Πόσο πληρώσαμε το «ανήκομεν εις την Δύσιν»;

Με καθυστέρηση πολλών δεκαετιών άνοιξε ο δρόμος για την ανάπτυξη των ελληνορωσικών σχέσεων, κατά τρόπο μάλιστα πανηγυρικό, με την επίσημη επίσκεψη στην Αθήνα του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν και την υπογραφή συμφωνιών.

Οι προσπάθειες για την προσέγγιση των δύο χωρών άρχισαν μετά τον Εμφύλιο, αλλά δεν καρποφόρησαν, κυρίως γιατί οι ελληνικές κυβερνήσεις δεμένες με το δόγμα «ανήκομεν εις την Δύσιν» δεν τολμούσαν ούτε καν να σκεφτούν ένα άνοιγμα προς τις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού. Το τόλμησαν, ωστόσο, παρά τις κυβερνητικές αντιδράσεις, οι συνεταιριστικές αγροτικές οργανώσεις με τολμηρές πρωτοβουλίες του ηγέτη του συνεταιριστικού κινήματος Αλέξανδρου Μπαλτατζή.

Οι κυβερνήσεις της Αθήνας ουσιαστικά απαγόρευαν την ανάπτυξη εμπορικών σχέσεων με τις κομμουνιστικές χώρες, υπακούοντας σε συστάσεις του αμερικανικού παράγοντα. Η ΣΕΚΕ (Συνεταιριστική Ενωση Καπνοπαραγωγών Ελλάδος) άνοιξε τις αγορές των ανατολικών χωρών, με τις οποίες η Ελλάδα δεν είχε διπλωματικές και εμπορικές σχέσεις.

Η ΣΕΚΕ πραγματοποίησε το 1953 απευθείας εξαγωγές καπνών στη Σοβιετική Ενωση και τα επόμενα χρόνια προχώρησε στις αγορές της Πολωνίας, της Ουγγαρίας και της Τσεχοσλοβακίας. Οι εξαγωγές καπνών στις ανατολικές χώρες γίνονταν με ανταλλαγή. Ετσι εμφανίστηκαν στην ελληνική αγορά τα πρώτα ρωσικά τρακτέρ και άλλα γεωργικά μηχανήματα.

Το 1954 ο Σπύρος Μαρκεζίνης, πανίσχυρος υπουργός Συντονισμού στην κυβέρνηση του Ελληνικού Συναγερμού, επιχείρησε να ταξιδέψει στη Μόσχα με επίσημη πρόσκληση της σοβιετικής κυβέρνησης. Το ταξίδι δεν έγινε, γιατί το απαγόρευσε ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Παπάγος.

Περιγράφοντας τις διαφωνίες του με τον Παπάγο, ο Σπύρος Μαρκεζίνης γράφει στη «Σύγχρονη Πολιτική Ιστορία της Ελλάδος» (τόμος τρίτος, εκδόσεις «Πάπυρος», Αθήνα 1999): «Μια άλλη διαφωνία, μείζονος σημασίας, αναφέρεται στο σχεδιαζόμενο ταξίδι μου στην Μόσχα, που θα αποτελούσε ένα οικονομικό και πολιτικό άνοιγμα προς τη Σοβιετική Ενωση.

Εκρινα ότι μια επίσκεψη εκεί θα συνέβαλλε, εκτός των άλλων, στην κατοχύρωση της εσωτερικής ειρήνης και στην ενίσχυση της διεθνούς θέσεως της Ελλάδος [...] Ο Αλ. Παπάγος δεν συνεφώνησε με το ταξίδι εκείνο στην Μόσχα.

Ηταν φανερό ότι δεν μπορούσε να υπερβεί το παρελθόν, καίτοι είχε δεχθεί αρχικώς την θεωρία μου. Τον είχε επηρεάσει πολύ ο υποστράτηγος Αλ. Νάτσινας: “Ενα ρωσικό τρακτέρ να διαφημίσω στην Λάρισα, δεν μπορώ να σας υποσχεθώ ότι θα ελέγξω την κατάσταση”, είχε πει στον Παπάγο ο αρχηγός της ΚΥΠ. Ετσι την εποχή εκείνη επετεύχθη απλώς, για πρώτη φορά, οικονομική συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών απολύτως περιορισμένης εκτάσεως, αλλά θα χαθούν μεγάλες πιστώσεις».

Μια σοβαρή κίνηση από την πλευρά της Μόσχας έγινε όταν στις 28 Ιουνίου 1956 ήρθε για ανεπίσημη τριήμερη επίσκεψη στην Αθήνα ο Σοβιετικός υπουργός Εξωτερικών Ντιμίτρι Σεπίλοφ και είχε συνομιλίες με τον πρωθυπουργό Κων. Καραμανλή και τον υπουργό Εξωτερικών Ευάγγελο Αβέρωφ.

Στις ανακοινώσεις που δόθηκαν στον Τύπο μετά τις συνομιλίες γινόταν μια γενική αναφορά για τις διαθέσεις των δύο χωρών να αναπτύξουν φιλικές σχέσεις. Αναφερόταν επίσης ότι ο Σεπίλοφ εξέφρασε την επιθυμία να επισκεφθούν τη Μόσχα ο Καραμανλής και ο Αβέρωφ και «συνεφωνήθη ότι η επίσημος πρόσκλησις της σοβιετικής κυβερνήσεως θα αποσταλεί τότε, όταν θα προπαρασκευαστούν οι προϋποθέσεις αι οποίαι θα καταστήσουν την τοιαύτην επίσκεψιν πλέον εποικοδομητικήν». Το σημαντικό στοιχείο της επίσκεψης Σεπίλοφ στην Αθήνα δεν αποκαλύφθηκε τότε, αλλά 37 χρόνια αργότερα, το 1994, όταν δημοσιεύτηκε το «Αρχείο Κ. Καραμανλή».

Στον δεύτερο τόμο (σελ. 112-117), μετά την εκτενή αναφορά στις συνομιλίες με τον Σοβιετικό υπουργό, σημειώνεται: «Η μεταγενέστερη ιστορική έρευνα θα αποκαλύψει ότι κατά την επίσκεψή του ο Σοβιετικός υπουργός επιχείρησε ένα πρώτο σημαντικό “άνοιγμα” προς την Ελλάδα, με αφετηρία την προσφορά για την χορήγηση δανείου και την απορρόφηση των αγροτικών ελληνικών προϊόντων.

Η ελληνική κυβέρνηση, παρά την επιθυμία της να διευρύνει τις εμπορικές και οικονομικές σχέσεις της με τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, αντιμετώπισε τις σοβιετικές προτάσεις με έκδηλη αυτοσυγκράτηση, συνεκτιμώντας τις πολιτικές παραμέτρους. Το περιεχόμενο των εισηγήσεων του Ντ. Σεπίλοφ δεν αφέθηκε, μετά από συμφωνία των δύο πλευρών, να διαρρεύσει στον Τύπο».

Μια άλλη πρόταση έγινε από τον πρόεδρο του Ανωτάτου Σοβιέτ, Κλίμεντ Βοροσίλοφ. Κατά τη συνάντησή του το 1956 με ελληνική κοινοβουλευτική αντιπροσωπεία που επισκέφθηκε τη Μόσχα έπειτα από πρόσκληση της σοβιετικής κυβέρνησης, ρώτησε: «Τι προϊόντα παράγει η Ελλάδα, που μπορεί να απορροφηθούν από τη Σοβιετική Ρωσία;».

Οταν του απάντησαν ότι η Ελλάδα «παράγει και θαυμάσιον καπνόν», είπε: «Εγώ δεν καπνίζω, διότι θεωρώ δηλητήριον τον καπνόν και θεωρώ τους καπνιστάς ως τρελούς. Μην ανησυχείτε. Εις την Ρωσίαν υπάρχουν πολλοί τέτοιοι τρελοί. Φέρετε τα καπνά σας και πάρετε τα ιδικά μας προϊόντα, που θα έχετε ανάγκην».

Στην πρόσκληση ανταποκρίθηκε η Συνεταιριστική Προμηθευτική Ενωση Καπνοπαραγωγών και υπέγραψε συμφωνία για την εισαγωγή στην Ελλάδα σοβιετικών μηχανημάτων με ανταλλαγή καπνών το 1959. Η συμφωνία αυτή αργότερα επεκτάθηκε. Αν η Ελλάδα είχε ανταποκριθεί στα «ανοίγματα» της Μόσχας, δεν θα έμεναν αδιάθετα τα αγροτικά της προϊόντα. Δεν το τόλμησαν οι κυβερνήσεις και πληρώσαμε πολύ ακριβά το «ανήκομεν εις την Δύσιν».