Οταν η ανεπίδοτη θλίψη και οργή γίνεται δημιουργία

Η πρώτη καλλιτεχνική έκφανση διαμαρτυρίας για τα Τέμπη γεννήθηκε αυθόρμητα αρχές Μαρτίου, ερήμην των ανήλικων «δημιουργών» της που δεν ήθελαν να κάνουν βέβαια τέχνη, αλλά διαμαρτυρία. Κι όμως τα συνθήματα που «γράφτηκαν» σε σχολικές αυλές και δημόσιους χώρους από τα σώματα των μαθητών ή τις σχολικές τους τσάντες ήταν μια παράδοξη «χορογραφία» διαμαρτυρίας ή μία «εγκατάσταση», ένα «χάπενινγκ» που έστελνε παντού το μήνυμά του: «Στείλε όταν φτάσεις», «Οχι άλλα εγκλήματα», «Εφτασες;», «Πάρε με όταν φτάσεις», «Τέμπη».

Εξαρχής, επίσης, τουλάχιστον ένα τραγούδι που προϋπήρχε από το 2006 κι ένα εμβληματικό, ιστορικό ποίημα «επανανοηματοδοτήθηκαν» με έναν τρόπο «κατεπείγοντα», λειτουργώντας συμβολικά για ό,τι συνέβη στα Τέμπη: το σχεδόν ανατριχιαστικά προειδοποιητικό (σκέφτηκαν πολλοί) τραγούδι του Θανάση Παπακωνσταντίνου, με ερμηνευτή τον Σωκράτη Μάλαμα «Στην κοιλάδα των Τεμπών» («Μες στην κοιλάδα των Τεμπών/Φόβος των μηχανοδηγών…»). Και το ποίημα «Σχήματα της απουσίας ΙΙ.» του Γιάννη Ρίτσου από τη συλλογή «Υδρία· Ελεγεία για μια σύντομη άνοιξη», που είχε κυκλοφορήσει το 1957, αφιερωμένη στη βαφτιστικιά του ποιητή Φωτεινούλα Φιλιακού που είχε πεθάνει μόλις στα δυο της χρόνια: «Ποτέ δε φεύγουν τα νεκρά παιδιά απ’ τα σπίτια τους, τριγυρίζουν εκεί, μπλέκονται στα φουστάνια της μητέρας τους την ώρα που εκείνη ετοιμάζει το φαΐ κι ακούει το νερό να κοχλάζει σα να σπουδάζει τον ατμό και τον χρόνο. Πάντα εκεί. […]»

Από εκεί και πέρα το αίσθημα απόγνωσης, ανεπίδοτης οργής κι απέραντης θλίψης που καταλάμβανε όλο και περισσότερους όσο εξελισσόταν η υπόθεση, βρήκε διέξοδο σε διαφορετικές καλλιτεχνικές εκφράσεις, από γνωστούς δημιουργούς ή και λιγότερο. Και πρώτα πρώτα στην πιο άμεση, στην πιο άμεσα συνυφασμένη με την ιστορία μας, στην πιο οικεία μας σε αυτή τη χώρα μορφή τέχνης αλλά κι επικοινωνίας και συλλογικότητας: στο τραγούδι. Δεκάδες τραγούδια γράφτηκαν για τα Τέμπη στα δυο χρόνια που πέρασαν. Τα περισσότερα με μια συγκινητική αμεσότητα που δεν χρειάστηκε παρά ένα ερέθισμα, μια εικόνα, μια δήλωση για να γίνει στίχος..

ΘΕΑΤΡΟ

«Τον Αύγουστο του 2023 είχα την αίσθηση πως η κοινωνία έχει ξεχάσει τα Τέμπη κι αυτή η ιδέα με τρέλαινε, δεν μπορούσα να το δεχθώ. Ηθελα να κάνω κάτι για αυτό και σε μία συζήτηση ένας συνάδελφός μου μου είπε πως αυτό πρέπει να γίνει θέατρο-ντοκουμέντο. Είναι ένα θέμα που μας αφορά όλους, ένα μέγα κοινωνικό ζήτημα. Προσέγγισα λοιπόν τη Μαρία Καρυστιανού, την πρόεδρο του Συλλόγου Συγγενών Θυμάτων “Τέμπη 2023” και ήταν θετική στην πρότασή μου. Το συζήτησε με το Δ.Σ. του Συλλόγου και ήρθαμε σε επαφή. Κάποιοι συμφώνησαν να δώσουν συνεντεύξεις προκειμένου να χρησιμοποιηθούν στην θεατρική παράσταση, ενώ μας δώσανε συνέντευξη και άτομα που δεν είναι μέλη του Συλλόγου». Αυτό διευκρίνιζε η σκηνοθέτρια και συγγραφέας Γενοβέφα Κτενίδου στο News 24/7.

«Εικοστή Ογδόη»

Το υλικό που συγκέντρωσε αποτέλεσε τη βάση για το θέατρο-ντοκουμέντο «Εικοστή Ογδόη» που ανέβηκε πρώτα τον περασμένο Ιούνιο στη Θεσσαλονίκη, στο θέατρο «Αμαλία», και ύστερα ήρθε για λίγες παραστάσεις στην Αθήνα, με ερμηνευτές τους Ελβίρα Καλίνη, Σμαράγδα Καρασαββίδου, Νίκο Κορεξιανό, Γενοβέφα Κτενίδου, Γιάννη Κωνσταντινίδη, Νίκο Παλπάνη, Παύλο Παυλίδη, Βάσω Σαπουντζόγλου, Χριστίνα Σαρρή, Νίκο Σεμακούλα και Σωτήρη Χαρισόπουλο.

ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΡΓΗΣ

⚪ Χαρακτηριστική περίπτωση το τετράστιχο που μας έστειλε ο Σταμάτης Κραουνάκης όταν ανακοινώσαμε το podcast των αναγνωστών. Το ηχογράφησε ακαπέλα και ακούμε τον ίδιο να τραγουδάει: «Αυτό σου λέω μόνο / δεν έχω οξυγόνο / δεν έχω οξυγόνο σ’ αυτή τη συννεφιά // Στους δρόμους πάμε / να διώξουμε το χάλι / να διώξουμε το χάλι και την απανθρωπιά».

⚪ Ενα από τα πιο πολυσυζητημένα τραγούδια που έγινε viral με στίχους που ταξίδεψαν παντού ήταν αυτό που έγραψε ο Φοίβος Δεληβοριάς φανερά επηρεασμένος (και) από τη γνωριμία με κάποιους από τους γονείς των θυμάτων των Τεμπών, τη Μαρία Καρυστιανού και τον Παύλο Ασλανίδη κατ’ αρχάς, τη θλίψη, τη θεληματικότητα και την αποφασιστικότητά τους στην επιδίωξη δικαιοσύνης, μία μέρα πριν από τη μεγάλη (και δυσφημισμένη από κάποιους) συναυλία για τα Τέμπη στο Καλλιμάρμαρο, τον περασμένο Οκτώβριο.

Το τραγούδι «Δεν θα κάνω πίσω και δεν θα ξεχάσω» πρωτακούστηκε τη βραδιά της συναυλίας με μια πολύ σύντομη εισαγωγή. «Αυτό το τραγούδι είναι χαρισμένο από την καρδιά μου σε όλους τους γονείς των Τεμπών. Καλή δύναμη στον αγώνα σας», είπε ο Φοίβος πριν ερμηνεύσει το κομμάτι που κατέληγε σε αυτό το σπαρακτικό αλλά και τόσο αναγνωρίσιμο από έναν γονιό που έχει χάσει το παιδί του και παρ’ όλα αυτά ελπίζει ακόμα και μεταφυσικά πως κάποτε θα το ξαναδεί: «Θα σε πάρω εγώ, παιδάκι μου, όταν φτάσω». Να θυμηθούμε και το τελευταίο κουπλέ μαζί και το ρεφρέν; «[…] Πως κυλάει στα μάτια / Η δικαιοσύνη / Μάτια του παιδιού μου / Που δεν θα φιλήσω / Δεν υπάρχει τρόπος πια / Να σταματήσω / Μέχρι να ’ρθει ο πήχυς / Και το χαλινάρι / Μέχρι να ’ρθει η Νέμεσις / Και να τους πάρει / Αν δεν βρω το τέρμα / Δεν θα ησυχάσω / Δεν θα σταματήσω / Δεν θα ξαποστάσω / Δεν θα κάνω πίσω / Και δεν θα ξεχάσω / Θα σε πάρω εγώ / Παιδάκι μου όταν φτάσω».

⚪ Εξίσου θλιμμένο, οργισμένο αλλά και δημοφιλές αποδείχτηκε το χιπ χοπ που είχαν γράψει σχεδόν αντανακλαστικά στα μέσα Μαρτίου του 2023 οι «Κοινοί Θνητοί». Το «Θ’ αργήσω απόψε» είχε ήδη ακουστεί σε όλες τις μεγάλες συγκεντρώσεις για τα Τέμπη όταν το συγκρότημα το ερμήνευσε ζωντανά στη συναυλία στο Καλλιμάρμαρο.

Ξεκινάει έτσι: «Πες στους δικούς μου / Οτι θ’ αργήσω απόψε / Ενα θα γίνω με τις ράγες και τους καπνούς / Το τελευταίο εισιτήριο κόψε / Γι’ αυτό το τρένο που θα αγγίξει τους ουρανούς / Την κάνω φίλε μου, σαλπάρω απόψε / Σε δρομολόγια δίχως επιστροφή / Τον σεβασμό σου στη μνήμη μας δώσε / Το έγκλημά τους μην αφήσεις να ξεχαστεί / Φεύγω να πάρω τρένο ίσα που προλαβαίνω / Για μια καλύτερη ζωή σε μια άλλη χώρα […]». Και κλείνει έτσι: «Αν δεν τους στείλουμε εμείς στο διάολο μια μέρα, / Θα φροντίζουν να μας στέλνουν αυτοί στο διάολο, πρώτοι, κάθε μέρα. / Εμάς και τα παιδιά μας. // Ο λαός πενθεί το λαό, όπως ο λαός είναι κι εκείνος που τον σώζει. / Γι’ αυτούς είναι δίκαιο να μην έχει αξία η ανθρώπινη ζωή. / Είναι μέρος της ιδεολογίας τους. / Γι’ αυτούς δεν θα είμαστε ποτέ ίσοι. / Μπροστά στο τέρας που λέγεται / κεφαλαιοκρατία, το μόνο θεριό που μπορεί να σταθεί απέναντι και να το λυγίσει, / είναι ο λαός, όταν ξυπνήσει».

⚪ Την ίδια εποχή, μέσα Μαρτίου του 2023 δηλαδή, κυκλοφορεί και το χιπ χοπ του B.D. Foxmoor (Μιχάλης Μυτακίδης) «Ισως τα πιο όμορφα χαθήκανε μ’ εσάς»: «[…] Μέρα στερνή του Φλεβάρη, μ’ όλα τ’ άστρα στη γωνιά τους κι ο ματωμένος Φυτευτής μπήκε σε ράγες συνοδεία. […] Δοκιμάστηκε απ’ το διάολο όσο πάει η αντοχή μας. Χρωστάμε να βγούμε σε κάθε στενορύμι. Ολα έχουν όρια. Οσοι χάθηκαν μας κάνουνε σινιάλο. Θες κάτι άλλο συνένοχε λαέ θεληματάρη; Ναι, εγώ είμαι ο βλάσφημος που χρόνια λες ότι υπερβάλλω [...]».

Πολυσυμμετοχικά

Ως άμεση αντίδραση σε ό,τι συνέβη στα Τέμπη στις 28 Φεβρουαρίου του 2023 γράφτηκαν και ερμηνεύτηκαν «πολυσυμμετοχικά» τραγούδια. Παράδειγμα:

⬜ Το «Θα στείλω όταν φτάσω» σε μουσική Ανδρέα Καρανίκα και στίχους Βάσιας Αργέντη, που γράφει μεταξύ άλλων: «[…] Τα όνειρά μου στην πλάτη μου κρατάω / Κρατάω τη λαχτάρα μου να ζήσω και ζητάω / Ζητάω τους ενόχους ν’ αντικρίσω, να κοιτάω / Να κοιτάω από ψηλά, στη φυλακή και να γελάω / Να γελάω κι ένα “Εφτασα” θα στείλω, μουρμουράω/μα μέχρι τότε πέτρες στην καρδιά θα κουβαλάω [...]».

Το τραγούδι ηχογραφήθηκε με τη Μαριάννα Τουμασάτου να απαγγέλλει και τους Πηνελόπη Αναστασοπούλου, Αντώνη Λουδάρο, Ελένη Καρακάση, Θοδωρή Αντωνιάδη, Μέμο Μπεγνή και Ματίνα Νικολάου να ερμηνεύουν, μαζί με χορωδία από τους φοιτητές της Ανωτέρας Δραματικής Σχολής «Εκτη Τέχνη».

⬜ Αντίστοιχα με σύμπραξη εννέα καλλιτεχνών ηχογραφήθηκε και το τραγούδι με τίτλο «Στην Ελλάδα των Τεμπών», σε στίχους και μουσική Κωνσταντίνου Γερμανού και Παντελή Κυραμαργιού, που ερμηνεύουν οι Φωτεινή Βελεσιώτου, Κωνσταντίνος Γερμανός, Πάνος Ζώης, Πολυξένη Καράκογλου, Παντελής Κυραμαργιός, Κατερίνα Κυρμιζή, Χάρης Μακρής, Θοδωρής Νικολάου και Σοφία Παπάζογλου. Ενα δείγμα από τους στίχους: «[…] Στα Τέμπη επίμονα ζητάει η κοιλάδα / Τη δικαίωση πενήντα επτά ψυχών / Μα όποιος έψαξε το δίκιο στην Ελλάδα / Θα χαθεί στην ασυλία των βουλευτών […] Στην κοιλάδα των Τεμπών σε μια Ελλάδα / που οι πολίτες αψηφούν το παρελθόν / βάζουν πλάτες να σβηστούν απ’ τα τετράδια / τα εγκλήματα υπουργών και βουλευτών».

⬜ Μόλις λίγες εβδομάδες από την τωρινή επέτειο των δύο χρόνων από την τραγωδία, ο Γιάννης Ζουγανέλης κυκλοφόρησε το «Στου ουρανού τις ράγες», σε δική του μουσική και στίχους Μιχαήλ Ανθη. Το τραγουδούν ο ίδιος, ο Ανθης κι ακόμα οι Χριστόφορος Γερμενής κι Ευδοκία Ράπτη. «Νιώθω ότι είμαι ο πατέρας των παιδιών που έχασαν τη ζωή τους», εξήγησε ο Ζουγανέλης για τον λόγο δημιουργίας του τραγουδιού του που λέει μεταξύ άλλων: «Ελα Ιορδάνη, ο πατέρας σου καλεί, / Βάιε, Σπύρο, Αναστασία, Ιφιγένεια… / Κοίτα πώς κλείνει ετούτη η γιορτή, / κορμιά και σίδερα καυτά γίνανε ένα. / Πώς έγινε έτσι ο πόνος ξαφνικά, / και δε χωράω στο μπλουζάκι που σου πήρα. / Φοράω το τζιν σου, την κολόνια, τα γυαλιά, / μήπως και πάρω κάτι απ’ τη δική σου μοίρα».

⬜ Εξίσου πρόσφατη (25/2 κυκλοφόρησε) είναι η «Χαμένη ζωή», που σε μουσική Ανδρέα Κατσιγιάννη και στίχους Κώστα Βαξεβάνη ερμηνεύεται από την Ιουλία Καραπατάκη: «[…] Ψάχνω ένα δρόμο, άλλη ιστορία / Να μην έχει τρένο με τρελή πορεία / Να φωνάζει η μάνα Στείλε όταν φτάσεις / Να περνούν τοπία, πόλεις και αποστάσεις // Δεν υπάρχουν φρένα για να σταματήσει / το άτιμο το κέρδος και το αλισβερίσι / βάλαμε το μέλλον στην υπερταχεία / τίποτα δεν ήταν μοίρα και ατυχία […].». Το τραγούδι περιλαμβάνεται στο ντοκιμαντέρ για την τραγωδία των Τεμπών «IC62» που έχει επιμεληθεί ο Βαξεβάνης και αναμένεται να προβληθεί τις επόμενες μέρες.

⬜ Ελάχιστων ημερών τραγούδι είναι και το «Εσύ, στα Τέμπη, δεν θα βρεις συγχωροχάρτι», σε ποίηση της Κρητικιάς λογοτέχνιδας Ζωής Δικταίου και μουσική Suno: «[...] Πολιτικάντηδες, λογάδες και σκουλήκια πλεονέχτες, / αλάθευτα ο καπνός δείχνει τους φταίχτες, / μνήμα, το μνήμα, θα μετρήσουμε τ’ ανάστημα, / λαμπάδες σώματα, / θυσία στα τρένα, στα συμφέροντά σας, τ’ άτιμα [...]».

⬜ Πολύ νωρίτερα, τον Ιούλιο του 2023 ήδη ο Μανώλης Μητσιάς τραγουδούσε για το «Μαύρο τρένο» των Τεμπών, τραγούδι σε μουσική Ηρακλή Ζάκκα και στίχους Γιώργου Μπερτόλη: «Μάνα ερχόμουν να σε βρω / Με ένα μαύρο τρένο / Θα περιμένεις στο σταθμό / Μα εγώ δεν θα ανασαίνω [...] Μάνα ερχόμουν να σε βρω / Στο πρώτο ήμουν βαγόνι / Το ψέμα τους με σκότωσε / Κι εσύ θα ζήσεις μόνη».

⬜ Τον περασμένο Μάιο ο Κόμης Χ (στίχοι - μουσική) κυκλοφορεί το τραγούδι «Ενα χρόνο μετά» που ακούγεται να το ερμηνεύει μαζί με τον Γιάννη Κότσιρα. «Αφιερωμένο σε όσους άδικα έχασαν τη ζωή τους στη σύγχρονη Ελλάδα, από τα Τέμπη μέχρι το Μάτι και από τον Ιάσονα μέχρι τον Οδυσσέα», το τραγούδι λέει: «[…] Οσοι δεν βλέπουν τη στροφή μόνο ευθεία πάνε / Οσοι μου λεν για νέα αρχή με βρίσκουν στο φινάλε / Κι όσοι διαλέγουν τη σιωπή θάβουνε την αλήθεια / Κι η αλήθεια τους μοιάζει βλασφήμια».

⬜ «Οι ΛΙΓΟΙ γίνονται ΟΛΟΙ» έχει τίτλο το χιπ χοπ του Μετέωρου Λόγου (feat Nichoritis Konstantinos): «[…] Συγκάλυψη, σιωπή και διαφθορά σε κανάλια κι ο κόσμος ξέρει ότι θέλουν τα μεγάλα κεφάλια. Ξέρουν και ντρέπονται για λίγο όσο παίζει το θέμα, μέχρι να κάνουν ταινία, βασισμένη σε ψέμα. Μια γυναίκα που τολμάει να βγει στην Ευρώπη πρέπει να γίνει μάθημα για τα παιδάκια στην πρώτη. Κάποιοι στη θέση τους μπαίνουν όμως στα λόγια και καλά... κι άλλοι θα βλέπουν εφιάλτες μέχρι βαθιά γεράματα. Ποτέ δεν είν’ αργά, στα πόδια να σταθείς, αρκεί στα πρώτα βήματα να μην τους φοβηθείς. Κάτι στο τέλος θα αφήσω για να θυμούνται όλοι, το InterCity είναι αρχή. Οι Λίγοι γίνονται Ολοι».

🔳 Υπήρξαν πάρα πολλά ακόμα τραγούδια, ίσως λιγότερο γνωστών, αλλά εξίσου φορτισμένων και ταλαντούχων δημιουργών. Ενδεικτικά ας αναφέρουμε:

Το «Εγκλημα τρένου» της εκπαιδευτικού ειδικής αγωγής στην Κρήτη Νατάσας Δαμιανάκη: «[…] Ποιος θα πληρώσει τη “λάθος γραμμή”; / Ποιος θα επουλώσει αυτή την πληγή; / Ποιος έχει ευθύνη στη χώρα αυτή; / Ποιος θα νοιαστεί αν δε νοιαστούμε εμείς; / Πες μου, ποιος θα νοιαστεί αν δεν νοιαστούμε εμείς; […]»

Ή το «Στα Τέμπη» του Αλέξανδρου Ράπτη που «επιστρέφει» στην «Κοιλάδα των Τεμπών» του Θανάση Παπακωνσταντίνου για να απευθυνθεί στον γεροπλάτανο: «Ωχ και αμάν, ρε γεροπλάτανε μόνο για μια φορά / Ασε το τρε- άσε το τρένο που περνά / Ωχ και αμάν, πιάσε το τρε- πιάσε το τρένο από το αυτί / Μην ξημερώ- μην ξημερώσει η μέρα αυτή // Κόψε τις ρίζες σου και έλα στη Σαλονίκη / και με το φύλλωμά σου αγκάλιασε τη φρίκη / Τους τάφους να σκεπάσεις με κλαδιά, ωχ και αμάν / Απ’ άκρη σ’ άκρη άσε τη ρίζα σου να βγει, / να μετατρέψεις το σκοτάδι σε οργή // Και εκεί στα Τέμπη άιντε φύτρωσε ξανά, ωx και αμάν / Μη γίνεις φόβος για τους μηχανοδηγούς, / φόβος να γίνεις για ιδιώτες και αστούς / Και άσ’ τα πλατάνια να φωνάξουν δυνατά, έγκλημα».

Ή το «Ματωμένη ηχώ» σε στίχους - μουσική - ενορχήστρωση - ερμηνεία και παραγωγή Χρήστου Παπαχρήστου: «Το μεγάλο ψάρι πάντα τρώει το μικρό / και συ ψάχνεις δίκιο για τον κάθε νεκρό, / ακριβές υποσχέσεις σ’ ένα κράτος φτωχό / και συ βρίσκεις απάντηση σε μια ψεύτικη ηχώ. // Μ’ ένα ερώτημα έφτασες κι ένα αιώνιο γιατί και σε κάθε γονιό μια συγνώμη φτιαχτή, / στις γραμμές ενός τρένου μια σπασμένη ευχή / ένας κόκκινος θρήνος, μια θολή προσευχή […]».

ΠΟΙΗΣΗ

Τη σχέση της χώρας μας με την ποίηση την ξέρουμε. Λογικό ήταν να γραφτούν δεκάδες ποιήματα για τα Τέμπη – θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια πολυσέλιδη συλλογή. Επιλέγουμε από όλα αυτά να δημοσιεύσουμε δύο.

Τα ποιήματα που έγραψαν αυθόρμητα ο Θωμάς Κοροβίνης («57»), αλλά και μόλις προχθές ο αναγνώστης μας Ηλίας Στόφυλας («Αυτά τα παιδιά είναι τ’ ουρανού»):

«57»

Στάθηκα κεραυνόπληκτος σαν πήρα το ανείπωτο χαμπέρι
Ομως
Ετσι καθώς μαρμάρωσα μουγγός και μαραμένος στο κατώφλι
Μιας άχρηστης υπομονής
Οπως και τόσοι άλλοι
Συνέλληνες, συμπατριώτες, συμπολίτες μου
Μα κατά βάθος
Υπήκοοι μοιραίοι και θλιβεροί ενός «γυφτοβασίλειου με άλλοθι το αρχαίο κάλλος»,
Μιας αρένας ματωμένης ισόβιοι θεατές
Εθισμένοι στην ακηδία και την απάθεια
Κορόιδα οι ίδιοι μα και θύματα οργανωμένης απατεωνίας που μαγειρεύουν ζοφεροί ηγεμόνες
Εκείνοι που κινούν τα νήματα της κάθε μαριονέτας που μας κυβερνά
Απρόσιτοι για μας
Εκείνοι που γράφουν πάντα την τραγελαφική παράσταση που παίζουμε νυχτόημερα
Θύματα λοιπόν μα και θύτες
Μαθημένοι να ξεπλένουμε τις ενοχές και τις ευθύνες μας
Σε κάποιο τάσι Πόντιου Πιλάτου
Δεσμώτης πρόσκαιρα κι εγώ στέρφας σιωπής
Που πρέπει μόνο σε δειλούς και σε τομαριστές
Σ’ όλους εκείνους που στον τρόμο του δυνάστη κάνουν πλάτες
Ταπεινωμένος απ’ τον ίδιο μου το φόβο
Ντράπηκα για τους δισταγμούς και την λιγοψυχιά μου
Ξύπνησα
Κι είπα
«κάλλιο πουλί του κλαδιού παρά του κλουβιού» που λέει κι η παροιμία
Γιατί είχανε σπαράξει πενήντα εφτά κομμάτια ακόμα απ’ την ψυχή μου
Πενήντα εφτά παιδιά μου
Ολο νιάτα
Κι είχα χρέος
Οχι για εκδίκηση
Μα για δικαιοσύνη
Γιατί
Οπως είπε κι ο Ελύτης
«πρέπει να βρει ένα νόμισμα η ζωή»
Γι’ αυτό, σου λέω, αδελφή Μαρία,
Για να μην πιάσει κι άλλο πάτο το κακό
Χέρι με χέρι πάμε να γράψουμε ιστορία.

ΘΩΜΑΣ ΚΟΡΟΒΙΝΗΣ

Αυτά τα παιδιά είναι τ’ ουρανού

Για τα 57 θύματα του εγκλήματος των Τεμπών
28-2-2023
Δε θα ξεχάσουμε ποτέ

Τρέχουν τα μάτια μου,
μαραθωνοδρόμοι των δακρύων.
«Μην κλαις».
Αυτά τα παιδιά είναι τ’ ουρανού.
Περαστικοί όλοι οι θάνατοι απ’ τη ζωή τους.
Ελπίζουν και στις χρωστούμενες μέρες του Φλεβάρη,
βέβαια.
Σε Γη και Ουρανό, μάθαμε να ελπίζουμε
στα αναδρομικά.
Στη ζωή παίρνεις κεφάλι μόνο με το πρόσωπο
– ο κατώτερος θεός ενός παιδιού τι λέει;
Η μαγιά της Ελλάδας φεύγει το βράδυ
με τα τρένα.
Φεύγει και δε λύνει τα μάγια
των αιμοβόρων δράκων.
Μπαίνουν τα νιάτα με χαμόγελο
στο ιντερσίτι
– ιντερμέδιο θανάτου το ταξίδι τους.
Το νέο think tank της χώρας
με περίσσεια σπουδή σκοτώνεται.
Τανκς δημοσίου συμφέροντος
το σκοτώνουν.
Στο ανέβα-κατέβα,
στην ίδια γραμμή, ώς την άλλη ζωή σκοτώνεται.
Με την εκρηκτική ύλη του χυμένου
σώματος.
Σε σταθερή τροχιά.
Γέμισαν στέρνες οι δεξαμενές,
χίλια χρόνια πίσω, ν’ ανεβαίνουν
οι κουβάδες τίγκα στο νερό
κι όλα άνυδρα.
Η γη της επαγγελίας.
Η ξηρασία του μέλλοντος.
Αυτά τα παιδιά είναι τ’ ουρανού.
Στο πρώτο βαγόνι, στο δεύτερο, στο τρίτο,
στο αναρίθμητο.
Οι νεκροί που δε βρέθηκαν,
δεν πεινάνε.
Μην ανησυχούν οι γονείς για το μπουκαλάκι νερό
στο κυλικείο.
Αρτια η υδροδότηση στ’ αστέρια.
Μην ανησυχούν οι γονείς για το αφρόντιστο
κολατσιό.
Επισιτιστική κρίση στα ουράνια
δεν προβλέπεται.
Μην ανησυχούν οι γονείς
για τις σπασμένες τζαμαρίες,
την μπαζωμένη ενοχή.
Παριστάνουν απλώς τον εαυτό τους τα γυαλιά.
Καμία ταυτοποίηση δεν απαιτείται.
Προσωπικά,
στην ουρά για αναζήτηση
καμένης σάρκας
θα ’βαζα τους Οδηγούς της Μνήμης,
τα Μεγάλα Κεφάλια.
Λαμαρίνες που κόβουν,
γερανούς που σηκώνουν,
σταθμάρχες που σταθμίζουν και
σταθμίζονται.
Δεν είν’ το Δίκιο αστάθμητος παράγων.
Αυτά τα παιδιά είναι τ’ ουρανού.
Δε φοράνε πετραχήλι
– φοράς την πέτρα, γίνεσαι πέτρα.
Εκεί που πας, αδύνατη της ενοχής
η επανεκλογή.
«Οποιος λέει ψέματα, καίγεται
στα αίματα»,
φωνάζουν από μέσα οι νεκροί.
Από μέσα
όχι από μέσα τους
– είπε κανείς ότι είναι ιερό
το σιωπητήριο;
Ζήτω που καήκαμε!
Αυτά τα παιδιά είναι τ’ ουρανού.
Πήραν το βάπτισμα του πυρός,
το βάπτισμα των δακρύων.
Στην κοιλάδα των Τεμπών,
στην κοιλάδα των Λυγμών,
στο «κοίλον» μέσα ενός πρόωρου
παραδείσου, λαίμαργου.
Για την ανοικοδόμηση Θεού
θέλει πολλά νέα χέρια,
τουλάχιστον 57
– μιλάμε για ΚΤΙΣΜΑ αμφιθεατρικό.
Ολο το βάρος στον Αδάμ
και την Εύα πάει πολύ.
Μην ανησυχούν οι γονείς.
Καμία ταυτοποίηση δεν απαιτείται.
Αυτά τα παιδιά είναι τ’ ουρανού.
Αν τώρα φωνάξω τ’ όνομά τους,
θα γυρίσουν:
«Δημήτρη, Κλαούντια, Χρύσα, Θωμαή, Αναστασία,
Εριέττα, Ιφιγένεια».
«Θα γυρίσουν τις πλάτες τους στο μέλλον».
Θα βάλουν πλάτη ν’ ανέβουμε και να τους
φτάσουμε,
ΓΙΑΤΙ ΑΥΤΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΕΙΝΑΙ Τ’ ΟΥΡΑΝΟΥ.

ΗΛΙΑΣ ΣΤΦΥΛΑΣ

ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

Η τέχνη αρθρώνει τον δικό της λόγο. Εικαστικά έργα, σκίτσα, γκράφιτι, γλυπτά, φωτογραφίες, περφόρμανς καλλιτεχνών και φοιτητών αποτυπώνουν την τραγωδία στα Τέμπη με απώτερο σκοπό να μην ξεχάσει κανείς τα 57 θύματα, τις οικογένειές τους, το έγκλημα που συντελέστηκε. Είναι από εκείνες τις σπάνιες περιπτώσεις που το σύνολο της κοινωνίας ομοψυχεί, τάσσεται στην ίδια πλευρά και απέναντι στους κυβερνώντες που θέλησαν να υποτιμήσουν το γεγονός, να μπαζώσουν τον χώρο, να μας υποβάλουν –αν μπορούσαν– σε μαζική λοβοτομή για να χάσουμε την ενοχλητική μνήμη μας. Η καθεμιά και ο καθένας έχει νιώσει, όμως, ότι θα μπορούσε να ήταν εκείνη και εκείνος στη θέση των θυμάτων, των συγγενών. Γι’ αυτό ο θρήνος είναι κοινός για το παιδί, το αδέλφι, τη μάνα, τον πατέρα, τον φίλο, τη συμφοιτήτρια, την αγαπημένη... Κανείς δεν είναι διατεθειμένος ούτε να ξεχάσει ούτε να συγχωρέσει. Είναι κοινό αίτημα η απονομή της δικαιοσύνης, η αποκάλυψη, η απόδοση των πολιτικών και των ποινικών ευθυνών για το έγκλημα στα Τέμπη, δύο χρόνια μετά.

🔴 Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης διοργανώνει σήμερα εκδήλωση μνήμης, όπως και πολλά πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας, για το τραγικό σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη. Και εκτός από τις ομιλίες που αποτελούν τον βασικό κορμό, περιλαμβάνονται εκθέσεις φωτογραφίας και εικαστικών με έργα των καθηγητών και των φοιτητών από τη Σχολή Καλών Τεχνών του ΑΠΘ όπως και μια δική τους performance. Είναι από τα πιο πρόσφατα έργα που θα δουν, σε κλειστό χώρο, οι επισκέπτες.

🔴 Η αρχή των εικαστικών έργων έγινε με τα «58 καρφιά» του Γιώργου Κόφτη, πριν από έναν χρόνο. Ο καλλιτέχνης είχε τοποθετήσει τα ατσαλένια καρφιά 500 μέτρα από τον τόπο της τραγωδίας. Εργο μεγάλων διαστάσεων μνήμης για τα 57 θύματα συν ένα, για τους τραυματίες. «Το καρφί επιλέχθηκε γιατί είναι κάτι που μας πονάει, ένα αγκάθι, είναι αυτό που νιώθουμε όταν περνάμε από το σημείο», είχε πει ο εικαστικός για το έργο που είχε στήσει, με τη βοήθεια εθελοντών, μετατρέποντας την ελληνική ύπαιθρο σε χώρο μνήμης. «Η μνήμη γίνεται μαρτύριο όσο δεν έρχεται η δικαίωση. Δεν είναι μια εκκρεμότητα η απόδοση της δικαιοσύνης, είναι κάτι που απαιτεί σύσσωμη η ελληνική κοινωνία».

Τον Δεκέμβριο του 2024 άγνωστοι βανδάλισαν το έργο και αφαίρεσαν τα καρφιά (58 μεταλλικοί σωλήνες δυόμισι μέτρων), σε μια πρωτοφανή πράξη αγριότητας και προσβολής πρωτίστως απέναντι στα θύματα, τους συγγενείς και ακολούθως προς την τέχνη. Το έργο είχε ενοχλήσει πάρα πολύ, τελικά.

🔴 Τον Οκτώβριο του 2024 ο Γιώργος Κόφτης επέστρεψε με μια τοιχογραφία αφιερωμένη στην 24χρονη Δήμητρα Καπετάνιου, ένα από τα θύματα της τραγωδίας. Ζωγράφισε το πρόσωπό της σε τοίχο του 3ου Γυμνασίου Καλαμαριάς, του σχολείου της, μαζί με τον μακρύ κατάλογο των θυμάτων. «Ελπίζω να μην το πειράξει κανείς» είχε πει τότε, σχεδόν προφητικά για το άλλο έργο του όμως. Στο έργο είχε προσθέσει και στίχους από το τραγούδι του Φοίβου Δεληβοριά για τα Τέμπη, το οποίο άκουσε πρώτη φορά το πανελλήνιο στη συναυλία στο Καλλιμάρμαρο.

🔴 Τον δικό του φόρο τιμής απέτισε ο Παύλος Λιαρετίδης στο ανάγλυφο τρίπτυχο με τίτλο «28/02/2023», ημερομηνία που θα μείνει στην Ιστορία, όπως έχει πει. Ο καλλιτέχνης από τη Θεσσαλονίκη, που ζει και σπουδάζει στη Βαλτιμόρη, θρήνησε την απώλεια της φίλης του που ήταν ανάμεσα στους νεκρούς του πολύνεκρου δυστυχήματος. Κάθε πίνακας φέρει ξεχωριστό τίτλο και είναι τα τελευταία δευτερόλεπτα πριν από τη σύγκρουση και την έκρηξη. Ο αριστερός έχει τον τίτλο «23:21:17», ο μεσαίος «23:21:18» και ο δεξιός «23:21:19». Είναι ο χρόνος «από την πρώτη λάμψη, όπως την είδαμε σε κάτι βίντεο από ψηλά, μέχρι τις επόμενες στιγμές» έχει πει ο καλλιτέχνης. Το έργο έχει φιλοτεχνηθεί από γύψο, μέταλλο και σκουριά, υλικά που επέλεξε για συμβολικούς λόγους.

🔴 Σε μια συμβολική κίνηση δύο γλυπτά θα ενώσουν την Αθήνα με τη Θεσσαλονίκη όπως η σιδηροδρομική γραμμή. «Το δέντρο των ψυχών» (Η αρχή) και «Το δέντρο της μνήμης» (Το τέλος) θα τοποθετηθούν, αντίστοιχα, στις δύο πόλεις.

Το Σάββατο 1η Μαρτίου (στις 12.00) θα γίνουν τα αποκαλυπτήρια του γλυπτού που τοποθετείται στο δημόσιο χώρο:

«Το Δέντρο των Ψυχών», που εμπνεύστηκε, σχεδίασε και επέβλεψε η καλλιτέχνης Μαρία Μανδάκη (η αρχική ιδέα είναι των Γιώργου και Γιάννη Σαντεξή), θα βρίσκεται πλέον στη συμβολή των οδών Ερμού και Πειραιώς. Ενας ελάχιστος φόρος τιμής της Αθήνας στη μνήμη των 57 θυμάτων του εγκλήματος, που υλοποιείται μετά από εισήγηση του δημάρχου Αθηναίων Χάρη Δούκα. Το μνημείο αποτελείται από ένα δέντρο με 19 ρίζες που είναι «πλεγμένες» σε τριάδες και καταλήγουν σε 57 κλαδιά, στα οποία κάθονται 57 πουλιά, ισάριθμα με τις ψυχές των ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους. Η εκδήλωση θα είναι ανοιχτή για το κοινό, αναμένονται συγγενείς των θυμάτων, ο δήμαρχος Αθηναίων και εκπρόσωποι της Δημοτικής Αρχής.

Το έτερο γλυπτό, «Το δέντρο της μνήμης», θα τοποθετηθεί στη νέα Παραλία στη Θεσσαλονίκη στον κήπο του «Απογευματινού Ηλιου», την Κυριακή 2 Μαρτίου (στις 12.00 το μεσημέρι), έπειτα από έγκριση του δημοτικού συμβουλίου της πόλης. Τα δύο γλυπτά συνομιλούν μεταξύ τους καθώς το ταξίδι ξεκίνησε από την Αθήνα με προορισμό τη συμπρωτεύουσα, αλλά δεν έφτασε ποτέ. Το γλυπτό είναι δωρεά του Συλλόγου Θυμάτων Τεμπών και αποτελείται από μαρμάρινο ασύμμετρο βράχο συνολικών διαστάσεων μήκους 1,80 μ., πλάτους 1,80 μ. και ύψους 1,00 μ. και εκεί έχει στηριχθεί μεταλλικό δέντρο, ύψους 4 μέτρων. Μόνο που σε αυτό τα πουλιά κείτονται νεκρά στις ρίζες του δέντρου. Στο καθένα είναι χαραγμένο το όνομα και η ηλικία του κάθε θύματος της τραγωδίας. Η εικαστικός Μαρία Μανδάκη σχεδίασε το γλυπτό και το συναρμολόγησε η ομάδα του σιδηρουργού Γιάννη Σαντεξή.

ΓΚΡΑΦΙΤΙ

⚪ «ΤΑ ΚΕΡΔΗ ΤΟΥΣ ή ΟΙ ΖΩΕΣ ΜΑΣ» γράφει με κόκκινα γράμματα το γκραφίτι δίπλα από το σημείο όπου συγκρούστηκαν τα δύο τρένα. Το δημιούργησαν τα μέλη του Εργατικού Κέντρου Λάρισας σε συνεργασία με το Εικαστικό Επιμελητήριο Ελλάδας κατά την περυσινή ετήσια επέτειο και εικονίζει σε γκρι - μαύρο μια αμαξοστοιχία που έχει μπροστά της το σύμβολο €, το ευρώ, δηλαδή. Αριστερά και δεξιά οι εξαϋλωμένες μορφές των θυμάτων. Καλλιτέχνες από όλη τη χώρα, μεταξύ αυτών και Λαρισαίοι, δούλεψαν με έμπνευση για το έργο που αφιερώθηκε στα 57 θύματα και ζητά την τιμωρία των υπαίτιων της σιδηροδρομικής τραγωδίας.

⚪ Ο street artist Sandman σχεδίασε το δικό του πελώριο γκραφίτι σε τοίχο του γηπέδου του Απόλλωνα στην Καλαμαριά. Απεικονίζει το χέρι ρομπότ και στο μεσαίο δάχτυλο ένα τρένο. Στάζει αίμα. «Αφιερωμένο σε όσους έφυγαν αναίτια. “Αφιερωμένο” σε όσους ευθύνονται… Για να μην ξεχάσουμε, να μην εφησυχάσουμε, μέχρι οι υπεύθυνοι να πληρώσουν, μέχρι να μπορούμε να ταξιδεύουμε χωρίς να παίζουμε τη ζωή μας κορώνα-γράμματα, μέχρι η ζωή να αποκτήσει περισσότερη αξία από το χρήμα» έγραψε στο Instagram.

⚪ Η Σοφία Μαστοράκη δημιούργησε το δικό της δέντρο-μνημείο. Εργαζόμενη πολλά χρόνια στον σιδηροδρομικό σταθμό Ροδόπολης Σερρών, όπως και ο πατέρας της, δραστήρια, ευαίσθητη και αποφασιστική γυναίκα, όταν ένα δέντρο ξεράθηκε δίπλα στον σταθμό όπου εργαζόταν, αποφάσισε να του δώσει μια δεύτερη ζωή. Επλεξε με το βελονάκι της γύρω του ένα πολύχρωμο σύμπλεγμα, ένα είδος γκραφίτι που συνηθίζεται στο εξωτερικό. Ηταν σχεδόν έτοιμο όταν έγινε το μοιραίο περιστατικό. Ηταν μονόδρομος για την ίδια να το αφιερώσει στα θύματα και να κρεμάσει 57 αστέρια που συμβολίζουν τις ψυχές των θυμάτων.

⚪ Ο Γιώργος Κουμαντάς δημιούργησε στο 6ο Λυκείο Καλαμαριάς το γκραφίτι της Κέλλυς Πορφυρίδου, μιας εκ των 57 θυμάτων. Η ιδέα ήταν της αδελφής της, Νικολέτας, μαθήτριας στο ίδιο σχολείο. Για να μην ξεχαστεί η αδελφή της και όλα τα θύματα που ζητούν δικαίωση.

ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ

Οπως είναι φυσικό, στα δύο χρόνια από το έγκλημα των Τεμπών με τα στοιχεία να έχουν αποκρυφθεί από την πρώτη στιγμή και με δυσκολία να βγει η αλήθεια στο φως (και από συγκεκριμένα μόνο μέσα ενημέρωσης και δημοσιογράφους), θα ήταν απολύτως αδύνατον να υπάρχουν πολλά, πόσο μάλλον καλά ντοκιμαντέρ για το ζήτημα. Ωστόσο, σύμφωνα με πληροφορίες του ρεπορτάζ, όλο και περισσότεροι δημοσιογράφοι και σκηνοθέτες ασχολούνται αυτό τον καιρό με το θέμα κινηματογραφικά.

⬜ Από τα πρώτα ντοκιμαντέρ που κυκλοφόρησαν ήταν πέρυσι το φθινόπωρο το «Μαμά έρχομαι» της Ανθής Βούλγαρη ως μια παραγωγή του Mega και της Alter Ego Media. Στις 10/09/2024 η ταινία βγήκε και στην πλατφόρμα Netflix. «Πρόκειται για ένα οδοιπορικό στις πόλεις όπου ζούσαν οι επιβάτες της μοιραίας αμαξοστοιχίας, που καταγράφει, με αφηγηματική προσέγγιση και κινηματογραφική αισθητική, την αλήθεια της αποφράδας εκείνης ημέρας και τα πρωτόγνωρα συναισθήματα που έφερε στο φως το ξημέρωμα. Οι παραλείψεις, τα ερωτηματικά, οι άσβηστες μνήμες, τα όνειρα που χάθηκαν και μια πληγή που παραμένει ακόμα ανοιχτή», έλεγε η ανακοίνωση της παραγωγής. Η ταινία θεωρείται μεσαίου μήκους (είναι διάρκειας λίγο περισσότερο της μίας ώρας) και η δημοσιογράφος (πρώην κοσμικού ρεπορτάζ, νυν πολιτικού προφανώς) Ανθή Βούλγαρη συνομιλεί στην κάμερα με γονείς που έχασαν τα παιδιά τους, διασώστες που βρέθηκαν τη νύχτα εκείνη στον τόπο του εγκλήματος, πραγματογνώμονες, εργαζόμενους του ΟΣΕ, δικηγόρο και ψυχολόγο, αλλά και με την 27χρονη επιζήσασα Ντίνα Μαγδαλιανίδη, καθηλωμένη σε αμαξίδιο. Ωστόσο, οι αντιδράσεις για την ποιότητα της ταινίας, για τα υπερβολικά πολλά πλάνα όπου η κάμερα δείχνει μόνο τη δημοσιογράφο, τα άλλα τόσα γκρο πλαν στο πρόσωπό της, αλλά και για το ότι προβάλλεται στο Netflix ήταν άμεσες.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο Νίκος Πλακιάς, πατέρας των δίδυμων κοριτσιών που σκοτώθηκαν στο δυστύχημα, που ενώ είχε κάνει δηλώσεις για την ταινία, μόλις αυτή ανέβηκε στη συγκεκριμένη πλατφόρμα, είπε: «Τα Τέμπη δεν είναι για να τα δείξει η συγκεκριμένη πλατφόρμα, για το Mega ναι. Οχι για το Netflix – σίριαλ και έργο για τα παιδιά μου δεν θέλω. Υπάρχει ένας σκηνοθέτης που έχει τα κότσια να δείξει την πραγματική πτυχή των γεγονότων; Δηλαδή σε λίγο θα το γυρίσουν και σε σίριαλ; [...] Εάν κάποτε θέλουν να γυρίσουν κάτι το οποίο θα αναφέρεται σε ονόματα και ευθύνες των δολοφόνων, θα είμαι εκεί. Σίριαλ που δεν αναφέρονται τα ονόματα πολιτικών προσώπων άμεσα εμπλεκομένων με το έγκλημα από εμένα ΟΧΙ! [...] Στο πρώτο επεισόδιο από τα 15 λεπτά που μίλησα έδειξε 15 δευτερόλεπτα και αυτά στο συναισθηματικό κομμάτι – τα υπόλοιπα στα οποία καταφέρομαι σε ευθύνες και κουκουλώματα τίποτα. Τα ίδια και στους υπόλοιπους» κατήγγειλε. «Πήγα μόνη μου και το πρότεινα και ευχαριστώ πολύ τους ιθύνοντες του καναλιού και τον πρόεδρο» είχε δηλώσει η Ανθή Βούλγαρη.

⬜ Τον Φλεβάρη του 2024, ακριβώς έναν χρόνο μετά το έγκλημα των Τεμπών, προβλήθηκε στο Ευρωκοινοβούλιο το ντοκιμαντέρ της Politic «Τέμπη 2023», σε δημοσιογραφική επιμέλεια Γιώργου Φακή και του Κωνσταντίνο Δέσκα στο βίντεο. Εκείνη τη μέρα, ομιλητές στην Ευρωβουλή ήταν η Μαρία Καρυστιανού και ο Παύλος Ασλανίδης, καθώς και οι νομικοί Γιώργος Ηλιόπουλος και Ελεωνόρα Γεωργίου.

⬜ Την ίδια περίοδο, το Ινστιτούτο Eteron παρουσίασε το δικό του ντοκιμαντέρ-έρευνα, με τίτλο «Δικαίωση εν αναμονή», όπου καταγράφονται οι σκέψεις, τα συναισθήματα και τα κύρια συμπεράσματα των συγγενών των θυμάτων, όσα είχαν αποκομίσει από τα στοιχεία που είχαν συλλέξει έως τότε (έναν χρόνο μετά) αναφορικά με όσα προκάλεσαν τη μετωπική σύγκρουση των δύο τρένων, αλλά και για όσα ακολούθησαν. Η δημoσιογραφική επιμέλεια ανήκει στην Αγγελική Κ. Καραγεώργου, η επικοινωνία και η τεχνική επιμέλεια στον Βασίλη Πανάγου, η διεύθυνση παραγωγής στην Ελένη Κατωμερή και όλο ήταν παραγωγή του Eteron - Ινστιτούτο για την Ερευνα και την Κοινωνική Αλλαγή.