Το παρελθόν υπαγορεύει σύνεση και συνεργασία

Στον περιορισμένο χώρο ενός άρθρου δεν θα ήταν δυνατόν να χωρέσουν όλα τα στοιχεία για ένα τεράστιο θέμα όπως το πώς διαβρώθηκε η Κοινοβουλευτική Δημοκρατία και άνοιξε ο δρόμος της ανωμαλίας, που κατέληξε στην απριλιανή δικτατορία πριν από 49 χρόνια.

Ο λόγος για το άρθρο της Δευτέρας 18 Απριλίου σ' αυτήν τη σελίδα, που άφησε πολλά κενά, τα οποία θα προσπαθήσω σήμερα να καλύψω, κατά το δυνατόν, για να απαντήσω και σε ερωτήματα του φίλου μου τού Χρήστου από τα Γιάννενα.

Στις εκλογές της 16ης Φεβρουαρίου 1964 η Ενωσις Κέντρου με τον Γεώργιο Παπανδρέου πήρε 53% και σχημάτισε κυβέρνηση αυτοδυναμίας. Αργότερα, μετά την αποστασία του 1965 και την πτώση της κυβέρνησης, ο Ανδρέας Παπανδρέου θα πει: «Πήραμε την κυβέρνηση, αλλά δεν πήραμε την εξουσία».

Τον απόλυτο έλεγχο στα λεγόμενα «στεγανά της εξουσίας», δηλαδή στις Ενοπλες Δυνάμεις και στα Σώματα Ασφαλείας, τον είχε το Παλάτι και τον μοιραζόταν με το παρακράτος της Δεξιάς, το οποίο όταν θέριεψε με την απριλιανή χούντα, «κατάπιε» και το Παλάτι με την εκθρόνιση του Κωνσταντίνου.

Την κύρια ευθύνη για τη δημιουργία του παρακράτους την είχε η Δεξιά, την οποία κατά τον Κωνσταντίνο Καραμανλή συνέθεταν: «Στέμμα, Στρατός, πολιτική της Ηγεσία, ιθύνουσα τάξις, Τύπος» (επιστολή Κων. Καραμανλή προς τον Κων. Παπακωνσταντίνου την 1η Μαρτίου 1968. «Αρχείο Καραμανλή», τόμος 7ος, σελ. 247).

Εύλογα τίθεται το ερώτημα: Δεν γνώριζαν οι άλλες πολιτικές δυνάμεις, δηλαδή το Κέντρο και η Αριστερά, ότι υπήρχαν «στεγανά εξουσίας» και παραεξουσία; Το γνώριζαν και επιχείρησαν αναμέτρηση μαζί τους με τους Ανένδοτους Αγώνες και τις μεγάλες λαϊκές κινητοποιήσεις μετά τις εκλογές της βίας και της νοθείας του 1961.

Οταν η Ενωση Κέντρου το 1963 και το 1964 πήρε τις εκλογές και σχημάτισε κυβέρνηση, γιατί δεν πήρε την εξουσία; Η απάντηση είναι μία και μόνη: Δεν τόλμησε, όπως φαίνεται καθαρά και από μια προσωπική μαρτυρία την οποία καταθέτω:

Λίγες μέρες μετά τον σχηματισμό της κυβέρνησης της Ενώσεως Κέντρου το 1964, επισκέφθηκα στο υπουργικό γραφείο του τον συμπατριώτη μου υφυπουργό Εθνικής Αμύνης Μιχ. Παπακωνσταντίνου. Ενώ κουβεντιάζαμε, μπήκε στο γραφείο ο υπασπιστής του υφυπουργού, ταγματάρχης Σπύρος Τσίρκας, και ανήγγειλε ότι «ήρθε ο κύριος Χριστόδουλος Τσιγάντες». Ο υφυπουργός είπε: «Να περάσει αμέσως».

Σηκωθήκαμε για να υποδεχθούμε τον κινηματία του 1935 και θρυλικό δημιουργό του Ιερού Λόχου στη Μέση Ανατολή κατά τη διάρκεια του πολέμου. Ο υφυπουργός τον προσφώνησε: «Στρατηγέ, καλώς ήρθατε». Ο Τσιγάντες απάντησε: «Η πατρίδα δεν με ετίμησε να με κάνει στρατηγό. Παραμένω ταξίαρχος». Με σύστησε και με την επαγγελματική μου ιδιότητα: «Ο κύριος Νέτας, δημοσιογράφος».

Αντιλαμβανόμενος ότι είχαν να πουν κάτι σοβαρό, είπα: «Να αποχωρήσω για να συζητήσετε». Ο Τσιγάντες χαμογελώντας μου είπε: «Νεαρέ, μείνε να ακούσεις και εσύ τι θα πει». Απευθυνόμενος προς τον Παπακωνσταντίνου του είπε: «Κύριε υφυπουργέ, θα δεχόμουν να αναλάβω τη διοίκηση της ΚΥΠ μόνο υπό τον όρο που έθεσα, δηλαδή να ανεβάσω όλους όσοι υπηρετούν εκεί στην ταράτσα και έναν έναν να τους πω: “Πήδα κάτω στον δρόμο”.

Αν δεν μου επιτρέψετε να το κάνω, δεν δέχομαι να αναλάβω την ΚΥΠ. Αν δεν γίνει κάθαρση, θα σας δέσουν σύντομα». Η κυβέρνηση δεν δέχτηκε τον όρο του. Και η προφητεία του Χριστόδουλου Τσιγάντε επαληθεύτηκε στις 21 Απριλίου 1967.

Παραμένει ακόμη αναπάντητο το ερώτημα: Γιατί ο πολιτικός κόσμος δεν προσπάθησε αποφασιστικά να αποτρέψει τη δικτατορία; Εθεσα το ερώτημα στον Παν. Κανελλόπουλο, τελευταίο αρχηγό της ΕΡΕ και πρωθυπουργό που ανέτρεψε η χούντα: «Πώς, κύριε πρόεδρε, εσείς και ο Γεώργιος Παπανδρέου, δύο πολιτικοί με τεράστια πείρα, δεν μπορέσατε να προστατέψετε τη Δημοκρατία;».

Μου απάντησε: «Εγώ επέμενα να οδηγηθεί η χώρα σε εκλογές το ταχύτερο δυνατόν. Σε αυτήν τη θέσιν ήμουν τραγικά μόνος. Κανείς στο κόμμα δεν ήθελε τις εκλογές. Αλλωστε δεν έλεγχα το κόμμα. Κορυφαία στελέχη πηγαινοέρχονταν στο Παρίσι και συζητούσαν με τον Καραμανλή». Τα όσα μου είπε ο Παν. Κανελλόπουλος τον Νοέμβριο του 1973 επιβεβαιώθηκαν και από κείμενα του «Αρχείου Καραμανλή».

Ο Κων. Καραμανλής στην αλληλογραφία του με τον Κων. Τσάτσο το 1966 και στις αρχές του 1967 συνιστούσε «εκτροπή», το ίδιο διεμήνυσε και στον βασιλιά Κωνσταντίνο, με την υπογράμμιση ότι αν υπάρξουν εγγυήσεις πως ο Παπανδρέου θα πολιτευθεί νομιμοφρόνως μετά τας εκλογάς, «να προχωρήσετε εις εκλογάς», αλλά «εάν τούτο αποκλείεται, τότε πρέπει να αντιμετωπιστεί η λύσις της εκτροπής».

Η βεντέτα μεταξύ Κων. Καραμανλή και Γεωργίου Παπανδρέου συνεχίστηκε και μετά το πραξικόπημα. Σε δήλωσή του στις 23 Απριλίου 1967 ο Καραμανλής αναφέρει ότι «η χώρα συγκλονιζομένη από άγρια πολιτικά πάθη ευρίσκετο ουσιαστικώς εις ανωμαλίαν (...). Διεπράχθησαν πολλά σφάλματα εξ όλων των πλευρών.

Το πρωταρχικόν, όμως, αμάρτημα, εκ του οποίου απέρρευσαν και τα βασικά σφάλματα, βαρύνει τον αρχηγόν της Ενώσεως Κέντρου (...) Εάν ο κ. Παπανδρέου επολιτεύετο με στοιχειώδη σύνεσιν, ουδέποτε η χώρα θα έφθανε εις την παρούσαν επικίνδυνον περιπέτειαν («Αρχείο», τόμος 7ος, σελ. 19).

Τον Μάιο του 1967 ο Καραμανλής επισκέφθηκε τις ΗΠΑ, όπου υπεβλήθη «εις εγχείρησιν διά τη βελτίωσιν της ακοής του», αλλά είχε και επαφές με κυβερνητικούς παράγοντες του Λευκού Οίκου. Στις 20 Ιουνίου 1967 απευθύνει επιστολή στον πρωθυπουργό της χούντας Κων. Κόλλια, με την οποία κατά κάποιο τρόπο αναγνωρίζει το καθεστώς, αλλά και εκφράζει ανησυχία για τον κίνδυνο μονιμοποιήσεώς του.

Εγραφε: «Κύριε πρόεδρε, με ικανοποίησιν έλαβον γνώσιν των τελευταίων δηλώσεών σας προς την Επιτροπήν Αναθεωρήσεως του Συντάγματος. Επιβεβαιώνει την θέλησιν της κυβερνήσεως όπως αποκαταστήσει την ομαλότητα επί υγιεστέρων βάσεων («Αρχείο», τόμος 7ος, σελ. 28, 29).

Το δίδαγμα είναι ότι τα κόμματα, και σήμερα στην κρίση, πρέπει να ενεργούν με σύνεση. Δυστυχώς, δεν το κάνουν.