό παράδειγμα το γερμανικό Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα του Χίτλερ, έδωσαν κατά καιρούς τα «διαπιστευτήριά» τους καταδιώκοντας πριν απ’ όλα και απ’ όλους την τέχνη, τους καλλιτέχνες και την ελευθερία της έκφρασης.

Ο Δημήτρης Νατσιός είχε εξαρχής μία τέτοια στόχευση που δυστυχώς βρήκε γρήγορα ευήκοα ώτα και στην κυβέρνηση, όταν τον Δεκέμβριο του 2023 η παρέμβασή του στη Βουλή με αίτημα την αποκαθήλωση από το γενικό προξενείο της Ελλάδας στη Νέα Υόρκη και την καταδίκη της «ροζ σημαίας» (του έργου «Neighborhood Guilt» - «Η ενοχή της γειτονιάς» δηλαδή), της εικαστικού Γεωργίας Λαλέ, κινητοποίησε τον υπουργό Εξωτερικών Γιώργο Γεραπετρίτη να ζητήσει επισήμως και να επιτύχει πράγματι την απομάκρυνση του έργου.

Τονωμένη έκτοτε η... ιεροεξεταστική αποστολή της «Νίκης» έναντι της τέχνης, συστηματικοποιήθηκε και κλιμακώθηκε, με πιο πρόσφατο «επίτευγμα» τον βανδαλισμό των έργων του Χριστόφορου Κατσαδιώτη στην Εθνική Πινακοθήκη, για τον οποίο αέρα στα πανιά του Νατσιού φύσηξε η επίσημη θέση της Ιεράς Συνόδου και η αντίδραση του αρχιεπισκόπου Ιερώνυμου που κοινοποίησε με κάθε τρόπο τη δυσαρέσκειά του, όχι για τον βανδαλισμό, αλλά για τα έργα.

Με τις «τραμπούκικες» πρακτικές της «Νίκης» όχι απλώς να μην καταδικάζονται δημοσίως, αλλά να εισβάλλουν στον δημόσιο χώρο και να προβάλλονται από τα περισσότερα τηλεοπτικά κανάλια με πανελίστες που ρίχνουν λάδι στη φωτιά, επικροτώντας όχι μεν τον βανδαλισμό αλλά, στην ουσία, τις «πρωτοβουλίες» οποιουδήποτε αποφασίσει να λειτουργεί ως ο Μέγας Ιεροεξεταστής έναντι της Εθνικής Πινακοθήκης, του Ζαραλίκου ή οποιουδήποτε άλλου καλλιτεχνικού φορέα ή δημιουργού, το timing ήταν ιδανικό για το επόμενο βήμα του προέδρου της «Νίκης». Οπερ και εγένετο.

Ο Δημήτρης Νατσιός με τη μήνυσή του εναντίον της Εθνικής Πινακοθήκης για έργα αυτή τη φορά της μόνιμης συλλογής της έβαλε στο στόχαστρο και τους δύο δημιουργούς Εύα Στεφανή και Νίκο Γιαβρόπουλο.

ΕΥΑ ΣΤΕΦΑΝΗ
«Και το έργο τέχνης ερμηνεύει ό,τι είναι ο θεατής του»

■ Σκηνοθέτρια ντοκιμαντέρ και δημιουργός βίντεο αρτ, με πρακτικά εφόδια τις σπουδές της στην École Varan στο Παρίσι, στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και στο National Film and Television School στη Βρετανία, αλλά και το πτυχίο της στις Πολιτικές Επιστήμες στο ΕΚΠΑ και το διδακτορικό της στο τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Παντείου, η Εύα Στεφανή, που σήμερα είναι καθηγήτρια στο τμήμα Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ, είχε πάντα οξυμένη κοινωνική ευαισθησία και συχνά τα έργα της επιτυγχάνουν ένα σαφές κοινωνικοπολιτικό σχόλιο. Στην πορεία της μέχρι εδώ και ιδιαίτερα στο κομμάτι της βίντεο αρτ έχει χρησιμοποιήσει αρκετές φορές τα «εθνικά σύμβολα» (τη σημαία, τον εθνικό ύμνο ή την Ακρόπολη) όχι βέβαια για να τα αποδομήσει όσο για να προκαλέσει τον θεατή να προβληματιστεί καίρια για τον ρόλο τους σήμερα, την εκμετάλλευσή τους για προπαγανδιστικούς λόγους αλλά και την εσωτερική δόνηση και αναφορά που μπορεί να προκαλέσουν σε καθέναν μας.

Η Στεφανή στηλίτευε δηλαδή εξαρχής την προπαγανδιστική χρήση των συμβόλων, αλλά και κατά μία έννοια ό,τι επρόκειτο να της συμβεί! Διότι ας θυμίσουμε η πρώτη δυσάρεστη εμπειρία που είχε από ακροδεξιές πρακτικές ήταν τον Μάιο του 2007, όταν με αφορμή το έργο της «Εθνικός ύμνος», που προβαλλόταν στην Art Athina (ένα σύντομο βίντεο στο οποίο ακουγόταν από κάποια παλιά, φθαρμένη ηχογράφηση ο ελληνικός εθνικός ύμνος ενώ προβαλλόταν μια πορνογραφική ταινία Super 8 όπου διακρινόταν σε close up το αιδοίο μιας αυνανιζόμενης γυναίκας, με τη σήμανση ότι το περιεχόμενο είναι ακατάλληλο για άτομα κάτω των 18 ετών), το ΛΑΟΣ του Γιώργου Καρατζαφέρη βρήκε ένα θαυμάσιο πεδίο παρέμβασης στα κοινά.

Μετά από ανώνυμη καταγγελία που αποδόθηκε τότε σε κάποιον πολιτευτή του ΛΑΟΣ, με τον τότε εκπρόσωπο του κόμματος και τον σημερινό υπουργό Υγείας Αδωνη Γεωργιάδη να διεκδικεί αργότερα τα... «εύσημα», η αστυνομία μπουκάρισε στην έκθεση, κατάσχεσε το έργο της Στεφανή και συνέλαβε τον γενικό διευθυντή της διοργάνωσης, Μιχάλη Αργυρού, που αργότερα αθωώθηκε από το Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών. Οι αντιδράσεις ήταν εντονότατες. Δεκάδες εικαστικοί συνυπέγραψαν το έργο της Στεφανή, ώστε να θεωρηθούν όλοι συνυπεύθυνοι έναντι του νόμου, ενώ πραγματοποιήθηκε στο Μεταξουργείο και έκθεση-αντίδραση που περιλάμβανε και τον «Εθνικό Υμνο».

Αυτή τη φορά στο στόχαστρο μπήκε το 3λεπτο βίντεο «Εγερτήριο-Reveille», έργο του 2001 και μόνιμο απόκτημα πλέον της συλλογής της Εθνικής Πινακοθήκης. Οπως συστήνεται πρόκειται για «πειραματική ταινία που βασίζεται σε found-footage. Μια γυναίκα φιλά έναν άνδρα υπό τους ήχους του πρωινού εγερτηρίου που ακούγεται από το ραδιόφωνο. Ακολουθεί πρωινή προσευχή».

• Κυρία Στεφανή, ανέκαθεν οι ακροδεξιοί σάς είχαν μια «προτίμηση»...

Εκπλήσσομαι κι εγώ και ίσως είναι κι ένας λόγος που δεν θέλω πια να κάνω δηλώσεις – για να μη σκεφτεί κάποιος ότι επιδιώκω στο ελάχιστο να προβάλλομαι μέσα απ’ αυτό. Και απορώ γιατί κι ένα ακροδεξιό κόμμα που θέλει να κάνει εντύπωση δεν ασχολείται με σοβαρότερα θέματα όπως είναι η απίστευτη φτώχεια ή η ασυδοσία του κράτους – από κεκτημένη ταχύτητα πήγα να αναφέρω και την άνοδο της Ακροδεξιάς σε όλο τον κόσμο, φαινόμενο που απασχολεί όλους εμάς, αλλά όχι και τη «Νίκη» φαντάζομαι… Σκέφτομαι πάντως ότι και το έργο τέχνης ερμηνεύει. Ερμηνεύει αυτό που είναι ο θεατής του. Εάν στη «Μαντάμ Μποβαρί», π.χ., δεν βλέπεις πάρα ένα πορνογράφημα, αυτό είναι εσύ. Κι όλο αυτό ξεκινάει από την απίστευτη υποκρισία και τον πουριτανισμό της ελληνικής κοινωνίας που ανέχεται συμβάντα τα οποία δεν θα έπρεπε καν να υπάρχουν, όπως το να φτάνει ο οποιοσδήποτε να μηνύει την Πινακοθήκη για τα... χρηστά ήθη, αλλά κι από άλλα φαινόμενα όπως είναι ο ρόλος που εξακολουθεί να παίζει η Εκκλησία στις σχέσεις της με το κράτος. Δεν έχουν λυθεί ακόμα βασικά πράγματα.

• Κοντά σε αυτά, ρίχνουν και ορισμένες εκπομπές λάδι στη φωτιά...

Αυτοί οι κύριοι μας εμπαίζουν χωρίς να έχουν γνωστική επάρκεια. Πώς είναι δυνατόν ένα έργο τέχνης να προβάλλεται αποσπασματικά στα κανάλια και να σχολιάζουν διάφορες τηλεπερσόνες, κατά το δοκούν πάντα, αν είναι ιερόσυλο ή πορνογραφικό; Δεν θεωρώ ωστόσο ότι το θέμα είναι προσωπικό μου. Κυρίως αποκαλύπτει σε τι πουριτανική κοινωνία ζούμε. Η υπουργός Πολιτισμού έχει κάνει σαφή δήλωση υπέρ της ελευθερίας της τέχνης. Τι σημαίνει όμως αυτό πρακτικά; Δεν θα έπρεπε κι η ίδια να απαντήσει σε τέτοιου είδους βίαιες εκδηλώσεις; Εκδηλώσεις που τις θεωρώ εκρήξεις ναρκισσιστικής θύελλας ανθρώπων που χρησιμοποιούν την τέχνη και λιθοβολούν τους καλλιτέχνες ως εύκολο στόχο, χρησιμοποιώντας την παλιά υποκριτική ρητορική «πατρίς - θρησκεία - οικογένεια». Σε κάθε περίπτωση, επιμένω σε αυτό: σε ένα έργο τέχνης βλέπεις τον εαυτό σου. Εάν βλέπεις έναν χοίρο, είναι γιατί εσύ είσαι χοίρος.

ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΒΡΟΠΟΥΛΟΣ
Στο στόχαστρο και το συμβολικό έργο «Υμνος εις την Ελευθερία»

Ετερο «θύμα» της «Νίκης» ο γνωστός βίντεο άρτιστ Νίκος Γιαβρόπουλος που σπούδασε κινηματογράφο στη σχολή Σταυράκου και έκτοτε στράφηκε στο βίντεο αρτ, είτε ως αυτόνομο έργο τέχνης είτε ως μέρος της θεατρικής τελετουργίας (όπως συμβαίνει με το βίντεό του που προβάλλεται στην παράσταση «Η Λένι Ρίφενσταλ κοιμάται τα βράδια;» του Αγγελου Ανδρεόπουλου στο Θέατρο Φούρνος).

Τον Γιαβρόπουλο όμως τον ξέρουμε κι από την τακτική συνεργασία του με φορείς όπως η Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων αλλά και η Cheapart, τις συμμετοχές του σε φεστιβάλ και ομαδικές εκθέσεις και βέβαια τις ατομικές εκθέσεις του. Μεταξύ άλλων έχει αποσπάσει δύο πρώτα βραβεία βίντεο αρτ, το πρώτο στην Αθήνα, στο Φεστιβάλ Mediaterra-Φούρνος 1999 με το έργο «Madonna» και το δεύτερο στο Greek film video Festival 2013 του Λονδίνου με το έργο «self-exile».

Το έργο του «Υμνος εις την Ελευθερία» (Hymn for the Liberty, 2021) που προκάλεσε την οργή του Νατσιού φιλοτεχνήθηκε ειδικά για τις εκδηλώσεις που είχε οργανώσει η Εθνική Πινακοθήκη για την επέτειο της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, αποτέλεσε δωρεά του ίδιου προς την Πινακοθήκη και έκτοτε εντάχθηκε στη μόνιμη συλλογή της. Επιπλέον έχει σαφή αναφορά στο «Η Ελλάς ευγνωμονούσα» (1858) του Θεόδωρου Βρυζάκη και χωρίζεται σε τρία αφηγηματικά μέρη.

«Στο κάτω μέρος οι νεκροκεφαλές συμβολίζουν τους νεκρούς του αγώνα για την ελευθερία, στο μεσαίο μέρος τα ανδρικά γυμνά τη μετάβαση από τη σκλαβιά προς την ελευθερία (καθώς το ένα είναι δεμένο και το άλλο έχει απολέσει τα δεσμά) και στο πάνω μέρος η γυναικεία φιγούρα που δεσπόζει συμβολίζει την Ελευθερία της Ελλάδας».

Ειρωνικό δεν είναι;

Το 2021 γιορτάσαμε τα 200 χρόνια από την απελευθέρωση! 200 χρόνια μετά από αγώνες για την ελευθερία, την αυτοδιάθεση, την ελευθερία της έκφρασης, την κατάργηση της λογοκρισίας και της βλασφημίας, τα δικαιώματα των γυναικών και της LGBT+ κοινότητας, επικίνδυνες πράξεις και συζητήσεις ανοίγουν για ήδη κατοχυρωμένα συνταγματικά δικαιώματα!

Με αφορμή τα ανεπίτρεπτα που συμβαίνουν στην Εθνική Πινακοθήκη και ορμώμενος από την αναφορά που έγινε και στο δικό μου έργο «Υμνος προς την ελευθερία» του 2021, θέλω να αφήσω εδώ κάποιες σκέψεις:

Η καλλιτεχνική δημιουργία είναι μια πολύπλοκη και επίπονη διαδικασία αλλά ταυτόχρονα πολύ ωφέλιμη γιατί σε μεταφέρει από τη ζωώδη κατάσταση στο επίπεδο του ανθρώπου κι ανοίγει δρόμους που μας οδήγησαν από τη σπηλιά στο σήμερα, ώστε το σήμερα να μη γίνει χθες. Κάποιοι λίγοι καλλιτέχνες και επιστήμονες αγωνίζονται να το διαφυλάξουν από πράξεις που μισούν τη ζωή, μολύνουν τη σχέση μας με τους άλλους, μας γεμίζουν μίσος για τη σάρκα, την επιθυμία, το σεξ και διαμορφώνουν έναν κόσμο μισαλλοδοξίας, μισογυνισμού, εγκληματικής δήθεν «ευπρέπειας» και τελικά ανελέητης τιμωρίας!

Αν σας φαίνονται υπερβολικά όλα αυτά, θα το δείξει το σύντομο μέλλον.

Κάτι ακόμα. Οταν το έργο τέχνης ολοκληρωθεί, αποσπάται από τον δημιουργό. Το έργο τέχνης πια είναι ο θεατής του, οπότε, αν ο θεατής έχει τέρατα στο κεφάλι του, τέρατα θα δει! Είναι κάτι σαν μια αντίστροφη αποκάλυψη. Ο θεατής ανακαλύπτει τον εαυτό του και αυτό συγκλονίζει. Αμόρφωτοι (και εξηγούμαι: αυτοί που δεν έδωσαν σχήμα στη ζωή τους και πορεύονται με ένα πατρόν του συρμού) και χωρίς καλλιέργεια άνθρωποι δεν το αντέχουν. Θέλει μεγάλη προσπάθεια για να ηρεμήσεις το κτήνος που έχεις μέσα σου.

Τελειώνοντας, ο καλλιτέχνης είναι ο ενδιάμεσος μεταξύ αόρατου και ορατού, είναι ιερέας, είναι παραμυθάς, λέει τη σκληρή αλήθεια με όμορφα ψέματα, είναι ο απόλυτος ιστορικός της εποχής του, δίνει απαντήσεις πριν τεθεί το ερώτημα, είναι μουρλός – σε καμία περίπτωση ταπεινός! Με τις δημιουργίες του μεταμορφώνει τη ζωώδη κατάσταση σε ανθρωπιά.

Μη πυροβολείτε τον πιανίστα!

Ευχαριστώ
ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΒΡΟΠΟΥΛΟΣ