Σημειώσεις μιας φεστιβαλικής ατζέντας

Θα ήταν αδύνατον να μεταφέρω πλήρεις πληροφορίες από όλες τις εκδηλώσεις που έγιναν: φέτος άλλωστε το φεστιβάλ «μέτρησε» 24 ξένες συμμετοχές από 17 χώρες και περισσότερους από 70 σημαντικούς Ελληνες συγγραφείς, ακαδημαϊκούς, μεταφραστές, διανοούμενους κ.α. Περιορίζομαι σε λίγες ημερολογιακού τύπου σημειώσεις, σε -εντελώς υποκειμενικά δηλαδή- highlights θραυσματικών φράσεων που δίνουν αφορμή για σκέψη.

● Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ (τα βιβλία του πολυβραβευμένου Βούλγαρου συγγραφέα -από τους Βαλκάνιους που πήρε το Διεθνές Βραβείο Booker, το 2023 για το «Χρονοκαταφύγιο»- κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ικαρος): «Η νοσταλγία δεν είναι αθώα». «Ο Θεός είναι μία μεγάλη αποθηκευμένη μνήμη [...] Ενας Θεός με Αλτσχάιμερ θα μας απελευθέρωνε από όλες τις υποχρεώσεις μας». «Σήμερα ζούμε σ’ ένα κενό μνήμης: όσοι ήταν ζωντανοί στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έχουν “φύγει”. Αυτό είναι ένα μεγάλο πρόβλημα διότι αν θυμάσαι τι συνέβη στην Ιστορία, τότε δεν θα το επαναλάβεις». «Η ευτυχία δεν είναι κοινή σ’ όλες τις χώρες της Ευρώπης. Κάθε χώρα ήταν ευτυχισμένη σε διαφορετική περίοδο». «Ο σύγχρονος εθνικισμός επιδιώκει την επιστροφή στο παρελθόν, μέσω μίας ιστορικής “Ντίσνεϊλαντ”. Η ιστορία ως αξιοθέατο». «Ο εθνικισμός είναι μία καλή μέθοδος για να βγάλεις χρήματα».

● Ιωάννα Μπουραζοπούλου (η συγγραφέας της περίφημης τριλογίας πολιτικής φαντασίας «Ο Δράκος της Πρέσπας» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη): «Είμαι υπέρ μιας βαλκανικής ενοποίησης», «Ζούμε την ασφυκτική γεωγραφία στη συνείδηση μίας μικρής χώρας [...]. Οταν ξεκίνησα ήξερα τα πάντα για τη Βρετανία κι ακόμα περισσότερα για τις ΗΠΑ -πώς ζουν, τι τρώνε, τι βλέπουν- αλλά τίποτα για τους γείτονές μας στα Βαλκάνια».

● Μιχάλης Αλμπάτης (πιο πρόσφατο το μυθιστόρημά του «Η κατάλυση του Χρόνου», εκδ. Νήσος), Μιχάλης Μαλανδράκης (πιο πρόσφατο το μυθιστόρημά του «Δυναμώστε τη μουσική παρακαλώ», εκδ. Πόλις). Κρητικοί οι δύο συγγραφείς, ο πρώτος γεννημένος το ’73 στον Ζαρό του Ψηλορείτη κι ο άλλος το ’96 στα Χανιά, ανήκουν σε διαφορετικές γενιές, αλλά μοιράζονται μια εξίσου ενδιαφέρουσα παρουσία στη σύγχρονη ελληνική μυθιστοριογραφία, όπως και το γεγονός ότι έχουν και οι δύο άλλες, πέραν της συγγραφής, επαγγελματικές-επιβιωτικές ασχολίες. Μοιράστηκαν επίσης και το βήμα στην ίδια εκδήλωση μιλώντας για τα βιβλία αλλά και το παρόν τους, με την καίρια διεισδυτική ματιά δύο νέων ανθρώπων που δεν εφησυχάζουν. Ενα στιγμιότυπο συγκρατώ: όταν ο Μαλανδράκης είπε ότι αυτόν τον καιρό δουλεύει πάνω σ’ ένα καινούριο ερωτικό μυθιστόρημα, ο Αλμπάτης αστειευόμενος του απάντησε «Πρόσεξε τι γράφεις γιατί θα κινδυνεύσεις να κατηγορηθείς για “σεξισμό”». Πέρα από τη «μνεία» στην πρόσφατη «Καραγατσιάδα», είχε ενδιαφέρον η επισήμανση σε μία δεύτερη ανάγνωση: πόσο να επηρεάζουν άραγε τα επιτεύγματα αλλά και κάποιες ασφυκτικές πρακτικές της woke κουλτούρας τους σύγχρονους λογοτέχνες;

● Αντονι Πάγκντεν (Αμερικανός συγγραφέας και καθηγητής Πολιτικών Επιστημών και Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, επιτυγχάνει στο βιβλίο του «Η επιδίωξη της Ευρώπης» -στα ελληνικά εκδ. Αλεξάνδρεια-, μια λεπτομερή περιγραφή της ιστορίας της ευρωπαϊκής ενοποίησης από τα τέλη των Ναπολεόντειων Πολέμων έως το Brexit): «Το Brexit υπήρξε μία προειδοποίηση για τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη: σήμερα η Βρετανία έχει περιθωριοποιηθεί και οι κυβερνήσεις της καταρρέουν [...]. Στη Γαλλία η Ακροδεξιά οδηγεί σε μία αποσύνθεση των άλλων κομμάτων. Ο,τι βλέπουμε είναι καινοφανές. Αυτά τα κόμματα θέλουν την εξουσία με τον τρόπο του Ορμπαν που είπε “να μη φύγουμε εμείς απ’ την Ευρώπη, αλλά να γίνει η Ευρώπη σαν κι εμάς”. Φοβάμαι ότι το ίδιο μπορεί να συμβεί σε Γαλλία και Ιταλία».

● Γιάννης Χαμηλάκης (καθηγητής Αρχαιολογίας και Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Brown των ΗΠΑ και συγγραφέας μεταξύ άλλων της πρόσφατης μελέτης «Αρχαιολογία, έθνος και φυλή» μαζί με τον αρχαιολόγο, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ Raphael Greenberg, στα ελληνικά εκδ. του Εικοστού Πρώτου): «Ελλάδα και Ισραήλ είναι κρυπτοαποικίες της Δύσης». «Ο Μινωικός πολιτισμός κατασκευάστηκε από τον Αρθουρ Εβανς ως ο “αρχαιότερος «ευρωπαϊκός» πολιτισμός”. «Ο όρος “Μινωίτες” οδηγεί σε ομογενοποίηση και αποκτά κάποτε και φυλετικά χαρακτηριστικά».

● Ντέιβιντ Κόνολι (ο περίφημος Αγγλος λογοτέχνης και κατεξοχήν μεταφραστής της ελληνικής ποίησης και λογοτεχνίας στα αγγλικά, συμμετείχε με τους ομοτέχνους του μεταφραστές Κώστα Αθανασίου, Ρίτα Κολαΐτη, Κατερίνα Σχινά στη συζήτηση «Η εμπειρία της μετάφρασης και η σημασία της για τη λογοτεχνία και τη γλώσσα»): «Ο συγγραφέας πρέπει να συστήνεται από τον μεταφραστή του». «Οι μεταφραστές είναι κακοπληρωμένοι και παραγνωρισμένοι ήρωες πίσω από την παγκόσμια φήμη του συγγραφέα».

● Ματιάς Ενάρ (ο πολυβραβευμένος Γάλλος συγγραφέας μίλησε στα Χανιά για το νέο του μυθιστόρημα «Ο χορός της προδοσίας»- στα ελληνικά εκδ. Στερέωμα, μία αφήγηση της ιστορίας του 20ού αιώνα μέσα από δύο παράλληλες ιστορίες): «Εχουμε πλέον μια Μεσόγειο, τουριστική. Κρύβουμε τις άλλες πιο σύνθετες και βίαιες πτυχές της». «Ανακάλυψα τον Στρατή Τσίρκα στα 18-20 μου, όταν πρωτοπήγα στην Αίγυπτο. Οι “Ακυβέρνητες Πολιτείες” μου μεταμόρφωσαν την εικόνα που είχα για τη Μεσόγειο, δίνοντάς μου μία εντελώς διαφορετική εκδοχή της ιστορίας Ανατολή-Μεσόγειος [...]. Αργότερα, ακολουθώντας τα βήματα του Τσίρκα αναζήτησα στη Θεσσαλονίκη εκείνο το ταβερνάκι [σ.σ. εκεί όπου συναντήθηκαν οι ήρωες στη «Νυχτερίδα» στο τέλος της τριλογίας]».

Ακούσαμε ή μας είπαν...

Ολα αυτά είναι μόνο ενδεικτικά. Υπήρξαν φυσικά και πολλά άλλα στιγμιότυπα, διαπιστώσεις, κουβέντες που ακούσαμε ή μας μετέφεραν.

Π.χ. ο Πέτρος Μάρκαρης, ο πιο πολυμεταφρασμένος Ελληνας συγγραφέας, εμβληματικός του σύγχρονου αστυνομικού μυθιστορήματος στην Ελλάδα και όχι μόνον, μίλησε για το καινούργιο του μυθιστόρημα «Η βία της αποτυχίας»- εκδ. Κείμενα (παρουσιάζοντας και μια συλλεκτική έκδοση ειδικά για τους επισκέπτες του φεστιβάλ) σ’ ένα κοινό ανάμεσα στο οποίο βρισκόταν και η (παρούσα και στα εγκαίνια του φεστιβάλ) πρώην υπουργός Ντόρα Μπακογιάννη. Το μυθιστόρημα ξεκινά με τη δολοφονία του καθηγητή Δημήτρη Ροδάκη στη διάρκεια συγκρούσεων στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο και με ήρωα πάντα τον αστυνόμο Κώστα Χαρίτο, πραγματεύεται και το βίαιο φαινόμενο του μπούλινγκ. Αυτό έδωσε το έναυσμα στον, ούτως ή άλλως, πολιτικά διεισδυτικό Μάρκαρη να σχολιάσει την υποχώρηση των Ανθρωπιστικών Σπουδών -που κάποτε εξασφάλιζαν μία ισορροπία με την Οικονομία και τις αντίστοιχες σπουδές- με αποτέλεσμα μία σύγχρονη κοινωνία προσανατολισμένη μονομερώς στο χρήμα. Ανάμεσα στα άλλα που είπε ο Μάρκαρης επεσήμανε και πόσο τυχερός υπήρξε που έδωσε εγκαίρως όλα τα δικαιώματα της διεθνούς του εκπροσώπησης στον ανεξάρτητο φορέα δικαιωμάτων Diogenes που εδρεύει στη Ζυρίχη, ο οποίος φρόντισε έκτοτε για τη διεθνή του πορεία. «Δυστυχώς» παρατήρησε, «ο σπουδαίος Γιάννης Μαρής δεν είχε την τύχη να έχει έναν ατζέντη..»

Ασφυκτικά γεμάτο ήταν το Μεγάλο Αρσενάλι για τη διάλεξη του ιδρυτικού µέλους των Πανεπιστηµιακών Εκδόσεων Κρήτης του Ιδρύµατος Τεχνολογίας και Ερευνας, κορυφαίου κβαντικού φυσικού και επίτιµου διδάκτορα του Πανεπιστηµίου Κρήτης Στεφάνου Τραχανά με αφορμή το τελευταίο του βιβλίο «Ο κύκλος. Επιστήμη και δημοκρατία σε ανήσυχους καιρούς». Το ίδιο, μια μέρα πριν, και το θέατρο Μίκης Θεοδωράκης για την ομιλία του ιστορικού και ιδρυτή του Athens History Walks Μενέλαου Χαραλαμπίδη με αφορμή το τελευταίο του και ήδη πολυδιαβασμένο βιβλίο «Οι δωσίλογοι» (εκδ. Αλεξάνδρεια).

Εξαιρετικό ενδιαφέρον υπήρξε ούτως ή άλλως για βιβλία που αφορούν ιστορικά θέματα όπως π.χ. για το πρόσφατο βιβλίο «Η εποχή των κατακτήσεων» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) του καθηγητή Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών στο Institute for Advanced Study στο Πρίνστον, Αγγελου Χανιώτη. Ή για το -με αφορμή την ιστορία της περιβόητης Συλλογής Στερν- μυθιστόρημα «Επιχείρηση “Νόστος”» του αγαπημένου συναδέλφου μας, ερευνητή δημοσιογράφου και σεναριογράφου Νικόλα Ζηργάνου, γνωστού για τις έρευνές του για το διεθνές κύκλωμα αρχαιοκαπηλίας. Ο Ζηργάνος συνομίλησε για το νέο βιβλίο του με τη Μαρία Ανδρεαδάκη - Βλαζάκη, θίγοντας θέματα που κάνουν «τζιζ» όπως ο αμφιλεγόμενος ρόλος των οίκων δημοπρασιών ή των ξένων μουσείων. Αναφέρθηκαν όμως και στη Συλλογή Μητσοτάκη που εκτίθεται σε χωριστή αίθουσα του Αρχαιολογικού Μουσείου στα Χανιά, επισημαίνοντας ότι εν πάση περιπτώσει είναι σημαντικό ότι διά της δωρεάς τα πολύτιμα αντικείμενα επέστρεψαν ως δημόσια κτήση. Κι όλα αυτά σε μία αίθουσα κατάμεστη, με ισχυρότατη την εκπροσώπηση των αρχαιολόγων του νησιού.

Με μεγάλο ενδιαφέρον πολλοί παρακολούθησαν τη συζήτηση του Περουβιανού Σαντιάγο Ρονκαλιόλο (πιο πρόσφατο το μυθιστόρημά του «Η χρονιά που γεννήθηκε ο δαίμονας», στα ελληνικά από τις εκδ. Καστανιώτη) από τους δημοφιλέστερους σύγχρονους Λατινοαμερικανούς συγγραφείς και ιδιαίτερα αγαπημένος στη χώρα μας με τον σημαντικό συγγραφέα από την Κόστα Ρίκα και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ Κάρλος Φονσέκα (στα ελληνικά κυκλοφόρησε πρόσφατα το «Μουσείο Φυσικής Ιστορίας» επίσης από τον «Καστανιώτη»). Οι δυο τους εμφανίστηκαν ως εκπρόσωποι της γενιάς που επιχείρησε να αποσείσει από τους ώμους της το βάρος του μαγικού ρεαλισμού. Ανέφεραν τον Μπόρχες και τον Μπολάνιο ως ιδιαίτερες περιπτώσεις της λατινοαμερικανικής λογοτεχνικής κληρονομιάς που όμως «δεν έγραφαν ως Λατινοαμερικανοί». Και συνέστησαν στους αναγνώστες να ξαναδιαβάσουν ακόμα και τους χαρακτηριστικότερους και παλαιότερους εκπροσώπους του μαγικού ρεαλισμού επιχειρώντας να ανακαλύψουν στοιχεία στη γραφή τους πέρα από αυτόν.

Από τον «Καστανιώτη» κυκλοφορεί και το τελευταίο βιβλίο «Πού ζει ο λύκος;» της Ρέας Γαλανάκη. Με αφορμή τη συζήτηση γι’ αυτό η Γαλανάκη («Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων» 2024) τιμήθηκε από τον Δήμο Χανίων και την Περιφέρεια Κρήτης για την προσφορά της στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνική δημιουργία.