«Ο χάλκινος ίππος είναι δικός μας»

Μια πολύ λεπτή στις νομικές της πτυχές υπόθεση, αλλά σημαντική και κομβική στον αγώνα της Ελλάδας να διεκδικήσει και να κερδίσει για τα δικά της μουσεία έργα τέχνης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, που έχουν βγει παράνομα έξω από τη χώρα, έθεσε χθες στη Νέα Υόρκη η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη σε ένα πρόσωπο-κλειδί: τον ελληνικής καταγωγής Matthew Bogdanos, βοηθό Εισαγγελέα, επικεφαλής της υπηρεσίας για την παράνομη διακίνηση αρχαιοτήτων.

Ο κ. Μπογδάνος έχει ήδη αποκτήσει για μας, τους συμπατριώτες του πέραν του Ατλαντικού, μια κάποια μυθική διάσταση χάρη στις προσπάθειες και τις επιτυχίες του. Η κ. Μενδώνη εξέθεσε στον ίδιο και στους συνεργάτες μια σειρά από ζητήματα που επεξεργάζεται το υπουργείο και αφορούν τη διεκδίκηση και τον επαναπατρισμό αρχαιοτήτων, που έχουν εντοπιστεί σε συλλογές στην Αμερική. Και ο κ. Μπογδάνος τα άκουσε με προσοχή, ζητώντας ό,τι στοιχεία υπάρχουν που, ίσως, θα του επέτρεπαν να αρχίσει τη δική του δουλειά.

Ανάμεσα σε όλα τα αρχαία αντικείμενα υπάρχει κι ένα που έχει ήδη διεκδικηθεί νομικά από την Ελλάδα, αλλά η υπόθεση εκκρεμεί. Πρόκειται για χάλκινο ειδώλιο ίππου, χρονολογούμενου στον 8ο π.Χ αιώνα, που επρόκειτο να δημοπρατηθεί στη Νέα Υόρκη, στις 14 Μαΐου του 2018, από τον οίκο Sotheby's.

Και ναι μεν αποσύρθηκε από τη δημοπρασία, μετά από αγώνα της ελληνικής πλευράς, αλλά η αμερικανική δικαιοσύνη δεν δικαίωσε μέχρι τέλους το αίτημά της. Που δεν ήταν άλλο από το να της επιστραφεί από τους σημερινούς κατόχους του και τον οίκο που θα το δημοπρατούσε για λογαριασμό τους.

Η Ελλάδα υποστηρίζει ότι το χάλκινο ειδώλιο, που παρ' ολίγον να πωληθεί (τιμή εκκίνησης από 150 έως 250 χιλιάδες δολάρια), είναι ένα από τα πολλά προϊόντα αρχαιοκαπηλίας που ή έβγαζε από τη χώρα ή αγόραζε και διακινούσε επί χρόνια πολλά στην παγκόσμια αγορά το διαβόητο ζεύγος του Βρετανού αρχαιοπώλη Ρόμπιν Σάιμς και του Ελληνα συνεταίρου του Χρήστου Μιχαηλίδη. Φωτογραφία του αντικειμένου έχει, μάλιστα, εντοπιστεί στο αρχείο που κατασχέθηκε το 2006 στη βίλα του ζεύγους, στη Σχοινούσα.

Ο οίκος Sotheby's από τη μεριά του υποστηρίζει ότι το ειδώλιο κυκλοφορεί νόμιμα στην αγορά. Οτι δημοπρατήθηκε για πρώτη φορά στις 6 Μαΐου του 1967 από τον οίκο Munzen und Medaillen AG στη Βασιλεία της Ελβετίας, όπου και πιθανότατα αποκτήθηκε από τον Ρόμπιν Σάιμς. Οτι τον Νοέμβριο του 1973 το ζεύγος Howard και Saretta Barnet το αγόρασε από τον Βρετανό αρχαιοπώλη και το είχε στην κατοχή του έως τον θάνατό του. Οτι νομίμως τώρα οι κληρονόμοι τους το βγάζουν στο σφυρί μέσω των Σόθμπις.

Οταν, όμως, η Ελλάδα, στις 4 Μαΐου του 2018, λίγες μέρες πριν από την προγραμματισμένη δημοπρασία, ζήτησε από την Ιντερπόλ να διερευνήσει τα παραστατικά απόκτησης του ειδωλίου, και κυρίως εκείνα της πρώτης του δημοπράτησης του 1967, προκειμένου να εξακριβωθεί πότε και πώς βγήκε έξω από την Ελλάδα, τα πράγματα δεν κύλησαν κατ' ευχήν. Κατ' αρχάς μισό αιώνα μετά την πρώτη δημοπρασία τα παραστατικά του ελβετικού οίκου είχαν καταστραφεί.

Επιπλέον, Sotheby's και κληρονόμοι του ζεύγους Μπαρνέτ, μαζί, υπέβαλαν αγωγή κατά του ελληνικού Δημοσίου, με την οποία ζητούσαν από το δικαστήριο να αναγνωρίσει την οικογένεια Μπαρνέτ ως ιδιοκτήτρια του ειδωλίου, να επιτρέψει στον οίκο Σόθμπις να το δημοπρατήσει αφού το ελληνικό κράτος δεν έχει ιδιοκτησιακά δικαιώματα επί του αντικειμένου.

«Η αγωγή εναντίον της Ελλάδας είναι πρωτοφανής», τόνισε η Λίνα Μενδώνη στον κ. Μπογδανο. «Συνήθως οι χώρες είναι εκείνες που απευθύνονται στα δικαστήρια διεκδικώντας τα αρχαία τους αντικείμενα από οίκους δημοπρασιών, ιδιώτες, συλλέκτες και μουσεία, και όχι οι κάτοχοι των κλοπιμαίων».

Η διεθνής δημοσιοποίηση του θέματος και η επιμονή του ΥΠΠΟ είχε κάποιο θετικό αποτέλεσμα. Μια μικρή, πρόσκαιρη νίκη. Ο οίκος Sotheby's, παραμονή της δημοπρασίας, απέσυρε το χάλκινο ειδώλιο ισχυριζόμενος, σε επιστολή του προς το ΥΠΠΟ, ότι «ένα σύννεφο αμφισβήτησης» είχε δημιουργηθεί γύρω του, που «επηρέαζε την εμπορική του αξία».

Ποιος αρχαιομανής συλλέκτης θα διακινδύνευε να χαλαλίσει εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια για ένα αντικείμενο που μπορεί να αναγκαζόταν να το επιστρέψει στην Ελλάδα; Και οι Sotheby's, πετώντας το μπαλάκι στην Ελλάδα, ζητούσαν από αυτήν να προσκομίσει μέσα σε αυστηρή χρονική προθεσμία συγκεκριμένα στοιχεία για τον χρόνο και τον τρόπο της παράνομης εξαγωγής του από τη χώρα. Κάτι που δεν έγινε. «Ο χρόνος δεν επαρκούσε για την επίσημη μετάφραση των εγγράφων που έπρεπε να αποσταλούν ως επίρρωση των ελληνικών θέσεων», υποστηρίζει το ΥΠΠΟ..

Με αυτά και με αυτά, λίγους μήνες πριν, στις 21 Ιουνίου του 2019, το Περιφερειακό δικαστήριο της Νότιας Περιφέρειας της Νέας Υόρκης απέρριψε το αίτημα της Ελλάδας, επειδή τα αμερικανικά δικαστήρια δεν έχουν την αρμοδιότητα να εκδικάζουν υπόθεση που αφορά θέμα κυριότητας του ελληνικού Δημοσίου. Σε αυτό το σημείο βρισκόμαστε.

Ομως, το ελληνικό Δημόσιο, σε συνεργασία με το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους, προσέλαβε πληρεξούσιο δικηγόρο που θα αναλάβει την προάσπιση των συμφερόντων του στην εκδίκαση της υπόθεσης, στηριζόμενο στις διατάξεις του αρχαιολογικού νόμου. Και τι λέει αυτός; Οτι «τα αρχαία κινητά μνημεία ανήκουν στην αποκλειστική κυριότητα και νομή του, είναι ανεπίδεκτα χρησικτησίας και δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο συναλλαγής». Ας ελπίσουμε ότι θα βρει τα δικά του νομικά πατήματα και ο Matthew Bogdanos.