Το χρονικό της μεταστροφής του Μπόρις Τζόνσον απέναντι στο ελληνικό αίτημα

Είναι γνωστό ότι ο Βρετανός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον έχει μεταξύ άλλων σπουδάσει Κλασική Φιλολογία στο Κολέγιο Μπάλιολ της Οξφόρδης. Είναι επίσης γνωστό ότι το 1986, ως πρόεδρος της φοιτητικής ένωσης του Κολεγίου της Οξφόρδης, είχε προσκαλέσει την Ελληνίδα, υπουργό Πολιτισμού τότε, Μελίνα Μερκούρη να κάνει (στις 12 Ιουνίου εκείνης της χρονιάς) μια ομιλία στην Οξφόρδη αναλύοντας εμπεριστατωμένα τα ελληνικά επιχειρήματα για τον επαναπατρισμό των Γλυπτών του Παρθενώνα.

Εν όψει της εκδήλωσης ο 21χρονος τότε Μπόρις Τζόνσον είχε υπογράψει ένα πύρινο άρθρο 978 λέξεων στο περιοδικό Debate, που ήταν το επίσημο περιοδικό του Συλλόγου Φοιτητών του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης (Oxford Union Society), επιχειρηματολογώντας υπέρ του επαναπατρισμού των Γλυπτών.

Το άρθρο είχε «ξεχαστεί» αλλά λίγο καιρό πριν εντοπίστηκε χάρη στην έρευνα του Έλληνα δημοσιογράφου Γιάννη Ανδριτσόπουλου στη Βιβλιοθήκη της Οξφόρδης και δημοσιεύτηκε πρώτα στην εφημερίδα «Τα Νέα» και το περασμένο Σάββατο σε εκτενές δημοσίευμα της Ελεν Σμιθ στον «Γκάρντιαν» με τίτλο «Ο ζήλος του Μπόρις Τζόνσον να επιστρέψει τα μάρμαρα του Παρθενώνα αποκαλύφθηκε σε άρθρο του 1986». Ακολούθησε και ένα μεγάλο μέρος του βρετανικού Τύπου που υπήρξε επικριτικό ή αν μη τι άλλο έκπληκτο ως προς τη στροφή 180 μοιρών του Βρετανού πρωθυπουργού μέσα στα χρόνια..

Οσο για τον έγκυρο «Γκάρντιαν» και την εξίσου έγκυρη Ελεν Σμιθ ήταν σαφής εξαρχής η επιδίωξή τους να επισημάνουν «την έκταση της μεταστροφής του Μπόρις Τζόνσον στο ζήτημα των Μαρμάρων του Παρθενώνα». Και αυτή την έκταση της μεταστροφής έχει σημασία να τη δούμε και χρονολογικά συναντώντας διαφορετικές «εκδοχές» του Μπόρις Τζόνσον ως φοιτητή, ως δημάρχου του Λονδίνου και ως πρωθυπουργού. Ιδού:

1986

Στο άρθρο του στο περιοδικό Debate ο Τζόνσον συντασσόταν με την Ελληνίδα υπουργό Πολιτισμού, αμφισβητώντας ανοιχτά την άποψη ότι ο λόρδος Ελγιν είχε αποκτήσει νόμιμα τα Γλυπτά ως πρεσβευτής της Βρετανίας στην Υψηλή Πύλη. Χαρακτηριστικά έγραφε μάλιστα ότι ο Ελγιν είχε εκμεταλλευτεί την «αταξία, σχεδόν αναρχία» της εποχής για να αφαιρέσει τα Γλυπτά όταν η Ελλάδα έστεκε, χωρίς φωνή, ως «ετοιμόρροπο φυλάκιο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας». Υποστήριζε τότε ότι ο Ελγιν είχε επιδιώξει να αποκτήσει τα Μάρμαρα για να διασκεδάσει τη «νεαρή και ανήσυχη σύζυγό του», που είχε «την ακόρεστη επιθυμία για δώρα ενός κακομαθημένου κοριτσιού. Ηταν στην Ακρόπολη που ο Ελγιν συνειδητοποίησε ότι είχε βρει λίγα πράγματα που θα μπορούσαν να τη διασκεδάσουν. Χειραγωγώντας την εξάρτηση της Τουρκίας από τη Βρετανία για στρατιωτική υποστήριξη, εξασφάλισε από τον Σουλτάνο ένα φιρμάνι για να αφαιρέσει “μερικά κομμάτια πέτρας” που έτυχε να βρίσκονται στην Ακρόπολη. Η ερμηνεία αυτής της φράσης από τον Ελγιν ήταν τουλάχιστον φιλελεύθερη», σημείωνε ακόμη ο Τζόνσον σε εκείνο το άρθρο. Εφτανε μάλιστα στο σημείο να κατηγορήσει τη βρετανική κυβέρνηση για «σοφιστείες και αδιαλλαξία»: «Ισχυρές δυνάμεις θα αναγκάσουν τη Μελίνα Μερκούρη να ταξιδέψει στη Βρετανία. Από τη μία το παθιασμένο εθνικό αίσθημα των Ελλήνων και από την άλλη οι σοφιστείες και η αδιαλλαξία της βρετανικής κυβέρνησης», έγραφε. Και πρόσθετε: «Και ανάμεσα σε αυτές τις δυνάμεις, δεν είναι ένας σάκος με παλιές μπάλες, αλλά ο υπέρτατος καλλιτεχνικός θησαυρός του αρχαίου κόσμου. Η συζήτηση στις 12 Ιουνίου θα σηματοδοτήσει την κλιμάκωση μιας ανανεωμένης εκστρατείας της ελληνικής κυβέρνησης για την επιστροφή στην Ελλάδα της γλυπτικής ενσάρκωσης του πνεύματος του έθνους».

Η άποψή του, σαφής, γινόταν σαφέστερη σε σημεία όπου εξασκούσε την ειρωνεία και τον λυρισμό του για να επιμείνει ότι «τα «Ελγίνεια μάρμαρα» θα πρέπει να φύγουν από αυτή τη βόρεια κουλτούρα ενοχής και κατανάλωσης ουίσκι και να εκτεθούν εκεί όπου ανήκουν: σε μια χώρα του λαμπρού φωτός του ήλιου και του τοπίου του Αχιλλέα […] Θα στεγαστούν σε ένα νέο μουσείο, λίγες εκατοντάδες μέτρα από την Ακρόπολη. Θα τα φροντίζουν σχολαστικά. Δεν θα υποστούν σοβαρή ζημιά, όπως στο Βρετανικό Μουσείο το 1938, από μανιακές καθαρίστριες που τα έτριβαν με χάλκινες βούρτσες».

Ομως, η ενασχόληση του Μπόρις Τζόνσον με την πολιτική επέφερε και τη μεταστροφή του στο θέμα, όπως επισημαίνει ο «Γκάρντιαν». Σωστά.

2012

Ο Μπόρις Τζόνσον έχει ήδη διαγράψει έναν πρώτο πολιτικό κύκλο συνεργασίας με τους Τόρις (επί Μάικλ Χάουαρντ και Ντέιβιντ Κάμερον), αλλά έχει παραιτηθεί από βουλευτής το 2008 προκειμένου να εκλεγεί δήμαρχος του Λονδίνου, θέση στην οποία επανεξελέγη το 2012.

Το 2012, λοιπόν, ο τότε πρόεδρος της ΝΟΔΕ Ηλείας, Γιώργος Χήνος, με αφορμή τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων στο Λονδίνο, του απευθύνει επισήμως μία επιστολή ζητώντας την επίσημη θέση του για το ζήτημα της επιστροφής των Γλυπτών. Με επιστολή απαντά διπλωματικά και ο δήμαρχος Λονδίνου, επισημαίνοντας μεταξύ άλλων ότι θα ήταν λυπηρή και αθεράπευτη απώλεια αν τα μάρμαρα μεταφέρονταν κάπου αλλού, καθώς αποτελούν το κεντρικό κομμάτι από τις συλλογές του Βρετανικού Μουσείου εδώ και 250 χρόνια.

«Σε έναν ιδανικό κόσμο είναι αλήθεια ότι τα Μάρμαρα του Παρθενώνα δεν θα έπρεπε να είχαν μετακινηθεί ποτέ από την Ακρόπολη και θα ήταν τώρα δυνατή η θέασή τους in situ», ξεκινούσε την επιστολή του ο Τζόνσον, επισημαίνοντας ότι για το συγκεκριμένο ζήτημα είχε αφιερώσει πολλή σκέψη επί χρόνια. Στη συνέχεια, ωστόσο, ανέφερε πως «η πραγματικότητα είναι ότι τώρα είναι αδύνατον να αποκαταστήσουμε τις μετόπες ή τα αετώματα του ναού στη φυσική τους θέση. Από τότε που τα ένδοξα γλυπτά βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο και αποτελούν κεντρικό κομμάτι των συλλογών του, θα ήταν λυπηρή και αθεράπευτη απώλεια αν μεταφέρονταν κάπου αλλού». Και ολοκλήρωνε την επιστολή του επισημαίνοντας: «Οσο συμπάσχω με την υπόθεση της επιστροφής στην Αθήνα τόσο νιώθω ότι πρέπει να υπερασπιστώ τα συμφέροντα του Λονδίνου». Μέχρι το 2014 έχει πάψει να συμπάσχει...

2014

Οταν τον Δεκέμβριο το Βρετανικό Μουσείο γνωστοποιεί ότι αποφάσισε να δανείσει ένα μέρος των μαρμάρων του Παρθενώνα (το ακέφαλο άγαλμα του Ιλισού) στο περίφημο Ερμιταζ της Αγίας Πετρούπολης για τον εορτασμό των 250 ετών του ρωσικού μουσείου, προκαλώντας τις σφοδρές αντιδράσεις της ελληνικής πλευράς αλλά και γνωστών υπέρμαχων του ελληνικού αιτήματος όπως ο Τζορτζ Κλούνεϊ, ο Μπόρις Τζόνσον, ως δήμαρχος Λονδίνου ακόμα, ξιφουλκεί και ειρωνεύεται. «Η απόφαση του Βρετανικού Μουσείου δεν έχει σχέση με την εξωτερική πολιτική της χώρας, αλλά η διοίκησή του δεν χρειάζεται την έγκριση της κυβέρνησης και αυτό δείχνει τη διαφορά μεταξύ Βρετανίας και άλλων χωρών του κόσμου, μεταξύ αυτών και η Ρωσία. Δεν έχουμε τυραννία», δηλώνει.

Και προσθέτει: «Μπορείτε να φανταστείτε οποιαδήποτε άλλη χώρα στην οποία ένα εθνικό μουσείο θα λάμβανε μια τόσο πολιτικά φορτισμένη απόφαση χωρίς τη συγκατάθεση της κυβέρνησης; Η Ελλάδα; Η Ρωσία; Μη με κάνετε να γελάσω. Να, γιατί έχει λάθος ο Τζορτζ Κλούνει που ζητά την επιστροφή των Μαρμάρων […] Είναι δικαίωμα του Βρετανικού Μουσείου να δανείσει το γλυπτό στη Ρωσία, κάτι που δείχνει επακριβώς γιατί τα Ελγίνεια Μάρμαρα ανήκουν και θα παραμείνουν στο Λονδίνο». Τότε μάλιστα επιτίθεται προσωπικά και στον Τζορτζ Κλούνεϊ. «Ο Μπόρις Τζόνσον με είχε συγκρίνει με τον Χίτλερ. Ακόμα γελάω. Είχε πει ότι τα σχόλιά μου για τα Γλυπτά του Παρθενώνα με έκαναν κλέφτη έργων τέχνης, όπως ήταν ο Χίτλερ», θυμόταν αργότερα ο γνωστός ηθοποιός.

2020

Οι διαπραγματεύσεις για το Brexit, η σχετική συμφωνία Βρετανίας - Βρυξελλών και ειδικά το άρθρο 32, όπου αναφέρεται ξεκάθαρα ότι «τα συμβαλλόμενα μέρη [Ηνωμένο Βασίλειο και Ευρωπαϊκή Ενωση] οφείλουν, σύμφωνα με τους κανόνες της Ενώσεως, να απευθύνουν διευκρινίσεις σχετικά με την επιστροφή πολιτιστικών αγαθών που έχουν απομακρυνθεί παρανόμως από τις χώρες καταγωγής τους», αναπτερώνουν τις ελπίδες της Ελλάδας. Στα σχετικά δημοσιεύματα του ευρωπαϊκού Τύπου η βρετανική κυβέρνηση με πρωθυπουργό πλέον τον Μπόρις Τζόνσον αφήνει να διαρρεύσει ότι «έχει θυμώσει με τη διάταξη αυτή. Επιστροφή δεν πρόκειται να γίνει».

2021

Τον περασμένο Μάρτιο σε συνέντευξή του στην εφημερίδα «Τα ΝΕΑ» ο Βρετανός πρωθυπουργός επαναλαμβάνει τη μόνιμη επωδό της Βρετανίας για τα Γλυπτά του Παρθενώνα: επιμένει ότι το Βρετανικό Μουσείο είναι ο νόμιμος κάτοχος των Γλυπτών, δηλώνει ότι κατανοεί τα αισθήματα πολλών Ελλήνων για το θέμα, επαναλαμβάνει ότι η Βρετανία έχει «σταθερή και μακροχρόνια» θέση για τα Γλυπτά που «αποκτήθηκαν νόμιμα από τον λόρδο Ελγιν, σύμφωνα με τους νόμους που ίσχυαν εκείνη τη στιγμή» και απορρίπτει το πάγιο αίτημα της χώρας μας για επιστροφή στον τόπο τους.

Τον περασμένο Νοέμβριο, μετά τη συνάντησή του Μπόρις Τζόνσον με τον Ελληνα πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, ο οποίος αναφέρθηκε στο ζήτημα της επανένωσης των Γλυπτών του Παρθενώνα, ο Μπόρις Τζόνσον απαντά και πάλι «ότι κατανοεί τη δύναμη των αισθημάτων του ελληνικού λαού γι’ αυτό το θέμα». Λίγο αργότερα η Ντάουνινγκ Στριτ γνωστοποιεί την επίσημη απάντηση του Βρετανού πρωθυπουργού, ο οποίος επαναλαμβάνει την πάγια θέση του Ηνωμένου Βασιλείου, ότι «το ζήτημα αφορά το Βρετανικό Μουσείο», παραπέμποντας εκ νέου το θέμα στους ιθύνοντες του Μουσείου.

Τι μεσολάβησε μεταξύ της άποψης του ένθερμου νεαρού φοιτητή και ενός πείσμονα και διπλωμάτη, στην καλύτερη περίπτωση, πρωθυπουργού; Τριάντα πέντε χρόνια και η πολιτική εξουσία που τον οδηγεί, όπως έγραφε και ο ίδιος κάποτε, σε «σοφιστείες και αδιαλλαξία».