Οι πόλεις είναι ζωντανοί οργανισμοί. Μέσα στο σώμα τους συντελούνται καθημερινά συγκλονιστικές αλλαγές (ορατές και αόρατες), που εκφράζουν στο χτισμένο περιβάλλον το κοινωνικό γίγνεσθαι, την ίδια τη ζωή που καθημερινά έρχεται και φεύγει. Οι πόλεις είμαστε όλοι εμείς. Είμαστε αυτή η «…ενεργός κοινότητα των αυτοδιοικούμενων συμπολιτών, οι οποίοι ενσυνείδητα καθόρισαν μια δημόσια και μια ιδιωτική οργάνωση ζωής», όπως τόσο εύστοχα τόνιζε ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος1.
Αυτό που συχνά λησμονούμε ή κάνουμε πως λησμονούμε (ιδίως οι κυβερνώντες ή οι –αποκαλούμενοι- «τοπικοί άρχοντες») είναι ακριβώς το γεγονός ότι όλα όσα γίνονται στην πόλη αφορούν πρωτίστως τους κατοίκους της. Στους σχεδιασμούς τους, όμως, πολύ συχνά προτάσσουν αλλότρια συμφέροντα και όχι αυτά των πολιτών (πόσο μάλλον των ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων), οι οποίοι ασφυκτιούν μέσα στο πυκνοδομημένο και αποπνικτικό αστικό περιβάλλον.
Σιγά σιγά, πλησιάζει το καλοκαίρι και ήδη –εδώ και καιρό– η Αθήνα πλημμυρίζει πάλι από τουρίστες. Ανθρωποι από κάθε γωνιά της γης επισκέπτονται την «περιλάλητη», από την αρχαιότητα, πόλη. Περπατούν στους δρόμους της, τρώνε δίπλα μας σε εστιατόρια και ταβέρνες, συρρέουν κατά χιλιάδες στους αρχαιολογικούς χώρους και στα μουσεία της. Νιώθεις αυτή την εγγύτητα με τον άλλον που βαδίζει δίπλα σου, κοντοστέκεται να συμβουλευτεί τον χάρτη, φωτογραφίζει, μπαίνει σε κάποιο κατάστημα να αγοράσει κάτι.
Κι αν αυτή η πλευρά έχει τα θετικά της, την ίδια στιγμή υπάρχει κι η άλλη, η σκοτεινή, η απειλητική, η οποία δεν φαίνεται και που λειτουργεί υπονομευτικά για τη ζωή των κατοίκων της πρωτεύουσας. Τα τελευταία χρόνια, οι πολίτες της Αθήνας, ιδιαίτερα η νέα γενιά, αισθάνονται να εκδιώκονται από την ίδια τους την πόλη. Τα ενοίκια έχουν εκτιναχθεί σε δυσθεώρητα ύψη, όλες οι κεντρικές περιοχές, αλλά και μακρύτερα, είναι απλησίαστες. Η έλλειψη φθηνής στέγης είναι πια ένα καρκίνωμα που κατατρώγει τα σωθικά της πόλης, αποτελώντας ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα που καταδυναστεύουν την καθημερινότητά μας.
Το ένα μετά το άλλο, τα διαμερίσματα ανακαινίζονται όχι για να υποδεχθούν τους Αθηναίους αλλά τους ξένους τουρίστες. Το airbnb ανθεί σε όλο του το μεγαλείο και σαν το σαράκι «κατατρώγει», με εξαιρετική βουλιμία, διαμερίσματα, πολυκατοικίες, ολόκληρες γειτονιές. Γειτονιές που σταδιακά εγκαταλείπονται από τους μόνιμους κατοίκους τους, αφού είναι δυσβάσταχτο το κόστος παραμονής τους σε σπίτια που είναι πλέον πανάκριβα.
Ο κοινωνικός ιστός, αυτός, δηλαδή, που αποτελεί τον ζωντανό και ζωοποιό οργανισμό της πόλης, διαρρηγνύεται βάναυσα, τεμαχίζεται, κονιορτοποιείται, διαλύεται. Η «τουριστικοποίηση» επελαύνει ακάθεκτη, ορμητική, καταλαμβάνοντας ως άλλος κατακτητής τη μια γειτονιά μετά την άλλη, αλλοιώνοντας όχι μόνον τη φυσιογνωμία τους, αλλά αυτή την ίδια την υπόστασή τους. Περπατάς στους δρόμους, ακόμη και σ’ εκείνους της Παλιάς Αγοράς, και κάθε τόσο συναντάς νέα ξενοδοχεία, αλλά και χώρους εστίασης και αναψυχής που ξεφυτρώνουν, ο ένας μετά τον άλλο, δίπλα στα παμπάλαια μαγαζιά της Αθηνάς, της Σοφοκλέους, της Ευριπίδου... Το παραδοσιακό παζάρι, όπου έβρισκες ό,τι ήθελες και κυρίως φθηνά, σταδιακά εκφυλίζεται και μεταλλάσσεται, δυστυχώς, σε φολκλορικό σκηνικό, σε ένα ακόμη τουριστικό προϊόν προς κατανάλωση.
Γι’ αυτήν την εξαιρετικά βίαιη μετάλλαξη της πόλης, τόσο ο δήμαρχος όσο και η κυβέρνηση επαίρονται ότι τάχατες αποδεικνύει το είδος της ανάπτυξης που ευαγγελίζονται, μία «ανάπτυξη», την οποία, φυσικά, μόνο εκείνοι έχουν στο μυαλό τους. Σήμερα συντελείται ένας πρωτόγνωρος «βιασμός» της πόλης, που ευνοεί τους λίγους (κυρίως τις μεγάλες τουριστικές και ξενοδοχειακές επιχειρήσεις) και αποδιώχνει το συντριπτικό ποσοστό των συμπολιτών μας από τις εστίες αλλά και την εργασία τους, αδιαφορώντας για την τύχη τους. Η παλιά αγορά αργοπεθαίνει, μετατρέπεται σε κάτι άλλο, διαφορετικό, ξένο χάνει την ταυτότητά της, τη σημαντική κοινωνικοοικονομική λειτουργία που επιτελούσε στην πόλη και μαζί με τους ανθρώπους της χάνει τις μυρουδιές, τα χρώματα, τη ζωντάνια, τον πολιτισμό της!
Εχεις αυτή τη δυσάρεστη αίσθηση, ότι η Αθήνα σταδιακά μετατρέπεται σ’ ένα τεράστιο ξενοδοχείο, ακολουθώντας κι αυτή τη μοίρα πολλών νησιών μας, τα οποία έχουν, εδώ και καιρό, πλήρως αλλοτριωθεί. Ανθρωποι και χτίσματα. Μια εφιαλτική σκέψη σε στοιχειώνει: πως στο μέλλον ολόκληρη η χώρα θα μετατραπεί σ’ ένα «all inclusive» ξενοδοχείο, που θα κατοικείται από ξένους τουρίστες και θα εξυπηρετείται από τους «γηγενείς» υπηρέτες τους.
Απέναντι σ’ αυτή τη λαίλαπα βίαιου και απρόκλητου εξευγενισμού της πόλης, μόνο τα ακηδεμόνευτα κινήματα πολιτών και οι συλλογικότητες που ξεπηδούν από «τα κάτω», μπορούν να σταθούν εμπόδιο, μέσα από τις δράσεις και τους αγώνες τους, προκειμένου να κρατήσουν ζωντανές τις γειτονιές τους. Οταν συνειδητοποιήσουμε –και πριν να είναι πολύ αργά– πού οδηγούν οι καταστροφικές νεοφιλελεύθερες πολιτικές, ίσως μπορέσουμε να προτείνουμε ένα άλλο μοντέλο ανάπτυξης της πόλης, που στόχο του να έχει το δημόσιο συμφέρον των πολιτών. Κι ίσως τότε η αρχιτεκτονική να μπορέσει να ξαναβρεί (ποιος ξέρει;) την κοινωνική αποστολή της και να σταθεί κοντά στους πολλούς, αρωγός της προσπάθειάς τους να αλλάξουν την πόλη τους. Οταν, δηλαδή, οι ίδιοι οι κάτοικοι διεκδικήσουν ξανά το αναφαίρετο «δικαίωμά τους στην πόλη», το δικαίωμά τους να ορίζουν όπως αυτοί θέλουν τη ζωή τους.
1. Ιωάννης Δεσποτόπουλος, Η ιδεολογική δομή των πόλεων, Πανεπιστημιακές εκδόσεις ΕΜΠ, Αθήνα 1997
*Αρχιτέκτων-ομότιμος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας