Φτωχή τέχνη με αριθμούς

Πρωταγωνιστής του καλλιτεχνικού κινήματος της Arte Povera (Φτωχή Τέχνη από ευτελή υλικά) που αναπτύχθηκε στη χώρα του, ο Ιταλός καλλιτέχνης Mάριο Μερτζ (1925-2003) ξεπέρασε τα όρια του ζωγραφικού καμβά. Εστησε ιγκλού, παρατήρησε γοητευμένος την ομορφιά και το μεγαλείο της φύσης, ασχολήθηκε με τους «προϊστορικούς» αριθμούς και αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά στην τέχνη, την πολιτική, τη ζωή. Οι βασικοί άξονες που διέπουν το έργο του είναι φύση, άνθρωπος, αριθμοί.

Για πρώτη φορά παρουσιάζονται στην Ελλάδα 37 έργα του στην έκθεση «Mario Merz: Numbers are prehistoric», στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (από σήμερα μέχρι 31 Ιανουαρίου). Διοργανώνεται από τον Οργανισμό Πολιτισμού «ΝΕΟΝ», σε συνεργασία με το Fondazione Merz, σε επιμέλεια Πάολο Κολόμπο. «Είναι τιμή μου να επιμεληθώ την έκθεση ενός καλλιτέχνη τον οποίον γνώριζα, αλλά δεν είχα ποτέ την ευκαιρία να δουλέψω μαζί του» είπε χθες ο ίδιος. «Και πόσο μάλλον στην Αθήνα, την πόλη όπου γνωριστήκαμε. Είναι σαν να επιστρέφω στη βάση μου, μετά την πρώτη μας εκείνη συνάντηση στα τέλη της δεκαετίας του ’70».

Η έκθεση ισορροπεί μεταξύ της εικαστικής τέχνης και της γραπτής έκφρασης. Εκτείνεται στους δύο ορόφους του μουσείου και το μεγαλύτερο μέρος της είναι αφιερωμένο στα κείμενα του Mερτζ, τα οποία, είτε με τη μορφή ποίησης είτε μανιφέστου, αποτελούν σημαντικό μέρος της δουλειάς του.

Για πρώτη φορά παρουσιάζεται τόσο μεγάλος αριθμός πρωτότυπων χειρογράφων του -ορισμένα για πρώτη φορά-, σελίδες όπου σχεδίαζε και έγραφε (1973-1990) και «μαρτυρούν την ακλόνητη επιδίωξή του να αντιδρά άμεσα με τον σωστότερο τρόπο στον χείμαρρο των σκέψεών του όσο και στη ρευστότητα που χαρακτήριζε την Ιταλία στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα», σύμφωνα με τον επιμελητή.

«Κεντρική θέση στο έργο του καλλιτέχνη κατέχει η πεποίθησή του ότι η φύση υπερισχύει των πάντων και οι νόμοι της, την ίδια στιγμή στυγνοί και μεγαλειώδεις, ελέγχουν ολοκληρωτικά την ανθρώπινη δραστηριότητα, από τα ζητήματα της επιβίωσης (όπως στο ιγκλού) μέχρι την κοινωνική αλληλεπίδραση και την πολιτική δράση» σημειώνει ο Πάολο Κολόμπο.

Εξηγεί ότι η φράση «οι αριθμοί είναι προϊστορικοί» σημαίνει ότι οι αριθμοί προϋπήρχαν της ιστορίας και εξελίσσονται αενάως παράλληλα με τη Γη και το Σύμπαν. Το έργο του διερευνά τη φύση ως μια πανίσχυρη, πληθωρική, διαρκώς διευρυνόμενη δύναμη που αναπτύσσεται κατά τη λογική ακολουθία την οποία συνέλαβε ο Ιταλός μαθηματικός Λεονάρντο Φιμπονάτσι (περ.1175-1240).

Γεννημένος στην Πίζα, ο Φιμπονάτσι σπούδασε μαθηματικά στη Βόρεια Αφρική και εισήγαγε το δεκαδικό σύστημα στην Ευρώπη. Επίσης μελέτησε τα μοντέλα ανάπτυξης της φύσης και έλυσε ένα πρόβλημα σχετικά με την αύξηση του πληθυσμού των κουνελιών με αυτό που έγινε γνωστό στον δυτικό κόσμο ως η Ακολουθία Φιμπονάτσι – 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, 144, 233 – στην οποία κάθε αριθμός είναι το άθροισμα των δύο προηγούμενων.

Οπτικά βρίσκει την καλύτερη έκφρασή της στην ελικοειδή σπείρα, μια εικόνα που επανέρχεται στο έργο του και την οποία συχνά αντλεί απευθείας από τη φύση με τη μορφή ενός όστρακου σαλιγκαριού.

Η έκθεση ξεκινά στο ισόγειο με το «Igloo con albero» (1969), την εμβληματική φόρμα που επανέρχεται στο έργο του Μερτζ και αντιπροσωπεύει την ενασχόλησή του με τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες: καταφύγιο, τροφή, ουσιαστική σχέση με τη φύση. Ακολουθεί το «Foresta con video sul sentiero» (1995), που δείχνει τον ίδιο να σχεδιάζει μια σπείρα.

Στον πρώτο όροφο οι επισκέπτες βλέπουν τη ζωγραφιά «Senza Titolo» (1981), που αναπαριστά ένα λιοντάρι κι έναν κώνο, και το έργο με νέον «Pittore in Africa», που υπενθυμίζουν την εγγύτητα της τέχνης με τις αρχέγονες φόρμες, ειδικότερα στην Αφρική. Η επιγραφή από νέον «Sciopero Generale» (1970) θυμίζει μια «ανεξέλεγκτη» κοινωνική εξέγερση, συνδέοντας την καλλιτεχνία με τον πολιτικό ακτιβισμό.

Η έκθεση τελειώνει με το «Una somma reale è una somma di gente» (1972), που πραγματώθηκε στην καντίνα ενός εργοστασίου συνδέοντας το θέμα της επιβίωσης με κοινωνικά ζητήματα.