«Να κηρυχθεί ολόκληρη η Γυάρος ιστορικός τόπος»

Η προστασία ολόκληρης της Γυάρου και η κήρυξή της συνολικά σε ιστορικό τόπο, όπως ίσχυε με την Υπουργική Απόφαση του 2001, και όχι μόνον η μεμονωμένη προστασία των πέντε όρμων, όπως ισχύει σήμερα, μετά την απόφαση του 2011, είναι το πρώτο μέλημα του «Συλλόγου Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών 1967-1974». Στόχος, να αποτραπούν τα νέα επενδυτικά σχέδια που επιχειρούνται από την κυβέρνηση, όπως και στο παρελθόν, σε μια προσπάθεια να εξαλειφθεί η ιστορική μνήμη. Η Γυάρος, τόπος εκτοπισμού, βασανισμού και μαρτυρίων χιλιάδων εξορισθέντων αγωνιστών της Αριστεράς, σηματοδοτεί παράλληλα την αντίσταση του ανθρώπου απέναντι στην καταπίεση και τους αγώνες του ελληνικού λαού, χιλιάδων, νέων κυρίως, γυναικών και ανδρών για ελευθερία και δημοκρατία. Αυτό το κομμάτι της ιστορικής μνήμης της σύγχρονης Ιστορίας μας κατά την περίοδο του Εμφυλίου και των πρώτων μετεμφυλιακών χρόνων ζητά ο ΣΦΕΑ να διατηρηθεί και να αναδειχθεί.

Τόσο η κυβερνητική απόφαση να αδειοδοτηθούν δύο αιολικά πάρκα μέσα στη θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή της Γυάρου (Νatura 2000) όσο και η προκήρυξη του διαγωνισμού, αρχιτεκτονικών ιδεών, με θέμα «Διατήρηση της Ιστορικής Μνήμης και Ανάδειξη και Προστασία των Ιδιαίτερων Περιβαλλοντικών Χαρακτηριστικών της Νήσου Γυάρου», που έγινε γνωστή το καλοκαίρι και διοργανώθηκε από την ALUMIL και την Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία Πολιτιστικού και Κοινωφελούς έργου ΑΙΓΕΑΣ, το ίδρυμα δηλαδή της εφοπλιστικής οικογένειας Μαρτίνου, έχουν προκαλέσει την κινητοποίηση του ΣΦΕΑ και άλλων φορέων που προτάσσουν την ανάγκη προστασίας ολόκληρης της Γυάρου. Μάλιστα, το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, που είχε θέσει υπό την εποπτεία του το σχέδιο, αποσύρθηκε τελικά, μετά τις άμεσες αντιδράσεις του Συλλόγου Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών 1967-1974. Οπως εξήγησαν ο Βαγγέλης Γκιουγκής, πρόεδρος του ΣΦΕΑ και μέλη του, το απόγευμα της Δευτέρας, σε συνέντευξη Τύπου που διοργανώθηκε στον χώρο του ΕΑΤ-ΕΣΑ, οι βασικοί άξονες στους οποίους επικεντρώνεται η δράση του αφορούν τη διάσωση και τη συντήρηση των κτιρίων και του νεκροταφείου, τη δημιουργία Μουσείου και διαδρομών μνήμης. Εγινε σαφές ότι τα έργα πρέπει να χρηματοδοτηθούν από εθνικούς και ευρωπαϊκούς πόρους, χωρίς την εμπλοκή ιδιωτών, που πάντα πίσω τους βρίσκεται το δικό τους κέρδος.

«Αυτό που ξεκίνησε η διοίκηση του ΣΦΕΑ, τον Ιούνιο, όταν αίφνης είδαμε μια ανακοίνωση ότι μια ιδιωτική εταιρεία θέλει να εξυγιάνει και να επενδύσει στη Γυάρο μ’ έφερε κι εμένα, μετά από 23 χρόνια, σ’ αυτό τον ιερό χώρο. Είναι μια ευκαιρία να ξαναέρθει επί τάπητος κάτι που ήταν ξεχασμένο», είπε ο Νίκος Σηφουνάκης κατά τη συνέντευξη Τύπου και παρέθεσε το ιστορικό της υπόθεσης.

Η συμβολή του Νίκου Σηφουνάκη

Με δική του απόφαση ως υπουργός Αιγαίου, τον Σεπτέμβριο του 2001, χαρακτηρίστηκαν διατηρητέα το κτίριο των φυλακών και όλα τα άλλα, μαζί με τις εγκαταστάσεις και τις κατασκευές που βρισκόντουσαν στους πέντε όρμους της Γυάρου. Τρεις μήνες αργότερα, με απόφαση του τότε υπουργού Πολιτισμού, Ευάγγελου Βενιζέλου, χαρακτηρίστηκε ιστορικός τόπος ολόκληρη η νήσος Γυάρος. Μάλιστα, το υπουργείο Αιγαίου ανέθεσε ύστερα από προκήρυξη την πρώτη μελέτη στο γραφείο Διγώνη - Δημητρακόπουλου, τη δεύτερη ανέλαβε το ερευνητικό πρόγραμμα του υπουργείου Αιγαίου και το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο με την καθηγήτρια Αννη Βρυχέα και την τρίτη το Λιμενικό Ταμείο Σύρου. Οι μελέτες -ο προϋπολογισμός του έργου ήταν 5,5 εκατομμύρια ευρώ- έλαβαν την έγκριση των αρμόδιων γνωμοδοτικών οργάνων των υπουργείων Πολιτισμού και Αιγαίο, αντίστοιχα, και αποπληρώθηκαν από το ελληνικό Δημόσιο. Μόνο που δεν προχώρησε ποτέ η υλοποίησή τους, καθώς τρία χρόνια αργότερα, το 2004, ο τότε υπουργός Αιγαίου, Αριστοτέλης Παυλίδης, δήλωσε ότι η κυβέρνηση -με πρωθυπουργό τον Κώστα Καραμανλή- «δεν επιθυμεί έργα που αναμοχλεύουν τα πολιτικά πάθη»!

Μερικά χρόνια αργότερα, το 2011, έπειτα από ομόφωνη γνωμοδότηση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων, η οποία υπογράφηκε από τον τότε υπουργό Πολιτισμού, Παύλο Γερουλάνο, ο ιστορικός τόπος της Γυάρου περιορίστηκε μόνον στους πέντε όρμους. Αυτή η απόφαση ζητούν να αλλάξει σήμερα.

Η συκιά και το πηγάδι - τοπόσημα μαρτυρίων

Οπως εξήγησε ο Σταύρος Σταυρίδης, καθηγητής στην Αρχιτεκτονική Σχολή του ΕΜΠ και στενός συνεργάτης της Αννης Βρυχέα, της σύνταξης των μελετών προηγήθηκε μεγάλη έρευνα με μαρτυρίες κρατουμένων, από όλες τις περιόδους.

«Είναι συγκινητικό ότι ξεκινάει ξανά η πρόταση μετά από 24 χρόνια. Εκείνο που κάναμε, όταν μας ανέθεσε ο Ν. Σηφουνάκης αυτό το ερευνητικό έργο, για το οποίο δηλώσαμε ότι δεν θέλαμε αμοιβή, καθώς αισθανόμασταν αλληλέγγυοι με το εγχείρημα, ήταν να συλλέξουμε στοιχεία. Συναντήσαμε κρατούμενους και κρατούμενες -ορισμένοι μάλιστα είχαν την τιμή και την ατυχία να περάσουν στη Γυάρο από όλες τις περιόδους- και συλλέξαμε υλικό. Τοποθετήσαμε τις αναμνήσεις των ανθρώπων αυτών στα σημεία που αναφερόντουσαν», είπε και εξήγησε ότι έφτιαξαν χάρτες με τη συνολική εικόνα της περιοχής και στους πέντε όρμους, μέχρι το νεκροταφείο. «Δουλέψαμε με την ιδέα πως μπορεί ο επισκέπτης να περιηγηθεί στον χώρο. Οι άνθρωποι έζησαν εκεί μια τιμωρητική εξορία, αφού έπρεπε να χτίσουν τη φυλακή τους με τα ίδια τους τα χέρια, χώρια το μαρτύριο με το κουβάλημα της πέτρας... Μερικά σημεία που προτείναμε είχαν στόχο να μεταδώσουν την αίσθηση και τη βάσανο που υπήρξε αλλά και την αντίσταση των εξορισθέντων. Με την ανάδειξη σημείων που είναι χρήσιμα για να καταλάβει κανείς την κατάσταση. Οπως η συκιά του Γλάστρα, που υπάρχει ακόμα και ήταν τόπος μαρτυρίου και βασανισμών», όπως είπε. ‘Η το πηγάδι που κάποιους τους έπνιξαν, το σημείο που ήταν κρυμμένο το ραδιόφωνο στον τελευταίο όρμο. Ανέφερε ότι μέλημά τους ήταν, επίσης, να καταγράψουν τους νεκρούς που είναι θαμμένοι στο νεκροταφείο με τους 20 τάφους, καθώς τους περισσότερους εξόριστους τους έστελναν μισοπεθαμένους στη Σύρο, για να αφήσουν εκεί την τελευταία πνοή τους. «Θέλαμε να διαμορφώσουμε διαδρομές από τον πρώτο όρμο μέχρι το νεκροταφείο και να χαράξουμε στους βράχους τα ονόματα των 18.500 εξόριστων που πέρασαν από τη Γυάρο».

Οι μελέτες που έχουν εγκριθεί είχαν φτάσει στο επίπεδο των κατασκευών. Σήμερα χρήζουν επικαιροποίησης και, όπως είπε ο Νίκος Σηφουνάκης, σε μια πρόχειρη πρόβλεψη, με σημερινές τιμές το έργο δεν θα ξεπεράσει τα 10 εκατομμύρια ευρώ. Οπως είπε ο Νίκος Τριανταφύλλου, μέλος του Δ.Σ. του ΣΦΕΑ, «μας ανησυχούν οι χορηγοί. Είναι υποχρέωση του κράτους να κάνει τις παρεμβάσεις» και πρόσθεσε ότι η προσπάθεια να μεταμορφωθεί η Γυάρος σε χώρο εθνικής συμφιλίωσης δεν μπορεί να ευοδωθεί, καθώς «οι θύτες και τα θύματα δεν μπορούν να πορεύονται μαζί».

!Ο ΣΦΕΑ διοργανώνει αύριο ανοιχτή εκδήλωση στο Μέγαρο της Παλιάς Βουλής (στις 18.00, Πλ. Κολοκοτρώνη, Σταδίου 13), στην οποία θα γίνουν εισηγήσεις για το νομικό πλαίσιο που αναφέρεται στη νήσο, παρουσίαση των μελετών του ΕΜΠ για την αποκατάσταση των κτιριακών εγκαταστάσεων των πρώην φυλακών και για τη δημιουργία «διαδρομών μνήμης». Στην εκδήλωση θα συμμετάσχουν ο Δήμος Ερμούπολης Σύρου, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών - Πανελλήνια Ενωση Αρχιτεκτόνων (ΣΑΔΑΣ - ΠΕΑ), ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Αττικής (ΣΑΔΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ), η Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών και η Ερευνητική Ομάδα για τη Γυάρο του ΕΜΠ.