Εκεί που σμίγανε τα χέρια τους οι μύστες τώρα χωριάτες παζαρεύουν τα τσιμέντα

Μοναδικό εύρημα εξαιρετικής σημασίας που αναμένεται να αλλάξει τα αρχαιολογικά δεδομένα και να φωτίσει τις γνώσεις μας για τη μινωική εποχή και τη χρήση αντίστοιχων προϊστορικών κτισμάτων, όπως εκτιμούν οι αρχαιολόγοι, είναι η ανακάλυψη του μνημειακού αρχιτεκτονικού συνόλου σε κυκλικό σχήμα που αποκαλύφθηκε στον λόφο Παπούρα στο Καστέλλι, στο πλαίσιο των σωστικών ανασκαφών που διενεργούνται για την κατασκευή του αεροδρομίου. Είναι το πρώτο μνημείο αυτού του τύπου που εντοπίζεται και ανασκάπτεται στην Κρήτη, επιβεβαιώνοντας ακόμα μια φορά την αρχαιολογική άποψη ότι κανείς δεν γνωρίζει τις εκπλήξεις, τα απρόοπτα, τα δώρα που κρύβει το χώμα.

Η ανακάλυψη έγινε γνωστή τις προηγούμενες ημέρες, χθες ωστόσο υπήρξε η αναμενόμενη επίσημη ενημέρωση από το υπουργείο Πολιτισμού, ως όφειλε. Με βάση την τοποθέτηση της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη και σε αντίθεση με τις αρχικές απαιτήσεις του υφυπουργού Υποδομών και Μεταφορών Νίκου Ταχιάου, ο οποίος επέμενε να μην αλλάξει ο αρχικός σχεδιασμός για τη θέση του ραντάρ, η ανασκαφική έρευνα θα συνεχιστεί, δεδομένης της μοναδικότητας του ευρήματος. Εκείνο ωστόσο που είναι ζητούμενο, επίσης, είναι μετά την ανασκαφή να αναδειχθεί, να προστατευτεί και να παραμείνει στον χώρο ελεύθερο από κατασκευές και επεμβάσεις, ώστε να μην υποστεί άμεση ή έμμεση βλάβη. Το εύρημα επιβάλλει την αλλαγή της μελέτης για τη δημιουργία του ραντάρ και την τοποθέτησή του σε άλλο σημείο.

Στην περιοχή ανασκάπτονται περίπου 30 αρχαιολογικές θέσεις, μια εκ των οποίων είναι η αναφερόμενη επιβεβαιώνοντας έτσι τους αρχαιολόγους που εξ αρχής υποστήριζαν ότι πρόκειται για ακατάλληλο χώρο για τη δημιουργία αεροδρομίου. Το εξαιρετικό εύρημα βρίσκεται στο πιο ψηλό σημείο του λόφου, σε τμήμα της κορυφής που είχε απαλλοτριωθεί για την τοποθέτηση Συστημάτων Επιτήρησης (ραντάρ) του νέου αεροδρομίου. Εχει κυκλικό σχήμα, μοναδικό για τη μινωική αρχαιολογία, διαμέτρου περίπου 48 μ. καλύπτοντας επιφάνεια περίπου 1800 τ.μ.

Σύμφωνα με το ΥΠΠΟ η κύρια περίοδος χρήσης του φαίνεται πως ήταν «μεταξύ 2000-1700 π.Χ., δηλαδή πιθανώς θεμελιώθηκε λίγο πριν ή στην αρχή της παλαιοανακτορικής περιόδου (ΜΜΙ – ΙΙ), ενώ η παρουσία νεοανακτορικής κεραμεικής στο στρώμα καταστροφής δηλώνει ότι η χρήση του μνημείου συνεχίστηκε και την περίοδο των νέων ανακτόρων». Η ανασκαφή συνεχίζεται οπότε η πραγματική ερμηνεία του ευρήματος αναμένεται να αποκαλυφθεί με την ολοκλήρωσή της.

Στην ευρεία σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε τις προηγούμενες ημέρες στην Κρήτη παρουσία της Λίνας Μενδώνη, του Νίκου Ταχιάου και με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων μερών και στην αυτοψία που ακολούθησε - συμμετείχαν η αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου και οι αρμόδιες Διευθύνσεις Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων από πλευράς ΥΠΠΟ, οι αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Υποδομών, η Πολιτική Αεροπορία και ο ανάδοχος- η υπουργός Πολιτισμού τόνισε ότι το έργο της κατασκευής του αεροδρομίου «πρέπει να συνεχιστεί απρόσκοπτα, αλλά και το εύρημα να προστατευθεί» καταλήγοντας ότι πρέπει να αναζητηθεί άλλη κατάλληλη θέση για την τοποθέτηση του ραντάρ. «Προτεραιότητα όλων μας είναι η προστασία του μνημείου, αυτού του μοναδικού ευρήματος. Ολοι κατανοούμε την σημασία και την αξία της πολιτιστικής κληρονομιάς. Ολοι κατανοούμε το αναπτυξιακό μέγεθος του συγκεκριμένου έργου, το οποίο γίνεται στο Καστέλλι. Το έργο του νέου αεροδρομίου μπορεί να προχωρήσει και οι αρχαιότητες να προστατευθούν, όπως πρέπει», είπε.

Οι δύο υπουργοί συμφώνησαν, τελικά, το αμέσως επόμενο διάστημα η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας να εκπονήσει και να καταθέσει στο ΥΠΠΟ νέα μελέτη για τη θέση του ραντάρ.

Η ανακοίνωση του ΥΠΠΟ αναφέρει μεταξύ άλλων για το εύρημα: «Πρόκειται για το πρώτο μνημείο αυτού του τύπου που έχει εντοπιστεί και ανασκάπτεται στην Κρήτη. Το μέγεθος, η αρχιτεκτονική του διάρθρωση και η επιμελημένη κατασκευή προϋποθέτει σημαντική εργασία, εξειδικευμένη εμπειρία και μια ισχυρή κεντρική διοίκηση, που οργάνωσε την κατασκευή του. Το βέβαιο είναι ότι πρόκειται για κάποιου τύπου κοινοτικό κτίριο - ορόσημο για την ευρύτερη περιοχή της Πεδιάδας. Το γεγονός ότι η κατασκευή είναι μνημειακή και περίοπτη πιθανόν δείχνει τη σημασία της θέσης, αλλά και το εύρος του πληθυσμού που θα εξυπηρετούσε.

Η κάτοψη του μνημείου και η διάρθρωση των ζωνών και χώρων όπως έχει αποκαλυφθεί έως σήμερα αλλά και η όλη κατασκευή δεν έχει ακριβή παράλληλα με άλλα κτίσματα της ίδιας περιόδου στην Κρήτη αν και ως σχήμα δεν μας είναι άγνωστο από αρχιτεκτονικά σύνολα της πρώιμης Εποχής του Χαλκού στην Εγγύς Ανατολή. Μπορεί ίσως να παραλληλιστεί με το ελλειπτικό ΜΜ κτίριο του Χαμαιζίου, καθώς και με το λεγόμενο κυκλικό πρωτοελλαδικό κυκλώπειο κτίριο της Τίρυνθας. Κατασκευαστικές ομοιότητες, ωστόσο, διαπιστώνονται και με τους λεγόμενους θολωτούς τάφους της προανακτορικής και παλαιοανακτορικής περιόδου της νότιας Κρήτης, στους οποίους ο κεντρικός χώρος έχει κατασκευασθεί με εκφορική δόμηση, ενώ η όλη κατασκευή παραπέμπει σε πρωτοελλαδικούς, αλλά και μεταγενέστερους τύμβους της κυρίως Ελλάδας ή και σε μεταγενέστερα κυκλικά ιερά π.χ. θεσμοφόρια. Η ολοκλήρωση της ανασκαφικής έρευνας κρίνεται απαραίτητη, ώστε να διασαφηνιστεί ο χαρακτήρας του μνημείου και η σχέση του με τα οικιστικά και λατρευτικά κέντρα της ίδιας περιόδου στην περιοχή της Πεδιάδας».